مقالات

گزارشي از دومين نشست تخصصي تاريخ شفاهي

نقد و بررسي كتاب«شاهد زمان»

دبيران تاريخ مرزبان تاريخ و فرهنگ ايران

دبيران تاريخ مرزبان تاريخ و فرهنگ ايران ايران عزيز داراي مرزهايي گسترده و طولاني است. اين مرزها شامل مرزهاي خشكي و آبي است كه شكل و اندازه كنوني آنها حاصل يك دوره طولاني از تحولات تاريخي محسوب مي‌شود. در طول تاريخ كهنسال اين مرز و بوم همواره مردان و زنان شجاع و فداكار براي دفاع از مرزهاي ميهن و حفظ عزت و آزادگي و سربلندي خود و فرزندانشان كوشيده‌اند. در كنار آنان شاعران، نويسندگان و به خصوص مورخان نيز با قلم و سخن خويش عشق به ميهن را در دل و جان تك تك مردم اين سرزمين جاي داده‌اند. توضيح در مورد نقشي كه هر يك از آحاد ملت در هر سني و جنسي و لباس و طبقه و توانايي در خدمت به ميهن و دفاع از ديانت و استقلال و آزادي و آبادي آن سخني طولاني است اما در خصوص نقش دبيران تاريخ يادآوري چند نكته خالي از فايده نيست. درس تاريخ دربردارنده سرگذشت يك ملت و تحولاتي است كه بر سرزمين آنها گذشته است. همه انسان‌ها وطن خويش را دوست دارند و بدان عشق مي‌ورزند. ميراث‌هاي تاريخي، افتخارات فرهنگي، مشاهير، عرصه‌هاي فداكاري و تلاش، همه و همه براي تمامي مردم يك كشور داراي ارزش است. همه اينها خاطره قومي و ملي و هويت يك ملت را مي‌سازد. از آنجا كه وسيله اصلي اشغال مواريث ملي و افتخارات گذشتگان و ميان تجارب تلخ و شيرين آنها و آگاهي بر سرگذشت پدران علم تاريخ است لذا درس تاريخ نقش بسيار مهمي در شكل دادن به هويت يك ملت و زنده نگه‌داشتن عشق و علاقه به ميهن، آمادگي براي فداكاري در راه اين كشور و قبول خدمت به هموطنان را ايفا مي‌كند. در كنار همه ميراث‌هاي مادي و معنوي كه ما از گذشته دريافت كرده‌ايم مرزها و قلمرو كشور از اهميت خاصي برخوردار است. آنچنان كه براي همه ملت‌ها وحدت و تماميت ارضي اصلي مقدس و حتي جزو قوانين اساسي است. اينكه تاريخ را هم به عنوان يكي از دروس مهم از دوره ابتدايي تا دانشگاه در همه كشورها جزو دروس دائمي، همگاني و مهم قرار داده‌اند از اين رو بوده كه همه مردم يك كشور هم‌ميهن خويش را بشناسند و هم بدان علاقه‌مند شوند. در واقع درس تاريخ به منزلة سند استقلال و سير شكل‌گيري يك كشور، دولت و ملت است. هر ملتي حقانيت خويش را و حقوق خود را با مراجعه به تاريخ درك مي‌‌كند و سپس با نيرو و تلاش و كوشش آن را حفظ مي‌‌كند. كشور ما داراي مرزهاي زميني طولاني است. در مجموع حدود 6000 كيلومتر مرز خشكي داريم و با شش كشور مرز خشكي داريم. در گذشته نيز مرزهاي ايران گسترده‌تر بوده و طي تحولات دويست سال اخير مرزهاي شمالي، شرقي و غربي ايران شكل گرفته است. چگونه اين مرزها شكل گرفته و تأثير آن بر حيات ملي ما چه بوده است. جنگ‌ها و قراردادهاي مربوط به آنها چه بوده است. مردمان و دولت‌ها در دوره‌اي كه مرزها تعيين مي‌شدند چه كرده‌اند؟ اوضاع بين‌الملل و نقش قدرت‌هاي خارجي چگونه بوده است؟ همه اينها صرفاً از طريق تاريخ و اسناد و مدارك آن قابل دسترسي است و مي‌توان نسل جوان را نسبت به آنها مطلع ساخت. در حقيقت دبيران تاريخ مرزبانان و لشكربانان هويت و حقانيت مرزهاي يك ملت و ميراث‌هاي فرهنگي، ملي و مخافر و مشاهير آن هستند. هر چند هر يك از درس‌ها و دبيران نيز به نحو خاص خود اين وظيفه را انجام مي‌دهند اما بدون شك درس تاريخ در اين راستا وظيفه مهم‌تري دارد. ايران داراي حدود 2700 كيلومتر مرز آبي در شمال و جنوب است، هر دو مرز ممر حياتي كشور ماست و در امنيت ملي و حمايت اقتصادي ما نقش بسيار مهمي دارند و با حدود ده كشور مجاور هستيم و از آن طريق با تمام جهان مرتبط مي‌شويم. اين درياها و سواحل و جزاير آنها نيز سرگذشتي طولاني دارند و تاريخ گوياي حقايق بسياري درباره آنهاست. همه روزه در اخبار، نكات بسياري در مورد روابط خارجي و نيز مناسبات با همسايگان مطرح مي‌شود. درك صحيح اين تحولات مستلزم اطلاعات تاريخي ولو به نحو مقدماتي است. داشتن اطلاعات تاريخي ولو محدود امروزه جزو معارف عمومي است و براي زندگي در دنياي امروز ضروري است. به همين نحو اطلاع بر تاريخ كشور و مرزهاي آن اهميت بيشتري دارد. اين دانش نه تنها براي زندگي به عنوان يك شهروند لازم است بلكه براي مصونيت يافتن در برابر تبليغات مسموم و تهاجم‌هاي فرهنگي و خبري لازم است. هر فردي براي زيستن توأم با آزادي و استقلال و سربلندي و عزت نياز دارد كه از طريق تاريخ، حقانيت خويش را درك كند. دانش تاريخي به هر فرد كمك مي‌كند تا همه تحولات پيرامون خويش را بشناسد. مناسب با آن انديشه كند، تصميم بگيرد و عمل كند. از ميان همين مردم مديران و مسئولان برگزيده مي‌شوند و در اينجا نه تنها دانش و توانايي تخصصي بلكه در قدم اول همان دانش و بينش عمومي تاريخي كه انسان را آماده خدمت به ميهن و فداكاري در راه اين آزادي استقلال مي‌سازد لازم و ضروري است. در اين راستا، قدم اول بايد دبيران تاريخ با علم و اطلاع كافي و روحيه‌اي قوي و سرشار از عشق و علاقة به ميهن باشند. در قدم دوم درس تاريخ بايد دربردارنده مطالب لازم، سنجيده و حساب شده‌اي از مطالب تاريخي ضروري باشد و فعاليت‌هاي لازم را شامل شود. ديدار از آثار تاريخي و موزه‌ها در برانگيختن حس علاقه‌مندي به كشور اهميت خاصي دارد. مسئولان و برنامه‌ريزان نيز لازم است به درس تاريخ از نظر حجم مطلب، ساعات تخصيص يافته، حضور در برنامه درسي و اهميت قائل شدن اهتمام لازم را به خرج دهند. نگاهي كوتاه به درس تاريخ در كشورهاي ديگر نشان مي‌دهد كه تا چه اندازه لازم است در جدي گرفتن درس تاريخ و بهره‌گيري از آن تلاش كنيم و دقت نظر به خرج دهيم. منبع: ماهنامه الکترونیکی دوران - شماره 59 به نقل از: رشد آموزش تاريخ – سال سوم – شماره 6

