مقالات

نظميه رضاخاني

نظميه رضاخاني نظام اطلاعاتي ـ امنيتي، كه پيش از آن فقط بخش كم‌اهميتي از تشكيلات و حيطه فعاليت نظميه و شهرباني بود، در دورة رضاشاه گسترش يافت و فعاليت و حيطه عمل آن فعاليتهاي شهرباني را تحت‌الشعاع قرار داد و آن را تابعي از سياستهاي كلي عملياتي ـ اجرايي خود ساخت. رضاشاه تصميم گرفته بود با نظمي قبرستاني و رعب‌‌انگيز كه دستگاه شهرباني و نظام اطلاعاتي ـ امنيتي آن ايجاد مي‌كند و تمايلات مستبدانه او را برآورده مي‌سازد، حكومت كند...

دارالمجانين

دارالمجانين در دوران كابينه كوتاه‌مدت سيدضياءالدين طباطبايي، روزنامه‌ها و نشريات زيادي توقيف شدند. هر روزنامه‌اي زبان به انتقاد مي‌گشود، توقيف مي‌شد. يكي از اين روزنامه‌ها «نوروز» نام داشت كه تحت مديريت شخصي به نام يحيي سميعيان فعاليت مي‌كرد. روزنامه نوروز، روز 20 فروردين 1300 در پي چاپ گزارشي تحت عنوان «غارتگران مفتخور» كه در آن به عملكرد مسئولان حكومتي اعتراض شده بود، به دستور دولت سيدضياء توقيف و مدير آن دستگير شد. با...

ساواك در خارج از كشور

ساواك در خارج از كشور ساواك براي خارج از كشور بودجه عظيمي داشت. به علاوه از طريق وزارت خارجه شبكه وسيعي ايجاد كرده بود، آمد و رفت ايرانيان به خارج به طور كامل تحت كنترل ساواك بود گاهي اين كنترل موجب اعتراض مقاماتي از كشورهاي خارج شده است. بررسي سناي امريكا نشان داد پنج كشور خارجي كه در امريكا در مبارزه با مخالفين دولت خود تجسس داشتند عبارت بودند از: فيليپين، تايوان، شيلي، اسرائيل و ايران. روش اين مبارزه اعزام گروه گرم (مقصود...

مدالهاي عَلَم!

مدالهاي عَلَم! اميراسدالله علم فرزند شوكت‌الملك، معروف به «امير قائن» از عوامل سياست انگليس در كشور محسوب مي‌شد. او كه از مهره‌هاي كليدي دربار پهلوي بود دو چهره متمايز داشت. يكي چهره‌اي خشن كه با جناياتش شناخته مي‌شود كه عملاً نشان داده براي يك لبخند شاه آماده قتل هزاران انسان آزاده مي‌باشد. كمااينكه كشتار 15 خرداد 1342 در زمان نخست‌وزيري وي صورت گرفت. ديگر چهره‌اي كه برايش غرورآفرين است و نشان‌دهنده توفيق او در كسب...

نقد كتاب«آمريكا بدون نقاب»

نقد كتاب«آمريكا بدون نقاب» «آمريكا بدون نقاب» عنوان اثري است كه مؤسسه كيهان آن را انتشار داده است. اين كتاب كه چاپ اول آن در 1380 منتشر شده، به بررسي ماهيت جامعه آمريكا، سازمان‌هاي سياسي و اطلاعاتي اين كشور و جايگاه جهودها در نظام سياسي و اجتماعي و فرهنگي آمريكا پرداخته است. در پيشگفتار كتاب چنين آمده است: پاييز سال 1379، هنگامي كه پاورقي 38 قسمتي «آمريكا بدون نقاب» در روزنامه كيهان به زير چاپ مي‌رفت، كسي تصور نمي‌كرد كمتر از يك...

