انقلاب اسلامی نتایج جستجو

کتاب و نشریه

اخراج ایرانیان از عراق

فرناز ابریشمی ایران و عراق دو کشور همسایه و هم‌دین، و هر دو از حیث تاریخی، سیاسی، فرهنگی و استراتژیک دارای جایگاه حائز اهمیتی در طول تاریخ، خصوصاً در تاریخ معاصر منطقه خاورمیانه هستند. اما دخالت بیگانگان باعث شد تا روابط این دو کشور در برهه‌های متعدد دچار مشکل شود و نتوانند روابط مسالمت‌آمیزی داشته باشند. اختلافات مرزی و حضور نیروهای مخالف با حکومت هر کشور در کشور ثانی، ‌از جمله موضوعاتی است که دائماً به مشکلات دامن می‌زد. این تنش‌ها در اوایل دهه‌ی پنجاه به اوج خود رسید. ادعای دولت وقت عراق مبنی بر شناسایی شط العرب (اروندرود) به عنوان خاک سرزمینش و واکنش سخت دولت ایران بحران را رقم زد. به نظر می‌رسد ماهیت رژیم بعث عراق در آن دوره که دارای تمایل به نوعی غیرعرب‌ستیزی بود، ‌اختلافات مرزی و لغو قرارداد 1937 از سوی ایران و شکایت بی‌نتیجه دولت عراق به مجامع بین‌المللی، اختلافات سیاسی و ایدئولوژیک بین دو کشور و تحولات بین‌المللی و منطقه‌ای را می‌توان به عنوان اصلی‌ترین عوامل این اتفاق قلمداد کرد. با درگرفتن جنگ سرد میان دو دولت، دولت عراق اقدام به اخراج تمامی اتباع ایرانی- از سفیر و مقیم گرفته تا حتی زائر- از عراق کرد. روی کار آمدن عبدالکریم قاسم به وسیله کودتای 1347 به حکومت پادشاهی فیصل که روابط نزدیکی با شاه داشت پایان داد. طبیعی می‌نمود حکومت ایران که ساختار پادشاهی داشت، نسبت به حکومت بعثی که با کودتا حکومت پادشاهی عراق را سرنگون کرده بود بدبین باشد. تغییر حکومت در عراق پیامد دیگری را نیز به همراه داشت که حرکت خلاف جهت دو کشور در اتخاذ سیاست‌های کلی بود: عراق به سوی سوسیالیسم و ایران به سمت سرمایه‌داری در حرکت بودند. از سویی دیگر اخراج ایرانیان از عراق حاصل سیاست‌ها و تضادهای موجود در سطح روابط بین‌المللی و منطقه‌ای بود. در مقطع زمانی آغاز دهه‌ی پنجاه شمسی،‌ تحولات مهمی در عرصه‌ی بین‌الملل در جریان بود. دکترین امنیت ملی آمریکا- یکی از دو ابرقدرت موجود- دستخوش دگرگونی شده بود. دکترین جدید نیکسون با رویکرد حمایت از قدرت‌گیری ایران و انتخاب ایران از سوی آمریکا به عنوان قدرت منطقه‌ای حافظ منافع غرب و ژاندارم منطقه، دگرگونی در روابطه منطقه‌ای را رقم زده بود. می‌توان تصور کرد ‌خروج نیروهای انگلستان از خلیج‌فارس در راستای همین سیاست‌ها بود. در وضعیت آن زمان، دولت‌های رادیکال منطقه- که عراق خود را سردمدار آن‌ها در ناسیونالیسم عربی می‌دانست- به شدت در مقابل تغییر توازن قدرت در منطقه و جایگزین ایران به جای انگلستان و تصرف جزایر سه‌گانه توسط ایران واکنش نشان می‌دادند. اخراج ایرانیان از عراق نمونه‌ای از اقدامات خصمانه در مقابل ایران بود. کتاب «اخراج ایرانیان از عراق» نوشته‌ی علی احمدی به این رخ‌داد تاریخی و واکنش‌ها و پی‌آمدهای ناشی از آن می‌پردازد. نویسنده که در رشته‌ی روابط بین‌الملل تحصیل کرده‌است، این کتاب را در چهار فصل