روايت امام خميني از تاريخ معاصر ايران

روايت امام خميني از تاريخ معاصر ايران امام خميني(ره) روز 7 دي 1358 در ديدار «حامد الگار» نويسنده و متفكر مسلمان آمريكايي با ايشان به تشريح و تحليل تاريخ ايران و مقايسه حكومت اسلامي با ساير حكومت‌ها و فلسفه انقلاب اسلامي در ايران پرداختند. بخشي از اظهارات ايشان به نقش انگليس در رويارويي با ارزش‌هاي ديني در جامعه ايران و نقش خاندان پهلوي در عهده‌داري اين مسئوليت اختصاص داشت. توجه خوانندگان گرامي را به اين بخش از فرمايشات امام جلب مي‌كنيم: * * * در طول اين پنجاه سال كه تمامش را من شاهد بودم، شايد شما سنتان اقتضا نكند، اما من تمام اين پنجاه سال را از زماني كه رضاخان آمد اينجا و كودتاي آن زمان را كرد (1299) ظاهراً – تا حالا ما شاهد اين حكومت و طرز اين حكومت و وضع اينها بوديم. رضاخان كه آمد، اين با دست انگليسها آمد كه بعد انگليس‌ها هم خودشان اقرار كردند اين را كه ما اين را آورديم – در راديو دهلي، در جنگ عمومي – و چون از ما تخلف كرد حالا داريم مي‌بريمش. بردندنش آنجا كه بايد ببرند. ابتدا هم كه آمد با حربة اسلام آمد. حربة اسلام را بر ضد اسلام. شروع كرد به كارهايي كه مسلمانها از آنها خوششان مي‌آمد. خوب، در ايران از باب اينكه قضية سيدالشهدا – سلام‌الله عليه – خيلي اهميت دارد،‌اين روي آن نقطه خيلي پافشاري مي‌كرد. خودش روضه مي‌گرفت و در تكايايي كه روضه‌ها بودند پاي برهنه مي‌گفتند مي‌رود آنجاها. تكايا مي‌رود و مردم را گول زد به همين حربه كه مردم به آن توجه داشتند كه اين را مي‌خواستند. لكن او بر ضد مردم مي‌خواست درست كند. تا مدتي اين طور بود، تا اينكه حكومتش مستقر شد. حكومتش كه مستقر شد، شروع كرد به آن چيزهايي كه به او، حالا يا تعليم شده بود يا خودش مثلاً مي‌خواست. تعليم شده بود. يك مقداري‌اش هم از آتاتورك گرفت. با حربة الحاد خودش پيش آمد و اول چيزي را كه در نظر گرفت اين بود كه آثار اسلام را در ايران از بين ببرد. آثار اسلام را چطور بايد از بين ببرد! يكي اين كه ايني كه همه ملت به آن توجه دارند اين را ببرد از دست، از دستشان بگيرد. اين مجالسي كه مجالس روضه سيدالشهدا بود كه پيش ملت آن قدر اهميت دارد و آن قدر مربي هست و آن قدر تربيت كرده است مردم را، اين را [از] دستشان بگيرد. تمام روضه‌هاي ايران را قدغن كرد. در هيچ‌جاي ايران يك كسي نمي‌توانست يك روضه‌اي كه چند نفر محدود حتي باشند نمي‌توانستند كه يك چنين مجلسي درست كنند. در همين قم كه – خوب – مركز روحانيت بود آن وقت و حالا، در همين قم مجلس روضه نبود. اگر بود بين‌الطلوعين تمام بايد بشود، قبل از اذان صبح يك عده كمي – چهار تا، پنج تا، ده تا – مي‌رفتند و يك صحبتي مي‌كردند و يك ذكر مصيبتي مي‌كردند و اول اذان يا يك قدري بعد از اذان بايد متفرق بشوند. آنها هم حتي مفتشيني كه آنها داشتند و اشخاصي كه دنبال اينها بودند جاسوس‌هايشان اطلاع مي‌دادند، اين را هم تمام مي‌كرد. و از آن بالاتر كه اساس را تقريباً به هم مي‌زد، اين بود كه روحانيت را از بين ببرد. شروع كرد راجع به مخالفت با روحانيت، و اين كه عمامه‌هاي روحانيون را بردارند و كسي حق ندارد عمامه داشته باشد. حتي بعضي‌شان مي‌گفتند كه در تمام ايران بيش از شش نفر نبايد عمامه داشته باشند! و اين را هم دروغ مي‌گفتند – اصلاً نمي‌خواستند باشد. ضربه‌هاي سنگين بريتانيا از روحانيون و عمدة نظر اين بود كه روحانيت را ديده بودند. آنهايي كه احتمالاً اين را وادار به اين امور مي‌كردند، ديده بودند لااقل اين صد سال را درست ديده بودند كه هر وقت كه بنا بود يك شكستي به كشور بيايد روحانيت جلويش را مي‌گرفت. ديده بودند كه در مثلاً‌عراق كه انگليسها عراق را آن وقت تقريباً گرفته بودند، آن روحاني بزرگ مرحوم آقاميرزا محمدتقي(1) جلويش را گرفت و از [دست] ايشان گرفت عراق را. استقلال عراق را او مي‌گرفت از آنها. و باز ديده بودند كه قبل از او ميرزاي شيرازي(2) با يك كلمه، ايران را نجات داد از دست انگليسها و مزاحم را مي‌ديدند كه همين روحانيين هستند. و اگر چنانچه بخواهند آن چيزهايي كه آنها مي‌خواهند كه عبارت از مخازن شرق بود، عبارت از معادن شرق بود، اينها را آنها مي‌خواستند و علاوه بر اين، شرق را بازار كنند براي خودشان. از آن طرف مخازنشان را ببرند و از آن طرف با صورت ديگر بازار درست كنند و هر چه دارند به اين بازار صرف كنند. ما را به صورت يك مصرف درآورند. مي‌ديدند كه روحانيت اگر زنده باشد، و چشمش را باز كند و بگذارند به حيات خودش ادامه بدهد اين مزاحم است. از اين جهت روحانيت را با تمام قوا كوبيدند. به طوري كه اين حوزة علميه‌اي كه آن وقت البته هزار و چند صد تا محصل داشت، رسيد به يك چهار صد نفر، آن هم چهارصد نفري كه توسري خورده، چهارصدنفري كه هيچ نتواند يك كلمه صحبت كند. يك كلمه تمام منابر را در سرتاسر ايران،‌ تمام خطبا را در سرتاسر ايران زبانشان را بستند. و تمام علما را در سرتاسر ايران زبانشان را بستند. مع‌ذالك خوب، در زمان رضاشاه هم يكي – دو – سه دفعه قيام كردند علما. مع‌ذالك چون قيامي بود كه ملت از بس ترسيده بود از او همراهي نمي‌توانست بكند شكسته مي‌شد. از آذربايجان قيام كردند. از خراسان قيام كردند. از همه ايران، يك وقت در قم جمع شدند و نهضت كردند لكن شكسته مي‌شد. اين براي اين بود كه آنها مي‌ديدند اگر بخواهند همه چيز ما را ببرند و صدا در نيايد بايد اينها را از بين ببرند، تا اينكه ملت نتواند ديگر يك جايي باشد كه به [وسيله] آن، [آنان] را رهبري كنند و متمركز بشود قوا در آنجا. اين مقصد اينها بود. روحانيت در همه اين موارد و قبل از آن مدافع اسلام و مدافع قوانين اسلام بوده است. لكن به حسب موارد البته، گاهي پيش مي‌بردند، مثل قضيه ميرزاي شيرازي كه همه ايران هم تبعيت كردند و گاهي هم شكست مي‌خوردند. غالباً شكست مي‌خوردند. محمدرضاشاه و خيانت‌هاي او. اين آخر كه محمدرضا شروع كرد، شيطنت‌هايي كردند اين هم با حربة اسلام. اين هم شروع كرد، ابتدا به همان حرف‌هاي كارهاي پدرش كردن. قرآن مثلاً طبع كرد. سالي هم يك دفعه – دو دفعه به مشهد مي‌رفت و نمازي مي‌خواند و از اين مسائل مي‌خواست مردم را گول بزند. و گاهي هم يك دسته‌اي را گول مي‌زد. كم كم ديگر خودش را محتاج به گول زدن نمي‌ديد شروع كرد به اعمال قدرت كردن. از آن طرف مردم را از همه مواهب محروم كرد و شما مي‌دانيد كه در ايران نفس نمي‌شد بكشي. و تمام روزنامه‌ها و مجلات و قلم‌ها و راديو و تلويزيون در خدمت او بودند به ضد ملت. همه اينها در خدمت او بود. مردم در اختناق و در حبس بودند و همه مخازن هم از دست مردم گرفته شد. هياهو، به اينكه مأمور خدمت به وطنم هستم و كتاب «مأموريت براي وطنم» را نوشت و آن همه هياهو راجع به ترقيات ملت و ترقيات اينها، خوب، مردم هم مي‌ديدند كه همه آن غلط است. همه جاي ايران فقر است. همه جاي ايران بيچارگي است. مردم خانه ندارند. مردم هيچي ندارند. آنجايي كه معدن نفت است، روي اين معادن همان مردم آنجا نشسته‌اند و گرسنگي مي‌خورند. سر و پاي برهنه راه مي‌روند. گاهي من از آنجا كه يك دفعه كه عبور كردم از همان طرف اهواز اينها، از اين دهات اطراف، از اين راهي كه ما مي‌رفتيم و خط قطار عبور مي‌كرد، از اين اطراف، اين بچه‌ها، اين سربرهنه‌ها، اين پابرهنه‌ها هجوم مي‌آوردند كه يك چيز بگيرند از ما. آنجايي بود كه مخزن نفتشان زير پايشان بود و داشت مي‌رفت جاي ديگر. مخازن را دادند به غير و عوضش براي آمريكا، مي‌گويند اين آخر ديگر آمريكا بود همه چيز. انگلستان در اينجا ديگر خيلي [منافع] نداشت، آمريكا جلو بود. مخازن را دادند به خارج و آمريكا چيزي كه به ملت ما داد پايگاه‌هايي بود كه براي خودش درست كرد. يعني هم پول، هم نفت را گرفت. هم پولش را به صورت پايگاه درست كردن براي خودش داد. يك چنين ابتلايي براي ملت ما پيدا شد. از آن طرف قراردادهاي سنگين كه هيچ به نفع ملت نبود و ملت را تحت سيطره آنها قرار دادند. همين چيزها بود. اين ملت به تنگ آمده است. مردم به تنگ آمدند. يك چنين حياتي كه يا بايد تو حبس صرف بشود يا بايد در تبعيدات از دستشان، حياتشان برود. يا اگر بيرون هم هستند بيروني نبود. همه آن حبس بود. مأمورين هميشه مراقب بودند كه يكي يك كلمه صحبت نكند. اگر مثل شمايي مي‌آمد در ايران امكان نداشت يك مصاحبه‌اي ولو چند كلمه‌اي راجع به اين امور صحبتي بكنيم. نه براي شما، نه براي هيچ‌كس. منبع: ماهنامه الکترونیکی دوران - شماره 59 به نقل از: صحيفه امام خميني ج 11، صص 452 تا 456