معرفي سايت‌هاي تاريخ شفاهي در جهان

معرفي سايت‌هاي تاريخ شفاهي در جهان تاريخ شفاهي (Oral History) يكي از شيوه‌هاي جديد تحقيقات تاريخي است كه در سده اخير در سطح جهان گسترش پيدا كرده است. هر چند پيشينه تاريخي آن به علت قرابت با افسانه‌ها و روايات شفاهي كه نسل به نسل ميان اقوام و ملل مختلف منتقل مي‌شده به چندين هزار سال قبل برمي‌گردد. به هر حال نخستين فعاليت آكادميك در اين عرصه با موضوع تاريخ سياسي و به طور مشخص با ضبط خاطرات سياسي روي نوار شروع شد. نخستين ابتكار در اين...

از لابلاي نامه‌هاي فروغي

از لابلاي نامه‌هاي فروغي متن زير نامه‌اي است از سوي محمدعلي فروغي – ذكاءالملك – سفير ايران در آنكارا به مخبرالسلطنه هدايت رئيس‌الوزرا. اين نامه در هشتم خرداد سال 1307 هجري خورشيدي از مبدأ آنكارا نوشته شده است. راپرت به رئيس‌الوزراء آنقره – آنكارا - 8 خرداد 1307 اگر به خاطر محترم مانده باشد چندي قبل بر حسب اعلام توفيق رشدي بك عرض كردم يك نفر از رجال عراق به آنقره خواهد آمد كه با دولت تركيه در باب روابط خودشان داخل مذاكره شود و...

حجاب و بيگانگي پهلوي از تاريخ، فرهنگ و تمدن ايران و اسلام

حجاب و بيگانگي پهلوي از تاريخ، فرهنگ و تمدن ايران و اسلام مبارزه بي‌امان و پي‌گير رضاخان و فرزندش محمدرضا پهلوي با مظاهر اسلامي و ملي و بالاخص عفاف و حجاب و به ويژه چادر، علاوه بر سرسپردگي و اطاعت بي‌چون و چراي آنها به استعمار، معلول بيگانگي و جهالت آنها از فرهنگ، تاريخ و تمدن جهان، اسلام و ايران بود. تربيت قزاقي رضاشاه و جهش او به مسند شاهي بدون هيچ استحقاق و لياقتي و صرفاً به خاطر اعمال نقشه‌هاي استعمار انگليس و رسيدن او به...

رژيم شاه بزرگترين تأمين‌كننده نفت اسرائيل

رژيم شاه بزرگترين تأمين‌كننده نفت اسرائيل در سال‌هاي قبل از انقلاب عمده‌ترين محورهاي همكاري اقتصادي ايران و رژيم صهيونيستي، مسئلة نفت بود كه ايران را به منزلة مهم‌ترين منبع تأمين‌كننده نفت اسرائيل درآورد. مي‌توان گفت كه همكاري نفتي و فروش گستردة نفت خام ايران به اسرائيل از مهم‌ترين جنبه‌هاي روابط ايران و اسرائيل بود كه جنجال بسياري در مناسبات ايران و اعراب به وجود آورده بود. همكاري رژيم شاه با اسرائيل يك سال پس از...

روايت «ميلسپو» از حكومت رضاشاه و حمايت‌هاي انگليس از او

روايت «ميلسپو» از حكومت رضاشاه و حمايت‌هاي انگليس از او «آرتور ميلسپو» رئيس هيأت مستشاران مالي آمريكا در ايران كه چند سال از مأموريت خود را در دوران حكومت رضاخان گذرانده بود، در كتاب خود تحت نام «آمريكاييها در ايران» گوشه‌هايي از وضعيت اجتماعي، سياسي، اقتصادي و قضايي ايران عصر رضاخان و همچنين حمايت بي‌چون و چراي انگليسي‌ها از وي را تشريح كرده است. او مي‌نويسد: «رضاشاه هزاران نفر را حبس كرده و صدها نفر را كشته بود، و...