نوشته و در آن به پیشینه‌ی اختلافات ایران و عراق، زمینه‌های اخراج ایرانیان از آن کشور، واکنش امام خمینی به این مساله و پیامدهای برخورد رژیم شاه با امام خمینی در این موضوع پرداخته ‌است. نویسنده دو فصل آغازین کتاب- حدود 70 صفحه- را به پیشینه‌ی روابط منشنج ایران و عراق- از عصر صفوی تا پهلوی- و زمینه‌ها و عوامل اخراج ایرانیان در سال 1350 از عراق اختصاص داده ‌است. در دو فصل دیگر- حدود 170 صفحه- واکنش امام خمینی به این رخ‌داد و پی‌آمدهای برخورد رژیم شاه با امام در این موضوع مورد بررسی قرار گرفته‌است. جالب است که در فصل دوم که به نظر می‌رسد فصل محوری کتاب است، فقط حدود بیست صفحه از مطالب مستقیماً مربوط به واقعه‌ی اخراج ایرانیان از عراق است، که بخش عمده‌ی آن نیز از یکی از روزنامه‌های وقت استخراج شده‌است. قطعاً بهتر بود با توجه به درون‌مایه‌ی کتاب، عنوانی مناسب‌تر برای آن انتخاب شود تا به خوبی معرف محتوای آن باشد. وقتی به کتابی برمی‌خوریم که بیش از 370 صفحه حجم دارد ولی فقط بیست صفحه‌ی آن مستقیماً به موضوعی که عنوان آن بر کتاب ثبت شده‌است می‌پردازد، طبیعی است که مخاطبی پیگیر موضوع بوده و با دیدن عنوان کتاب به سراغ آن رفته‌است، ره به جایی دگر بَرَد. در رابطه با کتاب مورد بحث، نویسنده می‌توانست با انتخابی نام مناسب‌تری، این مشکل را مرتفع سازد. با توجه به درون‌مایه‌ی کتاب، عنوانی مانند «امام و اخراج ایرانیان از عراق در 1350» می‌توانست بسیار مناسب‌تر از عنوان کلی فعلی باشد. یکی از موضوعات عمده‌ای که در این کتاب مطرح است، بررسی شخصیت استوار حضرت امام خمینی و استراتژی ایشان در رویارویی با مسائل است. برخورد قاطع و هوشیارانه‌ی امام از موضع مرجعیت در حوزه‌ی نجف با سردمداران حکومت بعثی مسأله‌ای جالب‌توجه است. بررسی فضای سیاسی ایران و عوامل مؤثر آن در سال 1350 و نفوذ و تأثیر امام در میان مردم و بررسی قوت و ضعف تشکیلاتی و جریان تبلیغاتی روحانیت و به طور کلی جریان انقلاب در آن سال و مقایسه آن با سال 1356 از جمله‌ی مباحثی است که نویسنده به آن‌ها می‌پردازد. بررسی موضع‌گیری‌های علمای ایران و عراق و به ویژه امام خمینی در رابطه با اخراج ایرانیان از آن کشور جالب است. امام در مقابل این رفتار ناجوانمردانه حزب بعث برخورد کرد و خواهان توقف اخراج گردید. شرح مخالفت‌ها و اقدامات حکومت پهلوی علیه مرحوم فلسفی که نسبت به ماجرای اخراج ایرانیان از عراق موضع‌گیری کرده‌بود از جمله‌ی دیگر مطالب مندرج در این کتاب است. این کتاب دارای 49 سند از اسناد ساواک درباره اخراج ایرانیان از عراق و مسائل مربوطه و هم‌چنین بریده روزنامه، فهرست مآخذ و نمایه است. شناسنامه کتاب: اخراج ایرانیان از عراق تالیف: علی احمدی انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی 396 ص قیمت: 24000 ریال نوبت چاپ: اول، زمستان 1384 شمارگان: 1500 شابک: 8-104-419-964 فهرست مطالب مقدمه 11 پیش‌گفتار 13 سامان‌پژوهش 15 فصل اول پیشینه و علل اختلافات