تاريخ‌نگاران بزرگ ايران در سده‌هاي آغازين اسلام

فساد مالي و فروپاشي رژيم پهلوي

همايش پژوهشي اسناد دفاع مقدس

خواندني‌هايي از عصر پهلوي دوم

باستان‌گرايي و اسلام‌ستيزي در عصر پهلوي

گزارش سفارت آمريكا از جامعه عصر رضاشاه

گزارش سفارت آمريكا از جامعه عصر رضاشاه «هرولد. جي. ماينور» دبير سفارت آمريكا در تهران دو هفته قبل از ورود نيروهاي متفقين به ايران و سقوط رضاشاه، گزارشي از وضعيت جامعه ايران به كشورش ارسال كرده بود. اين گزارش را با هم مي‌خوانيم: «شكي نيست كه اين توده‌هاي تيره‌بخت واقعاً ناراضي‌اند. ... بهره‌كشي و استثمار توده‌ها واقعاً از اين بيشتر نمي‌شود، و اين دقيقاً‌ همان چيزي است كه توجهم را جلب مي‌كند و آن را با افرادي از اقشار مختلف مردم مورد بحث قرار داده‌ام. مثلاً دكتر شفتر، مبلّغ معروف انگليسي در اصفهان؛ يك روز كه همراه او بودم با ديدن گروهي سرباز وظيفه كه از خيابان‌ها عبور مي‌كردند گفت كه افسران ارتش از وقتي كه اين بچه‌ها وارد نظام مي‌شوند تا وقتي خدمتشان تمام مي‌شود خونشان را در شيشه مي‌كنند و تا آنجا كه بتوانند آنها را مي‌دوشند؛ مثلاً‌ براي اينكه به فلان اردوگاه بفرستند يا نفرستند؛ مرخصي بدهند؛ امتياز اصي بدهند؛ غذاي بهتري بدهند؛ يا اينكه سرگروهبان تنبيه‌شان نكند از آنها پول مي‌گيرند. يكي از مسئولان بانك شاهنشاهي ايران همين ديروز به من گفت كه چند وقت پيش يكي از كارمندانش با سر تراشيده، كه جزو مقررات ارتش است، از خدمت نظام برگشت. خيلي ناراحت و عصباني بود و گفت كه 270 ريال به يك افسر داده بود تا سرش را نتراشند ولي در آخر خدمت يك افسر ديگر گفته بود كه بايد 300 ريال ديگر هم بدهد و او هم نداده بود. حقوق اين سربازان آن قدر كم است كه آدم باورش نمي‌شود، فقط 50/7 ريال در ماه؛ كه آن را هم معمولاً افسران از دستشان درمي‌آورند و در آخر ماه هيچ پولي برايشان نمي‌ماند، يا اگر خودشان هم پولي داشته باشند و يا فاميلي پولي به آنها بدهد، در واقع بدهكار هم مي‌شوند. وقتي آنها به خدمت مي‌روند، هيچ كمكي به خانواده‌هايشان نمي‌شود. دستمزدها فقط كفاف بخور و نمير مردم را مي‌دهد، و يك كارگر معمولي روزانه 4 تا 10 ريال يا به طور متوسط 8 ريال بيشتر دستمزد ندارد. صرف‌نظر از نرخ برابري ريال با ارزهاي خارجي، با يك ريال فقط مي‌توان يك قرص نان سفيد خريد؛ به عبارت ديگر يك كارگر بايد 3 تا 7 ريال بابت غذاي روزانه‌اش بپردازد. بنابراين، مي‌بينيد كه اين دستمزدها حتي كفاف تأمين غذاي يك خانواده را هم نمي‌دهد؛ براي همين اكثر كارگران رژيم گرسنگي دارند كه شامل چاي، نان سياه، پنير و پياز، گاهي اوقات مقداري سبزي و انگور و به ندرت برنج و گوشت ارزان‌قيمت است. حتي پولي براي خريد لباس كافي يا داشتن رؤياي تجملاتي چون تحصيل فرزندان نمي‌ماند. گاه همسر يا همسران يك كارگر به همراه بچه‌ها كار مي‌كنند تا خانواده درآمد بيشتري داشته باشد و سطح زندگي قدري بالاتر برود. هزينه زندگي در ايران به قدري بالا رفته است كه حالا يك تومان (10 ريال) همان قدرت خريدي را دارد كه يك ريال در بيست سال پيش داشت. دستمزدها فقط 5 تا 7 برابر شده است، بنابراين درآمد واقعي خانواده‌ها شديداً كاهش يافته... نتيجه افزايش هزينه‌هاي زندگي و كاهش دستمزدها چيزي نبوده جز گسترش فساد مالي. فساد مالي در ايران كاملاً‌ عادي است. اختلاس و رشوه‌خواري آن قدر گسترده و جاافتاده است كه بسياري از مقامات كشور هم براي تكميل حقوق‌هاي غيرمكفي و داشتن سطح زندگي مناسب به آن متكي هستند، و بدترين نوع اختلاس دزديدن بخشي از حقوق سربازان و يا كساني است كه حقوقشان حتي كفاف نيازهاي خودشان را هم نمي‌دهد. املاك را معمولاً به نفع شاه و با پرداخت كسري از ارزش ملك از دست مالكش بيرون مي‌آورند. مردم از ترفندهاي تجاوزكارانه شاه در تصاحب بخش عظيمي از سرزمين و ثروت كشور شديداً منزجرند. مي‌گويند كه شاه باغ شهرداري را به [1 درصد] قيمتش خريده است. دولت ترفندهاي بسيار ماهرانه‌اي براي تملك زمين‌هاي [شهري] به بهانه حق استفاده دولت از املاك خصوصي براي مصارف عمومي دارد. مثلاً، ممكن است ده فوت از زمين كسي را به منظور ساخت يا تعريض خيابان بخرد، كه معمولاً هر قيمتي كه دلش بخواهد براي آن مي‌پردازد. بعد از آن مي‌گويد كه به دليل ساخت خيابان قيمت كل ملك بالا رفته است و مالك را ملزم مي‌سازد ظرف مدت معيني مابه‌التفاوت قيمت ملك را نقداً به دولت بپردازد. اين روند، كه قبلاً به طور غيرقانوني صورت مي‌گرفت، با تصويب قانوني كه توضيح آن در گزارش شماره 99 مورخ 12 ژوئيه 1941 سفارت آمده است، وجهه‌اي قانوني پيدا كرد. بيگاري، كه تقريباً به برده‌داري مي‌ماند، در برخي از املاك شاه رواج دارد و دستمزدها گاه تا 5/3 ريال در روز بيشتر نيست، كه البته پليس محل هم از سهم خودش نمي‌گذرد. بهره‌كشي و استثمار مردم واقعاً ننگ‌آور و مشمئزكننده شده است. شايعه سرمايه‌گذاري‌هاي خصوصي شاه در ايالات متحده و بريتانيا چيز تازه‌اي نيست. البته اين شايعات هيچ‌گاه تأييد نشده است، ولي با توجه به حرص و طمع زياد شاه، آدم شكي در صحت‌شان نمي‌كند. ... سال گذشته ايران از اوضاع خراب بريتانيا استفاده كرد و شركت نفت انگليس و ايران را مجبور ساخت تا قراردادش را با دولت ايران تغيير بدهد. به موجب قرارداد جديد، دولت ايران به جاي پرداخت‌هايي كه بر اساس حق‌الامتياز صورت مي‌گرفت و ساليانه كمتر از 1 ميليون ليره مي‌شد، هم‌اينك ساليانه 4 ميليون ليره دريافت مي‌كند. يكي از مقامات سفارت بريتانيا به طور محرمانه به من گفت كه «بريتانيا هيچ‌وقت اين باج‌خواهي را فراموش نمي‌كند.» اكثر ناظران در اينجا خيلي بدبينانه به اوضاع نگاه مي‌كنند. شكي نيست كه نارضايتي گسترده‌اي بين مردم وجود دارد كه رو به رشد است. دليل اين نارضايتي مي‌تواند بالا رفتن هزينه‌هاي زندگي، ماليات‌هاي سنگين، حرص و طمع شاه براي تصاحب بخش عظيمي از ثروت مملكت، ساختمان‌هايي كه هر روز مثل قارچ سر درمي‌آورند و مشكلات ناشي از آنها، محدوديت‌هايي كه به دليل امتيازهاي انحصاري ايجاد شده است، و يا سياست‌هاي كوته‌بينانه تجاري و مالي دانست. براي اولين بار صداي ارتشي‌ها هم بلند شده است. ولي به رغم همه اينها، وسيله و همت لازم را براي تبديل اين نارضايتي به اقدامات اصلاحي و يا شورش در بين مردم نمي‌بينم، اينها نيز به اندازه خود آسيب ديده‌اند. هر چند از پيش‌بيني كردن خوشم نمي‌آيد، ولي تعجب نخواهم كرد اگر روزهاي سلطنت پهلوي به شماره افتاده باشد. به نظر مي‌رسد كه به دليل جنگ، ايران حداقل موقتاً تحت سلطه يك قدرت خارجي قرار بگيرد. اگر اين قدرت خارجي آلمان باشد، مسلماً رژيم كنوني را به ميل و رضايت خود نخواهد يافت، و اگر مملكت به دست بريتانياي‌ها بيفتد، كه در شرايط فعلي چندان هم بعيد نيست، شواهد و قرائن از آن حكايت مي‌كند كه شاه مقبوليتي نزد آنها ندارد. يك ديپلمات بريتانيايي همين اواخر به من گفت كه از نظر او بايد از شر شاه خلاص شد، نه فقط به دليل سياست‌هاي بي‌مايه و باج‌خواهي‌اش از بريتانيا، بلكه به اين دليل كه او در ذهن ايراني‌ها با انگليس تداعي مي‌شود، و آنها شاه را مخلوق و مهره انگليسي‌ها مي‌دانند. ايراني‌‌ها معمولاً وقتي به تيره‌بختي‌شان لعنت مي‌فرستند، مسبب اصلي‌اش را شاه مي‌دانند، ولي انگليس را هم به همان اندازه مقصر مي‌شناسد. شاه در همه چيز و از همه جهت زياده‌روي كرده است. در آخر مايلم اين نكته را اضافه كنم كه ايران به معضلي مبتلاست كه من اسمش را گذاشته‌ام «بيماري تظاهر». اين عشق به ظواهر منجر به سطحي‌نگري در سياست‌ها و مخدوش شدن ارزش‌ها شده و لطمه فراواني به مملكت زده است. اقدامات دولت، كه هميشه با بزك كردن ظاهر و فراموش كردن باطن همراه است، غالباً بر تأثيري كه بر بينندگان مي‌گذارد متكي است؛‌و رفاه مردم و عملي بودن كار تنها چيزي است كه به حساب نمي‌آيد. به نظر من اگر اين مملكت به عقل سليم، و بالاتر از همه، ارزش‌هاي انساني برنگردد، هيچ اميدي به نجات آن نيست. منبع: ماهنامه الکترونیکی دوران - شماره 59 به نقل از: رضاشاه و بريتانيا، دكتر محمدقلي مجد مؤسسه مطالعات و پژوهشهاي سياسي صص 468 تا 473