«MI6» و ساواك

«MI6» و ساواك پيشينه اينتليجنس سرويس اينتليجنس سرويس (Intelligence Service) سازمان جاسوسي و ضدجاسوسي انگلستان، قديمي‌ترين دستگاه‌هاي اطلاعاتي – امنيتي و جاسوسي جهان به شمار مي‌رود. هنگامي كه اين سازمان در سال 1573م در دوران سلطنت اليزابت اول و به همت يكي از وزيران او – فرانسيس واتينگهام – در لندن تأسيس شد، تنها 80 سال از كشف قاره آمريكا گذشته بود. سازمان اطلاعاتي انگلستان به سرعت سازماندهي شد و ساختار تشكيلاتي آن بر اساس شش اداره مستقل...

سفارتخانه‌هاي رضاخاني

سفارتخانه‌هاي رضاخاني مقاله زير، گزارشي است از وضعيت سفارتخانه‌هاي ايران در چند كشور خارجي در دوران حكومت رضاشاه. اين مقاله تحت عنوان «سفارتخانه‌هاي ايران در خارجه، قبل از وقايع شهريور» به قلم نويسنده‌اي به نام نامدار در روزنامه «داريا» و سپس به نقل از اين روزنامه در مجله خواندني‌ها به چاپ رسيد. با هم مي‌خوانيم: نمايندگي‌هاي ما در روسيه عده اتباع ايران در خاك روسيه زياد و شايد از هر كشور ديگري عده ايرانيان مقيم اين خاك...

زمين خواران در عصر پهلوي

زمين خواران در عصر پهلوي رضاخان پس از كنار زدن سلسله قاجار ادارة امور ايران را به دست گرفت. او كه در طول بيش از شانزده سال زمامداري خود، علاقه بسياري به زمين و املاك داشت با توسل به شيوه‌هايي چون مصادره اموال و املاك افراد مغضوب، ضبط اموال مجهول‌المالك، خريد املاك از مالكان عمده با قيمت‌هاي بسيار نازل، قبول هدايا، خريد مستغلات و اراضي مزروعي به مبلغ پايين‌تر از قيمت بازار از مالكان مرعوب، و يا از طريق تحت فشار گذاشتن مالكان...

گزارشي از دومين نشست تخصصي تاريخ شفاهي

گزارشي از دومين نشست تخصصي تاريخ شفاهي گزارش دومين نشست تخصصي تاريخ شفاهي دانشگاه اصفهان – دانشكده ادبيات علوم انساني – 11 آذر 1383 امروزه ورود رسمي «تاريخ شفاهي» Oral History به عرصه تاريخ‌نگاري در بسياري از مراكز علمي و تحقيقاتي و دانشگاهي جهان، چشم‌اندازي در مقابل مورخين و محققين گشوده است. با طرح تاريخ شفاهي فرصتي به دست آمد تا با موضوعات، وقايع و حوادث و پديده‌هاي تاريخي و زواياي پنهان و پيداي آنها از منظري نو نگريسته شود....

نقد و بررسي كتاب«شاهد زمان»

نقد و بررسي كتاب«شاهد زمان» كتاب «شاهد زمان» به قلم دكتر كاظم وديعي براي نخستين‌بار در سال 2007م توسط نشر «دايره مينا» در پاريس منتشر شد. در مقدمه بدون امضا و تاريخي كه بر اين اثر تحت عنوان «درباره نويسنده» به چاپ رسيده است مي‌خوانيم: تجربيات وسيع، او را به نگارش نوع جديد از خاطرات كشاند كه حاصل آن در دست شماست. نگاه او بر محيط خود است و خود در آن غرق مي‌شود. آثار چاپ نشده وي در غربت كم نيست و اينك «ايام نكبت» را مي‌نويسد: در آخرين...