ایران و عراق از صفویه تا پهلوی 19 الف‌ـ جغرافیای سیاسی عراق و ایران 21 ب‌ـ اختلافات ایران و عراق در دوران صفویه 22 جنگ‌های 30 ساله 24 قرارداد آماسیه (29 مه 1555) 25 جنگ‌های 13 ساله 26 قرارداد ذهاب (17 مه 1639/14 محرم 1049) 28 ج‌ـ دوره‌ی افشاریه و زندیه 30 دـ دوره‌ی قاجاریه 32 قارداد اول ارزروم (28 ژوییه‌ی 1823) 33 قرارداد دوم ارزروم (21 مه 1847) 33 پروتکل‌های 1911 و 1913 39 هـ‌ ـ مسأله‌ی عراق در حکومت پهلوی اول 41 وـ عراق در دوره‌ی پهلوی دوم 45 لغو رسمی قرارداد 1937 46 روابط ایران و عراق پس از لغو قرارداد 1937 49 شکایت عراق به شورای امنیت درباره‌ی جزایر سه‌گانه 49 فصل دوم زمینه‌ها و عوامل اخراج ایرانیان از عراق 57 1. ماهیت رژیم بعث عراق 59 2. اختلافات مرزی و لغو قرارداد 1937 62 3. اختلافات سیاسی و ایدئولوژیک بین دو کشور 63 4. تحولات بین‌المللی و منطقه‌ای 64 توجیهات اجتماعی ـ‌ اقتصادی 66 بازتاب اخراج ایرانیان عراقی در ایران 67 فصل سوم امام خمینی و اخراج ایرانیان 91 امام خمینی در عراق 93 امام و دولت عراق 94 امام و حزب بعث 98 سابقه‌ی اخراج ایرانیان از عراق و برخورد امام 99 واکنش امام خمینی در برابر اخراج ایرانیان در سال 1350 105 تصمیم امام مبنی بر هجرت و موضع‌گیری رژیم بعثی عراق 121 دیدار امام با آیت‌الله خویی 127 تلگراف اتحادیه‌ی انجمن اسلامی دانشجویان اروپا 163 اطلاعیه‌ی شهید آیت‌الله صدوقی 164 فصل چهارم پی‌آمدهای برخورد رژیم پهلوی با امام در موضوع اخراج ایرانیان 167 سخنرانی مرحوم فلسفی درباره‌ی اخراج ایرانیان در مسجد سیدعزیزالله 170 گزارش ساواک از سخنرانی آقای فلسفی در مجلس دعا 176 سخنان دو تن از سناتورها علیه حضرت امام 185 وضعیت اعلم و وحیدی به روایت اسناد ساواک 189 اهانت سناتورها و واکنش حوزه‌ی علمیه‌ی قم 191 اطلاعیه‌های مبارزان و طلاب حوزه‌ی علمیه‌ی قم 195 تعطیلی دروس حوزه‌ی علمیه‌ی قم 204 واکنش‌ها و هشدارهای مردمی 205 واکنش روحانیت 206 سخنرانی مرحوم فلسفی در مراسم ختم آیت‌الله چهل‌ستونی در دفاع از امام 211 گزارش ساواک از مراسم 217 بازتاب سخنرانی مرحوم فلسفی 224 واکنش رژیم در برابر سخنرانی مرحوم فلسفی 227 1ـ انتشار عکس مونتاژ شده 228 بازتاب انتشار عکس در جامعه و مردم 234 اعتراض حجه‌الاسلام آل‌طه نسبت به هتک حرمت امام و مرحوم فلسفی 242 موضع مرحوم آقای فلسفی در برابر اقدام رژیم شاه 243 2ـ ممنوع‌المنبر شدن مرحوم فلسفی 247 آثار و نتایج واقعه 255 اسناد و تصاویر 259 فهرست تفصیلی اسناد 261 فهرست منابع 351 فهرست اعلام 359

«رجال و دیپلمات‌های عصر قاجار و پهلوی»