وزيرمختار بدشانس

وزيرمختار بدشانس فرانسه از موفقيت بريتانيا در نشاندن رضاخان به تخت پادشاهي بسيار ناراحت بود. «موري» كاردار آمريكا در تهران در يادداشتي مورخ 6 نوامبر 1926 مي‌نويسد: «آقاي نوري كاردار ايران، سپس اتفاق بسيار عجيب زير را نقل كرد كه تمام كساني كه امكان توطئه‌چيني و رسوايي‌هاي بعد از آن را در خاور نزديك دست كم مي‌گيرند بايد نصب‌العين خود قرار بدهند. از قرار معلوم آقاي «لوسين بونزون» وزيرمختار فرانسه در ايران، يكي از كارمندان سفارتخانه فرانسه را با گزارشي محرمانه درباره اوضاع فعلي ايران راهي پاريس كرده بود. كارمند مذكور كه رفتار رئيس خود را نامنصفانه مي‌دانست، نامه را در تهران باز كرد، چند كپي از آن تهيه كرد و كپي‌ها را به سفارت بلژيك، سفارت بريتانيا و شاه ايران فروخت. در اين نامه، وزيرمختار فرانسه سياست بريتانيا در ايران را تقبيح كرده و صداقت وزيرمختار آن را زيرسئوال برده بود و در پايان به دولت فرانسه پيشنهاد كرده بود كه سياستي خصمانه در قبال سلسله شاهنشاهي فعلي در ايران اتخاذ و از بازگرداندن قاجارها كه همواره فرانسوي‌دوست بوده‌اند، حمايت كند. آقاي بونزون كه از دسيسه زيردست خود كاملاً بي‌خبر بود، اندكي بعد در ملاقات با شاه با نامه فوق مواجه شد. خودتان حال و روز وزيرمختار فرانسه را در آن لحظه تصور كنيد. او بدون خداحافظي با رئيس‌الوزرا يا ساير مقامات ايراني بلافاصله تهران را ترك كرد.» جزئيات بيشتري نيز در گزارش مورخ 20 مارس 1926 ذكر شده است: «احتراماً به اطلاع مي‌رساند كه يك مرد فرانسوي به نام «دُبُِنه» به اتهام قرار دادن رونوشتي از نامة محرمانه موسيو بونزون، وزيرمختار سابق فرانسه، به معاون وزارت امور خارجه اين كشور در پاريس، در اختيار اعليحضرت پادشاه ايران، سفارت بريتانيا و سفارت كبراي شوروي از سوي سفارت فرانسه دستگير شده است. ماجرا به طور خلاصه از اين قرار است كه در ماه اكتبر گذشته، رايزن سياسي سفارت فرانسه، به نام لوگاژ، به تقاضاي آقاي بونزون به تركيه منتقل و قرار شد بسته ديپلماتيكي را نيز به بيروت برساند، كه به نحوي متوجه شد بستة مزبور حاوي نامه‌اي با مطالب ناخوشايند در مورد اوست. لذا پيش از ترك تهران بسته را باز كرد و پس از تهيه چند كپي آنها را در اختيار دُبُنه قرار داد. اين نامه حاوي اطلاعات و اظهاراتي توهين‌آميز نسبت به شاه بود مثلاً اينكه «شاه پيشين فرانسوي‌دوست بود و شاه كنوني (رضا پهلوي) انگليسي‌دوست است» و يا اينكه ر.پ. [رضا پهلوي] «حيواني وحشي» است. دُبُنه هم يك كپي از اين نامه را به شاه جديد، سفارت بريتانيا و سفارت كبراي روسيه داد يا فروخت. در اوايل ژانويه سال جاري، وقتي كه سفارت فرانسه سخت تلاش داشت تا قرارداد پست هوايي را از آن فرانسه كند، موسيو بونزون به زحمت وقت ملاقاتي از اعليحضرت شاهنشاه گرفت و تلاش كرد نظر شاه را در اين ارتباط جلب كند. در اين ملاقات از مسيو بونزون سئوال شد كه آيا نامه‌اي براي معاون وزير خارجه فرانسه نوشته و اظهارات [نامربوطي]‌در آن كرده است. از قرار معلوم او هم خودش را مي‌بازد و اعتراف مي‌كند. چند روز بعد قرارداد شركت پست آلمان بدون مخالفت در مجلس به تصويب رسيد. مسيو بونزون 10 روز زودتر از برنامه عزيمتش تهران را ترك كرد. دُبُنه يك وكيل فرانسوي است كه چند سال پيش از كار در دادگاه‌هاي فرانسه معلق شده بود،‌و سه سال پيش به تهران آمد... بنا به دلايلي سفارت فرانسه از او استفاده كرد و مسيو بونزون و همچنين كاپيتان برتران تلاش كردند كه او را به معاونت بانك عثماني برسانند... از قرار معلوم دُبُنه فكر مي‌كرد كه سفارت فرانسه به قدر كافي تلاش نكرده است، و با لوگاژ هم عقيده بود... دُبُنه را تحت‌الحفظ به فرانسه فرستاده‌اند و شايع است كه لوگاژ را نيز در تركيه دستگير كرده‌اند و دارند او را به فرانسه مي‌فرستند.» منبع: ماهنامه الکترونیکی دوران - شماره 59 به نقل از: از قاجار به پهلوي مؤسسه مطالعات و پژوهشهاي سياسي دكتر محمدقلي مجد – صص 409 و 410