دبيران تاريخ مرزبان تاريخ و فرهنگ ايران

دبيران تاريخ مرزبان تاريخ و فرهنگ ايران ايران عزيز داراي مرزهايي گسترده و طولاني است. اين مرزها شامل مرزهاي خشكي و آبي است كه شكل و اندازه كنوني آنها حاصل يك دوره طولاني از تحولات تاريخي محسوب مي‌شود. در طول تاريخ كهنسال اين مرز و بوم همواره مردان و زنان شجاع و فداكار براي دفاع از مرزهاي ميهن و حفظ عزت و آزادگي و سربلندي خود و فرزندانشان كوشيده‌اند. در كنار آنان شاعران، نويسندگان و به خصوص مورخان نيز با قلم و سخن خويش عشق به...

روايت امام خميني از تاريخ معاصر ايران

روايت امام خميني از تاريخ معاصر ايران امام خميني(ره) روز 7 دي 1358 در ديدار «حامد الگار» نويسنده و متفكر مسلمان آمريكايي با ايشان به تشريح و تحليل تاريخ ايران و مقايسه حكومت اسلامي با ساير حكومت‌ها و فلسفه انقلاب اسلامي در ايران پرداختند. بخشي از اظهارات ايشان به نقش انگليس در رويارويي با ارزش‌هاي ديني در جامعه ايران و نقش خاندان پهلوي در عهده‌داري اين مسئوليت اختصاص داشت. توجه خوانندگان گرامي را به اين بخش از فرمايشات امام...

تاريخ‌نگاران بزرگ ايران در سده‌هاي آغازين اسلام

تاريخ‌نگاران بزرگ ايران در سده‌هاي آغازين اسلام هر چند از ايران باستان كتابي تاريخي بر جاي نمانده، اما از اشاره‌هاي مورخان يوناني مي‌توان دريافت كه سنت تاريخ‌نويسي در ميان ايرانيان نيز وجود داشته است و دست كم سالنامه‌هايي كه دربردارنده فهرست رويدادها بوده‌اند، در دربارهاي سلطنتي تدوين و نگهداري مي‌شده‌اند. اين سالنامه‌ها ادامه سنت رويدادنگاري آشوريان و بابلي‌ها بود. پس از ورود اسلام به كشورمان، سنت تاريخ‌نگاري در...

فساد مالي و فروپاشي رژيم پهلوي

فساد مالي و فروپاشي رژيم پهلوي پيشگفتار سوءاستفاده از قدرت در جمع مال و ثروت، خصلت شوم و ناپسندي بود كه از دربار پهلوي به وابستگان و اطرافيان تا مسئولين ارگان‌هاي مختلف سرايت كرده بود. نمونه اسناد و مداركي كه از سفارت آمريكا به دست ملت ايران افتاد، نشان مي‌دهد كه آمريكائي‌ها، كاملاً در جريان فساد گسترده رژيم، قرار داشته‌اند. به عنوان مثال به موارد ذيل توجه كنيد: «علاقه اشرف پهلوي به تجارت و فعاليت‌هاي بازرگاني كه اغلب از...

همايش پژوهشي اسناد دفاع مقدس

همايش پژوهشي اسناد دفاع مقدس به همت پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس، نخستين همايش پژوهشي اسناد دفاع مقدس در ساختمان گنجينه اسناد ملي برگزار شد. در اين همايش كه با هدف ايجاد ارتباط و هماهنگي ميان مراكز دست‌اندركار حفظ و حراست از اسناد جنگ تحميلي و فراهم‌سازي زمينه عرضه اسناد به محققان و پژوهشگران تشكيل شد، كارشناسان و صاحب‌نظران و اساتيد دانشگاه به طرح ديدگاه‌هاي خود راجع به اهميت اسناد و چگونگي دسترس‌پذير كردن آنها بيان...