کارمندان سفارت انگلیس در ایران مجموعه‌ای از یادداشت‌ها و دست‌نوشته‌هایی از شرح حال رجال دوره قاجار و پهلوی را بر جای گذاشته‌اند. «رجال و دیپلمات‌های عصر قاجار و پهلوی» مجموعه‌ای از یادداشت‌ها و دست‌نوشته‌های «ریدر ویلیام بولارد»، «یاسنت لویی رابینو» و «جورج پرسی چرچیل» از کارمندان سفارت انگلیس در ایران و در دوره‌های قاجار است. این کتاب در واقع دایره‌المعارفی براساس ترتیب الفبایی است و به معرفی شخصیت‌های سیاسی دو کشور براساس دست‌نوشته‌ها و یادداشت‌های سه نویسنده آن (کارکنان سفارت انگلیس در این دوره‌ها) می‌پردازد. گردآوری اطلاعات در زمینه‌های گوناگون از امور داخلی کشور، یا کشورهای موردنظر برای دولت‌هایی که در پی حفظ منافع خود هستند، ضروری است. مسئولان سیاست خارجی یک دولت، در همه‌ی اعصار، بدون در اختیار داشتن چنین اطلاعاتی نمی‌توانسته‌اند به موفقیت تصمیمات و اعمال سیاست‌های موردنظر در رسیدن به منافع خود اطمینان کافی داشته باشند. در این زمینه مأموران سیاسی و کارگزاران دولت انگلیس سردمدار و پیشگام سایر ملل بودند و در مورد ایران از آغاز دوران دوم برقراری روابط گسترده‌ی سیاسی- اقتصادی در اوایل قرن نوزده دیپلمات‌ها، کنسول‌ها و فرستادگان ویژه‌ی دولت بریتانیا به پیروی از نظام اداری رایج در وزارت امور خارجه‌ی آن کشور موظف به تهیه و ارسال چنین گزارش‌هایی بودند. «رجال و دیپلمات‌های عصر قاجار و پهلوی» به‌گونه‌ای راهنما و رمزگشای شناسایی دیپلمات‌های دو کشور و رجال سیاسی این دو دوره تاریخی ایران است. سر ریدر ویلیام بولارد در پاییز 1939 و در پایان چهار سال ماموریت در اتحاد شوروی به ایران آمد و در مدت شش سال اقامت در تهران سکاندار سیاست خارجی بریتانیا در منطقه بود. میزان دخالت او در امور داخلی ایران حد و مرزی نداشت، تا جائی که هیچ‌یک از سفیران و وزرای مختار انگلیس در ایران از زمان جفری اف لنگلی چنین حق و حقوقی برای خویش قائل نشده بودند. بولارد تقریباً هر سال شرح حال رجال و گزیدگان اجتماعی ایران را با ذکر محرمانه بودن آن برای وزارت امور خارجه و دیوان هند در لندن ارسال می‌کرد. چرچیل و رابینو برخلاف بولارد، صرفا به موقعیت اجتماعی و سمت‌های رسمی مقامات و کارگزاران ایرانی توجه داشتند. یادداشت‌های روبینو که گاه از یک خط تجاوز نمی‌کند، فقط به تاریخ تولد و مرگ و سمت رسمی شخص موردنظر اشاره دارد، حال‌آنکه چرچیل در پاره‌ای موارد در شرح دودمان خاندان‌های ایرانی و همچنین اقوام و قبایل به بیان سوابق تاریخی می‌پردازد. به‌عنوان مثال پژوهش او در مورد خاندان هاشمیه و سرنوشت حاجی ابراهیم کلانتر، نخستین صدراعظم فتحعلی‌شاه و ماجرای نخستین قتل‌های زنجیره‌ای در ایران تنها ماخذ غیرایرانی است که در اختیار داریم. در کتاب برای تشخیص اینکه هر مدخل به کدام‌یک از سه دیپلمات یاد شده تعلق دارد حرف ب برای بولارد، حرف چ برای چرچیل در نظر گرفته شده است و سایر عناوین از رابینو است. کتاب «رجال و دیپلمات‌های عصر قاجار و پهلوی» به‌قلم «ریدر ویلیام بولارد»، «یاسنت لویی رابینو» و «جورج پرسی چرچیل» با گردآوری و ترجمه غلامحسین میرزاصالح منتشر شده است. انتشارات معین در سال 1391 این کتاب را در 456 صفحه منتشر کرده است که با شماره ثبت 491569 در کتابخانه‌ی شماره‌ی یک مجلس شورای اسلامی موجود است. منبع: پایگاه اطلاع‌رسانی کتابخانه مجلس شورای اسلامی

...
70
...