آخرين سفير شاه در لندن: ما در برابر انگليسي‌ها به خاك افتاديم

آخرين سفير شاه در لندن: ما در برابر انگليسي‌ها به خاك افتاديم روز 23 آذر 1357 اميرخسرو افشار وزيرخارجه رژيم شاه به اتفاق پرويز راجي سفير شاه در لندن راهي وزارت خارجه انگليس شدند تا با «ديويد اوئن» وزير خارجه بريتانيا ملاقات كنند و از وي بخواهند كه حمايتهايش را از دولت شاه كاهش ندهد. پرويز راجي گزارشي راجع به آن ملاقات دارد كه با هم مي‌خوانيم: ساعت پنج و نيم بعد از ظهر به اتفاق اميرخسرو افشار و حسين اشراقي عازم وزارت خارجه شديم تا با ديويد اوئن ملاقاتي داشته باشيم. در اين ملاقات – كه «مايكل وير» مديركل وزارت خارجه انگليس و يك جوان ديگر هم حضور داشتند – افشار ابتدا به مسئله سفر ملكه انگليس به ايران و اظهارات كالاهان نخست‌وزير انگليس درباره اين سفر اشاره كرد كه اوئن در جواب او گفت: «مطمئن باشيد در موضع دولت بريتانيا هيچ تغييري داده نشده و سفر ملكه به ايران نيز در رأس موعد انجام خواهد گرفت...». بعد افشار ضمن بحثي راجع به خطر تجزيه ايران بر اثر سقوط رژيم شاهنشاهي، به اوئن خاطرنشان ساخت كه: «ارتش شاهنشاهي كاملاً قابل اعتماد است و اعليحضرت نيز تمايل دارند كه مانند يك شاه مشروطه سلطنت كنند...». وزير خارجه انگليس در پاسخ افشار، مسئله كثرت گيج‌كننده مردم در تظاهرات روز عاشورا را متذكر شد و با تأكيد بر اينكه بايستي در مقابله با تظاهركنندگان از حداقل زور استفاده شود، بالا رفتن تلفات و ضايعات ناشي از سركوب مردم را مسبب بيزاري افكار عمومي غرب از رژيم ايران دانست. ولي بلافاصله پس از آن، گفته‌هايش را به اين نحو تصحيح كرد كه: «... البته بايد بدانيد كه آنچه ما در پايتخت‌هاي غربي مي‌انديشيم اهميت چنداني ندارد. اصلاً ما را فراموش كنيد. ما اگر بتوانيم به شما كمك كنيم، از انجام آن دريغ نداريم. ولي اصلاً صحيح نمي‌دانيم كه براي رفع مشكلات داخلي شما، حتي اگر راه‌حلي هم داشته باشيم، آن را ارائه بدهيم...». موقعي كه با افشار و اشراقي به هتل كلاريج بازگشتيم، افشار از اشراقي خواست كه همانجا بنشيند و گزارش مشروحي از ملاقات با وزير خارجه انگليس بنويسد، تا بعداً خودش آن را خلاصه كند. حسين مشغول نوشتن گزارش شد و افشار سر صحبت را با من باز كرد و از همان ابتدا با لحني محتاط، ولي ناشيانه و بسيار سردرگم، از تمايل خود به تعويض فريدون هويدا سخن گفت و سپس از من نظر خواست كه چه كسي را به جاي او براي تصدي مقام سفارت ايران در سازمان ملل متحد پيشنهاد مي‌كنم؟ موقعي كه از دو سه نفر نام بردم، افشار يكي را به دليل اينكه جزء «دار و دسته اشرف» است نپسنديد، و ديگري را نيز به خاطر داشتن «برچسب هويدا» كنار گذاشت. چند لحظه بعد، موقعي كه مشغول بحث ديگري بوديم، چون صحبت اميرعباس هويدا پيش آمد، درباره او گفتم: «هويدا هر عيبي داشته باشد، ولي هرگز نمي‌توان در وفاداري تمام عيار او به مقام سلطنت شكي به دل راه داد.» كه افشار در مقابل اين گفته سري تكان داد و گفت: «ولي من مطمئن نيستم». و من هم بلافاصله جوابش دادم: «شما هر تفسير و تعبيري راجع به وفاداري و عدم وفاداري در ذهن خود داريد، اصلاً حاضر نيستم هيچ مطلبي درباره‌اش بشنوم». به دنبال اين گفته نيز، چون از تغيير حالت افشار سابقه قبلي داشتم، با عجله برخاستم تا بروم. ولي او اصرار كرد كه بمانم تا با هم شام بخوريم. و بعد كه به اتفاق حسين در رستوران هتل شام خورديم، از آنها جدا شدم. در بازنگري به آنچه كه امروز انجام گرفت، دامنه تفكراتم به اينجا كشيد كه: واقعاً چطور مي‌توانيم ادعا داشته باشيم كه باز هم چيزي از غرور ملي در ما باقي مانده است؟ ... در موقعيتي كه «آيت‌الله» مردم ايران را عليه شاه برانگيخته، ما دو نفر – يكي وزير امور خارجه دولت شاهنشاهي، و ديگري سفير شاهنشاه آريامهر در دربار «سنت جيمز» - اينجا در لندن در برابر دولت انگليس به خاك افتاده‌ايم و با التماس از آنها مي‌خواهيم كه دست از حمايت ما نكشند. اگر زمانه به حدود 50 سال قبل بازمي‌گشت، اين عمل ما مي‌توانست قابل توجيه باشد. 30 سال پيش هم تا حدودي شايد. ولي اينك كه ديگر هيچ نشاني از دوران گذشته امپراطوري بريتانيا وجود ندارد، مسلماً انگليسها هرگز نمي‌توانند كاري بيشتر از خود ما براي ايران انجام دهند. چون در حال حاضر انگليس حتي در زمينه اقتصادي هم ديگر يك قدرت به حساب نمي‌آيد و بنا به گفته‌اي: اگر نفت درياي شمال نبود، اصلاً نمي‌شد پيش‌بيني كرد كه آينده‌اي براي انگليس وجود داشته باشد. و به اين ترتيب، در حالي كه ما در ايران هنوز اعتقاد داريم از قدرت جادوئي انگليس مي‌توان استفاده كرد، ولي خود انگليسها اولين كساني هستند كه اعتراف مي‌كنند ديگر هيچ قدرتي ندارند... ما دائم مشغول تفسير و تعبير، و يا عيب‌جويي از سخناني هستيم كه كالاهان يا كارتر درباره ايران به زبان مي‌رانند. ولي «آيت‌الله» آنها را به ديده تحقير مي‌نگرد و اصلاً به گفته‌هايشان اعتنايي ندارد. و در اين ميان مسلم است كه او برنده خواهد بود. آيا موقع آن نرسيده كه به ما ثابت شده باشد به بيراهه رفته‌ايم و از زاويه‌اي غلط به مسائل نگريسته‌ايم؟ و آيا لازم نيست كه بيش از اين به خيالبافي‌هاي بي‌پايه خود ادامه ندهيم؟ منبع: ماهنامه الکترونیکی دوران - شماره 59 به نقل از: خدمتگزار تخت طاووس، خاطرات پرويز راجي، انتشارات اطلاعات، 1370 صص 352 و 353

معرفي كتاب «خاطرات محمدعلي مجتهدي»