خواندني‌هايي از عصر پهلوي دوم

خواندني‌هايي از عصر پهلوي دوم بخش عمده مفاسد اداري، مالي، اخلاقي و اجتماعي و عوامفريبي‌هاي عصر پهلوي دوم در دوران 13 ساله نخست‌وزيري هويدا صورت گرفت. بدون ذكر مقدمه با هم نمونه‌هايي از رويدادهايي كه در آن دوران به وقوع پيوسته بود، مي‌خوانيم: نويسنده كتاب «ايران، سراب قدرت» در مورد اشرف خواهر دوقلوي شاه مي‌نويسد: «نقش اشرف از سال‌هاي اول دهه 1970 به بعد كمتر علني بوده است ولي با وجود اين اشرف يكي از چهره‌هاي اساسي حكومت شاه...

باستان‌گرايي و اسلام‌ستيزي در عصر پهلوي

باستان‌گرايي و اسلام‌ستيزي در عصر پهلوي با استقرار و سلطه دولت كودتايي و وابسته رضاخان در سوم اسفند 1299 سياست‌ها و برنامه‌هاي جديدي در راستاي استراتژي استعمار غرب به اجرا درآمد. بر اساس شناخت و اهداف بلندمدت سلطة بريتانيا در منطقه خاورميانه، به ويژه ايران، اسلام مهم‌ترين تهديد براي منافع آنها بود. از اين رو حذف اسلام از صحنة سياسي و فرهنگي از اصول استراتژيك سلطة انگليس بر منطقه قرار گرفت. ترويج و انتشار تفكر ملي‌گرايي و...

گزارش سفارت آمريكا از جامعه عصر رضاشاه

گزارش سفارت آمريكا از جامعه عصر رضاشاه «هرولد. جي. ماينور» دبير سفارت آمريكا در تهران دو هفته قبل از ورود نيروهاي متفقين به ايران و سقوط رضاشاه، گزارشي از وضعيت جامعه ايران به كشورش ارسال كرده بود. اين گزارش را با هم مي‌خوانيم: «شكي نيست كه اين توده‌هاي تيره‌بخت واقعاً ناراضي‌اند. ... بهره‌كشي و استثمار توده‌ها واقعاً از اين بيشتر نمي‌شود، و اين دقيقاً‌ همان چيزي است كه توجهم را جلب مي‌كند و آن را با افرادي از اقشار مختلف...

وزيرمختار بدشانس

وزيرمختار بدشانس فرانسه از موفقيت بريتانيا در نشاندن رضاخان به تخت پادشاهي بسيار ناراحت بود. «موري» كاردار آمريكا در تهران در يادداشتي مورخ 6 نوامبر 1926 مي‌نويسد: «آقاي نوري كاردار ايران، سپس اتفاق بسيار عجيب زير را نقل كرد كه تمام كساني كه امكان توطئه‌چيني و رسوايي‌هاي بعد از آن را در خاور نزديك دست كم مي‌گيرند بايد نصب‌العين خود قرار بدهند. از قرار معلوم آقاي «لوسين بونزون» وزيرمختار فرانسه در ايران، يكي از كارمندان...

آخرين سفير شاه در لندن: ما در برابر انگليسي‌ها به خاك افتاديم

آخرين سفير شاه در لندن: ما در برابر انگليسي‌ها به خاك افتاديم روز 23 آذر 1357 اميرخسرو افشار وزيرخارجه رژيم شاه به اتفاق پرويز راجي سفير شاه در لندن راهي وزارت خارجه انگليس شدند تا با «ديويد اوئن» وزير خارجه بريتانيا ملاقات كنند و از وي بخواهند كه حمايتهايش را از دولت شاه كاهش ندهد. پرويز راجي گزارشي راجع به آن ملاقات دارد كه با هم مي‌خوانيم: ساعت پنج و نيم بعد از ظهر به اتفاق اميرخسرو افشار و حسين اشراقي عازم وزارت خارجه شديم...