يادداشت‌هاي 5 آمريكايي درباره رضاشاه

يادداشت‌هاي 5 آمريكايي درباره رضاشاه «جان گونتر» نويسنده آمريكايي در كتابش با عنوان «در درون آسيا» كه در سال 1939 منتشر ساخت، فصلي را به رضاشاه اختصاص داده است. گونتر درباره زندانيان سياسي عصر رضاشاه مي‌نويسد: «نه محاكمه‌اي وجود دارد، و نه حكم دادگاهي. خصم بايد از ميان برداشته شود، و اگر مرگش بنا به مصلحت ضرورت يابد، نه با تبر ميرغضب و گلوله تفنگ جوخة اعدام كه با روش ملودرام‌تر خوراندن سم به سراغش مي‌آيد. آنهايي كه روش فوق را نمي‌پسندند با ملال خاطر آن را مصون‌سازي به روش پهلوي مي‌نامند. يك روز خوب و دلپذير حبّي در چاي ناشتايي مي‌اندازند و فاتحه. احتمالاً هم اعلام مي‌كنند كه بخت برگشته بر اثر سكته مغزي مرده است.» گونتر فاش مي‌كند كه حتي سگ‌ها هم از قساوت اعليحضرت بي‌نصيب نمي‌ماندند: «وقتي شاه در سفر است (كه البته بي‌وقفه در سفر است)، در هر روستا و قريه‌اي كه شب را منزل مي‌كند سگ‌ها را مي‌كشند، زيرا ايشان خواب سبكي دارند، و هر صدايي خوابشان را پريشان مي‌كند.» گونتر همچنين اشاره مي‌كند كه: «مي‌گويند شاه بزرگ‌ترين ملاك آسياست، البته احتمالاً بعد از امپراطور ژاپن. در سرتاسر ايران املاك وسيعي دارد كه عمدتاً از صاحبان ياغي سابق‌شان مصادره كرده است. ... از عجايب اينكه اعليحضرت همايوني تنها پادشاه اين عالم هستند كه به هتل‌داري اشتغال دارند. امور سير و سياحت در ايران در انحصار دولت است؛ و اكثر هتل‌ها، علي‌الخصوص هتل‌هاي حاشيه درياي خزر، به شخص شاه تعلق دارد.»(1) توصيفاتي كه معاصران رضاشاه، نظير ميلسپو، و همچنين مقامات سفارت آمريكا در گزارش‌هاي ديپلماتيك محرمانه‌شان از او به دست مي‌دهند، با زندگينامه «رسمي» رضاشاه از زمين تا آسمان تفاوت دارد. به گفته ميلسپو، رضا «يك دهاتي مازندراني» است؛ «موجودي با غرايز بدوي، تربيت نيافته و تجربه نديده، در حلقه نوكراني متملق، و مشاوريني بزدل و خودخواه... قساوت و طمع، كه قبلاً هم در خُلق و خوي او بارز بود، چنان رشد يافته كه به صفات غالبش مبدل گشته است. ... به مرور زمان، مشاوران كم و بيش شرافتمندش را كنار گذاشت و بدترين آدم‌هاي مملكت را به دور خود جمع كرد، و همه را همدست خويش ساخت. به آنها لطف و مرحمت مي‌كرد و امتياز مي‌بخشيد. با دقت حيرت‌آوري، رذايل را پاداش مي‌داد و فضايل را مكافات مي‌كرد. و در همان حال، شخصاً سرمشقي عالي از فساد گسترده را پيش روي مردمش مي‌گذاشت كه خيلي خوب از آن تقليد مي‌كردند.»(2) شرح زندگاني رضاشاه در گزارش بسيار محرمانه‌اي كه با زحمت به دست سفارت آمريكا در لندن افتاده بود، با زندگينامه رسمي او كه از طرف دولت ايران ارائه شده و بخش امور خاور نزديك وزارت امور خارجه آمريكا آن را ويراسته و اصلاح كرده بود، بسيار تفاوت داشت. نامه بسيار محرمانه مورخ 29 مي 1939 «ري اترتن» كنسول سفارت آمريكا در لندن، به «والاس اس. موري» رئيس بخش امور خاور نزديك وزارت امور خارجه آمريكا، شامل بخشي از گزارش محرمانه آن وزارتخانه است. اترتن از هيو ميلارد، دبير دوم سفارت آمريكا در تهران در سال 1930 نام مي‌برد. والاس عزيز؛ عطف به نامه مورخ 7 آوريل شما درباره گذشته شاه ايران، در زير بخشي از زندگينامه بسيار محرمانه‌اي كه سفارت با لطف خود در حق اينجانب اجازه تهيه رونوشت از آن را داده، و به موضوع نامه مربوط مي‌شود، ايفاد مي‌گردد. «پهلوي، رضاشاه. متولد حدود 1873. فرزند خانواده‌اي كوچك از اهالي سوادكوه مازندران. پدرش ايراني و مادرش زن قفقازي‌تبار بود كه والدينش پس از الحاق بخش‌هايي از قفقاز به روسيه به موجب عهدنامه تركمنچاي به ايران پناه آورده بودند. در سن 15 سالگي به بريگاد قزاق ايران پيوست و او را به اصطبل‌باني گماشتند. به تدريج مدارج ترقي را طي كرد و به سبب شجاعت و بي‌باكي‌اش مورد توجه مربيان نظامي روس قرار گرفت، و ظاهراً هرگاه نيرويي براي دستگيري راهزنان و يا سركوب آشوب‌ها به هر نقطه از كشور اعزام مي‌شد، او نيز در آن شركت داشت. در ابتداي جنگ به درجه سرهنگي ترفيع يافته بود، و در سال 1921 كه بريگاد قزاق، كه حال به لشكر تبديل شده بود، در شمال كشور از داشتن افسران روس محروم شد و نيازمند فرماندهي قاطع بود، رضاخان براي اين امر انتخاب شد.» در گزارش فوق به اين مطلب كه شاه قبلاً «اصطبل‌‌بان سفارت بريتانيا در تهران بود» اشاره‌اي نشده است. ميلارد مي‌گويد كه وقتي در تهران بوده از شخصي به نام ويلكينسن، كه به گمان او رئيس بانك شاهنشاهي ايران بود، مي‌پرسد كه آيا حقيقت دارد كه شاه زماني كه قزاق بوده در بيرون بانك نگهباني مي‌داده و يك عكس هم در حال نگهباني از او هست، و او نيز اين مطلب را تأييد مي‌كند. ميلارد همچنين مي‌گويد كه عكس ديگري هم از شاه در حال نگهباني جلوي در سفارت بريتانيا وجود دارد. البته ميلارد خودش هيچ‌يك از عكس‌هاي فوق را نديده بود. او همچنين مي‌گويد كه آشپز ايراني‌اش گفته است كه قبلاً‌ (احتمالاً قبل از جنگ) آشپز دوم سفارت آلمان بوده و چند بار در شب‌هاي سرد، وقتي كه سفارت ميهماني داشته، براي رفيق قديمي‌اش، رضاخان، كه جلوي در سفارت نگهباني مي‌داده، يك فنجان قهوه فرستاده است.(3) در تاريخ 16 ژوئن، موري اين پاسخ محرمانه را براي اترتن فرستاد: «ري عزيز؛ از نامه مورخ 29 مه 1936، كه در آن قسمتي از زندگينامه بسيار محرمانه شاه را برايم نقل كرده بودي، بسيار سپاسگزارم. اين خلاصه دقيقاً همان چيزي بود كه به دنبالش بوديم،‌ و اطلاعاتي را كه داشتيم تأييد كرد. اطمينان مي‌دهم كه اين خلاصه و همچنين منبعي كه از آن به دست آمده كاملاً محرمانه باقي خواهد ماند.»(4) در سال 1939، همين موري زندگينامه «رسمي» رضاخان را كه قرار بود بين روزنامه‌نگاران توزيع شود، ويراست و شسته و رفته كرد. گزارش‌هاي ديپلماتيك سفارت آمريكا در تهران مملو از اشاراتي از اين دست به دهاتي بودن رضاشاه و نداشتن تحصيلات رسمي و بي‌فرهنگي‌اش است. مثلاً، چارلز سي. هارت، وزيرمختار آمريكا، در گزارشي محرمانه رضاشاه را «يك دهاتي بي‌سواد از پدري به همان اندازه بي‌سواد» مي‌نامد.(5) هارت در گزارش ديگري مي‌نويسد: «حتي پنج سال پادشاهي بر تخت طاووس شاهنشاهان ايران نيز خشونت و وقاحت سرگروهباني بنيانگذار سلسله پهلوي را صيقل نداده است. البته گمان مي‌كنم كه نيازي به توضيح نباشد. از وقايعي كه در گزارش‌هايم شرح داده‌ام، و آنهايي كه پيش از من گزارش شده است، و همچنين نظر كلي ناظران ذيصلاح ايراني اين مطلب بايد تقريباً بديهي باشد.»(6) هارت در گزارشش از اولين ملاقاتي كه در فوريه 1930 با رضاشاه داشت،‌ مي‌نويسد: «البته شايد نظرم عوض شود، ولي از نزد رضاشاه كه برگشتم، ايمان داشتم مردي كه ملاقات كرده بودم چند قدم بيشتر باتوحش فاصله ندارد.»(7) وقتي هارت چهار سال بعد ايران را ترك كرد، نه فقط نظرش عوض نشده بود، بلكه متقاعد بود كه برداشت اوليه‌اش از شخصيت رضاشاه بسيار بلندنظرانه بوده است. شرح موارد متعددي از رفتار وحشيانه و خشن شخص شاه با نوكران، باغبانان، مديران سالخورده روزنامه‌ها، افسران ارشد ارتش، و وزيران كابينه در گزارش‌هاي ديپلماتيك سفارت آمريكا پراكنده است. طبق گزارش‌ها، هر وقت اعليحضرت گمان مي‌كرد كارگران راه‌آهن آن قدر كه بايد تن به كار نمي‌دهند، دستور مي‌داد تا آنها را به باد شلاق بگيرند؛ خود شاه اگر از كار عمله و بناهايي كه براي اعليحضرت كاخ مي‌ساختند راضي نبود،‌ آنها را زير مشت و لگد مي‌گرفت؛ و با مديران روزنامه‌ها نيز رفتار خشني داشت. سروان «فرانك سي. جدليكا» وابسته نظامي آمريكا در گزارشي با عنوان «خلق و خوي رضاخان» مي‌نويسد: رضاخان، رئيس‌الوزراي جديد ايران، اگر چه به عالي‌‌ترين مقام سياسي كشور رسيده است، هنوز نتوانسته لااقل يكي از اخلاق روزهاي گذشته‌اش را كه سرباز و افسر قزاق بود به كنار بگذارد. ... رضاخان هنوز ميل دارد اشخاصي را كه خلاف اراده‌اش عمل مي‌كنند شخصاً‌ تنبيه كند. وقتي وزير جنگ بود هم به هنگام غضب به صورت فرد مقابل سيلي مي‌زد يا او را به باد كتك مي‌گرفت؛ حال مي‌خواست طرف رئيس‌الوزرا باشد يا رئيس نظميه، مدير روزنامه، افسر و يا هر مقام ديگر. طي دو هفته گذشته نيز وي از دست چند نفر غضبناك شد، كه البته بلافاصله شخصاً‌ آنها را كتك زد. طبق گزارش‌ها، تازه‌ترين قربانيانش يك افسر پليس و يك ملا بودند. شكي نيست كه عدم خويشتنداري رضاخان در مقابل اين غرايز بدوي نفرت‌انگيز است. چنين رفتاري ذهنيت نامطلوبي، علي‌الخصوص در بين خارجي‌ها ايجاد مي‌كند. يك روزنامه تهراني كه جسارت كرده و از اين رفتار رضاخان انتقاد كرده بود، بلافاصله توقيف شد. براي آنكه درك بهتري از رفتار رئيس‌الوزرا داشته باشيم، بايد محيطي را كه در آن بزرگ شده و شرايط جسمي و ذهني او را مدنظر قرار دهيم... . منبع: رضاشاه و بريتانيا بر اساس اسناد وزارت خارجه آمريكا مؤسسه مطالعات و پژوهشهاي سياسي صص 45 تا 50 پي‌نوشت‌ها 1- گونتر، در درون آسيا، صص 516-499. 2- ميلسپو، آمريكايي‌ها در ايران، صص 37-21. 3- اترتن به موري (569/9111، 701، پرونده محرمانه)، مورخ 29 مه 1936. 4- موري به اترتن (569/9111، 701، پرونده محرمانه)، مورخ 16 ژوئن 1936. 5- هارت، گزارش شماره 282 (36/بي 00، 891)، مورخ 10 ژانويه 1931. 6- هارت، گزارش شماره 765 (1/45، 891)، مورخ 7 اوت 1931. 7- هارت، گزارش شماره 16 (75/255 اچ 123)، مورخ 11 فوريه 1930. منبع: ماهنامه الکترونیکی دوران - شماره 58