معرفي كتاب «خاطرات محمدعلي مجتهدي»

معرفي كتاب «خاطرات محمدعلي مجتهدي» دفتر مطالعات و تدوين تاريخ ايران در بخش تلخيص و بررسي كتب تاريخي، گزيده‌اي از كتاب «خاطرات دكتر محمدعلي مجتهدي» به نقد كشيده است. دكتر مجتهدي در سال 1361 به منظور پاره‌اي معالجات به خارج كشور رفت و تا سال 1367 يعني زمان ضبط خاطرات، براي مداواي نارسايي قلب نوه‌اش در شهر نيس اقامت گزيد. در اين سال علي‌رغم اينكه عوارض ناشي از سه بار سكته وي را رنجور ساخته بود، به دعوت فارغ‌التحصيلان دبيرستان...

يادداشت‌هاي 5 آمريكايي درباره رضاشاه

يادداشت‌هاي 5 آمريكايي درباره رضاشاه «جان گونتر» نويسنده آمريكايي در كتابش با عنوان «در درون آسيا» كه در سال 1939 منتشر ساخت، فصلي را به رضاشاه اختصاص داده است. گونتر درباره زندانيان سياسي عصر رضاشاه مي‌نويسد: «نه محاكمه‌اي وجود دارد، و نه حكم دادگاهي. خصم بايد از ميان برداشته شود، و اگر مرگش بنا به مصلحت ضرورت يابد، نه با تبر ميرغضب و گلوله تفنگ جوخة اعدام كه با روش ملودرام‌تر خوراندن سم به سراغش مي‌آيد. آنهايي كه روش فوق را...

خاطرات آقابكف

خاطرات آقابكف يكي از حوادث مهمي كه تأثير فراواني در اوضاع سياسي ايران گذاشت و سبب شد دولت ايران از مناسبات خود با روسها بكاهد، انتشار خاطرات «ژرژ سرگئي يوويچ آقابكف» مأمور عالي‌رتبه «گ.پ.اُ» (سازمان امنيت شوروي» بود. آقابكف، از ارامنة تركستان پس از خدمت در ارتش سرخ، از 1920 به سازمان چكا پيوست. پس از تبديل سازمان چكا به گ.پ.اُ، آقابكف نيز همچنان به كار خود در اين سازمان ادامه داد. او در مأموريت‌هاي مختلفي، به افغانستان و ايران و...

موزه‌ها، آيينه‌هاي تاريخ و فرهنگ ملتها

موزه‌ها، آيينه‌هاي تاريخ و فرهنگ ملتها بسم‌الله الرحمن الرحيم خلف لكم عبر من آثار الما ضين قبلكم موزه، گنجينة آثار باستاني كلمة موزه از ريشه يوناني موزيون (Mouseion) گرفته شده است. در يونان قديم، معابد رب‌النوع‌هاي يوناني بدين نام خوانده مي‌شده‌اند؛ به همين جهت به مرور زمان براي هر مكاني كه در آن آثار مقدس و گرانبها نگهداري مي‌شد، به كار رفته است، خواه اين آثار ارزشمند مربوط به دوران گذشته و خواه مربوط به زمان حاضر...

نگاه لرد كرزن به خليج فارس

نگاه لرد كرزن به خليج فارس مقدمه از جمله شرق‌شناسان و سفرنامه‌نويساني كه در قرن نوزدهم و اوايل قرن بيستم دو بار به ايران سفر كرده، جرج ناتانيل كرزن بوده است. وي در سال 1889م براي اولين بار با عنوان خبرنگار به ايران سفر نمود. كرزن درباره علت اين سفر چنين مي‌نويسد: «هنگامي كه راجع به موضوع موردنظر خود [ايران] بررسي بيشتري نمودم به اين حقيقت پي بردم كه منابع اطلاعاتي ما در باب ايران بسيار ناقص است». غايت سفر وي به ايران تأليف سياسي...

...

96

...