خاطرات آقابكف

خاطرات آقابكف يكي از حوادث مهمي كه تأثير فراواني در اوضاع سياسي ايران گذاشت و سبب شد دولت ايران از مناسبات خود با روسها بكاهد، انتشار خاطرات «ژرژ سرگئي يوويچ آقابكف» مأمور عالي‌رتبه «گ.پ.اُ» (سازمان امنيت شوروي» بود. آقابكف، از ارامنة تركستان پس از خدمت در ارتش سرخ، از 1920 به سازمان چكا پيوست. پس از تبديل سازمان چكا به گ.پ.اُ، آقابكف نيز همچنان به كار خود در اين سازمان ادامه داد. او در مأموريت‌هاي مختلفي، به افغانستان و ايران و تركيه سفر كرد. آقابكف هنگامي كه در تركيه به انجام وظيفه اشتغال داشت، در ژانويه 1930 به فرانسه گريخت و در آغاز بخشي از خاطرات خود را در شماره‌هاي 26 تا 30 اكتبر 1930/4 تا 8 آبان 1309 روزنامه لوماتن چاپ پاريس، منتشر كرد. سپس در سال بعد همة يادداشتهاي خود را در كتابي به زبان فرانسوي منتشر كرد.(1) وزارت امور خارجه ايران نيز دو نسخه از اين كتاب را تهيه كرد و در اختيار سرتيپ آيرم، رئيس كل نظميه، گذاشت.(2) انتشار كتاب آقابكف، در مجامع رسمي ايران تأثير زيادي گذاشت و همه كساني كه به نحوي از آنان، در شرح مأموريت‌‌هاي آقابكف در ايران، ياد شده بود، تحت پيگرد قرار گرفتند و در نتيجه، در حدود 250 نفر در تهران، 130 نفر در خراسان و 50 نفر در آذربايجان دستگير شدند. پس از بازجويي از اين عده، همه به جز 32 نفر آزاد شدند كه از اين عده پس از محاكمه در دادگاه‌هاي نظامي، 4 نفر اعدام و بقيه به زندان‌هاي كمتر از 15 سال محكوم شدند. روزنامة بيلوريش، چاپ استانبول در شماره 26 مرداد 1310، نيز زير عنوان «ايران، انتشارات آقابكف»، مطلبي بدين شرح نوشت: «نظر به اطلاعاتي كه از ايران به ما رسيده، افشائات چكيست آقابكف در دواير رسمي ايران تأثيرات مهمي بخشيده، بنابراين در وزارت پست و تلگراف تفتيشات واقع گشته و مأمور رمز هيأت وزرا، محمدعلي‌ميرزا هم توقيف شده،‌ علاوه بر اين از طرف حكومت ايران به جرم بلشويكي توقيفات مهمي به وقوع رسيده و در مقابل همين قضايا حكومت بلشويك نيز اغلب تجار ايراني ساكن روسيه را تحت توقيف درآورده...»(3) روزنامه باكنسيكي رابچي، چاپ بادكوبه نيز در شماره 3 فوريه 1932، مطلبي زير عنوان «تضييق به كارگران در ايران» چنين نوشت: «چند نفر از كارگراني را كه داخل تشكيلات انقلابي بودند به محكمة نظامي احضار و از سه ماه تا دوازده سال حبس و براي استفاده در كارهاي اجباري محكوم كرده‌اند. محكومين با تضييقات وحشيانه تحقير و روي ايشان آب يخ ريخته مي‌شد...» همچنين مقالات ديگري در مطبوعات شوروي چاپ شد كه در همة آنها از «رفتار وحشيانة حكومت ايران با آزادي‌خواهان» سخن به ميان رفته بود.(4) پي‌نوشت: 1. درباره آقابكف نك ژرژ سرگئي يوويچ آقابكف، خاطرات آقابكف، ترجمة‌حسين ابوترابيان، تهران، انتشارات پيام، 1357، مقدمة مترجم، ص 3. 2. اسناد وزارت امور خارجه، كارتن 20، پرونده 19، سال 1310، نامه نمرة 2792 سرتيپ آيرم به وزارت خارجه در 29 شهريور. 3. اسناد وزارت امور خارجه، كارتن 20، پرونده 19، سال 1310ش، ترجمه از روزنامه بيلوريش، 26 شباط (مرداد)، نمره 30. 4. همان، كارتن 16، پرونده 44، سال 1310ش، گزارش كنسولگري بادكوبه در 23 بهمن، نمره 3093، در اين پرونده مقالات انتقادي روزنامه‌هاي شوروي درباره ايران جمع‌آوري شده است. منبع: ماهنامه الکترونیکی دوران - شماره 58 به نقل از: روابط ايران و شوروي در دوره رضاشاه مركز اسناد و تاريخ ديپلماسي 1384، صص 41 تا 43

موزه‌ها، آيينه‌هاي تاريخ و فرهنگ ملتها

نگاه لرد كرزن به خليج فارس

حمايت والاحضرت از توليدات داخلي!

چرا مجلس اول به توپ بسته شد؟

گردهمايي مطبوعاتي!

گردهمايي مطبوعاتي! روز دوشنبه بيست و يكم مهر از طرف اداره تبليغات به وسيله راديو دعوتي از كليه ارباب جرايد به عمل آمد كه در سالن سخنراني موزه ايران باستان جهت ترتيب توزيع پانصد تن كاغذ اجتماع نمايند. وقتي كه وارد موزه شدم در حدود يكصد نفر پشت در سالن جمع شده بودند. صداي سوت و جيغ و فرياد از داخل سالن به گوش مي‌رسيد. قريب دو هزار نفر در سالن اجتماع كرده بودند. قبلاً آقاي بشير فرهمند طي سخنراني كوتاهي جريان اقدامات دولت را جهت خريد و توزيع پانصد تن كاغذ بيان كردند. بعد از ايشان ناگهان مجلس تبديل به حمام زنانه شد و از هر طرف صدايي برخاست. گويي در حدود صد روزنامه‌نگار در آن واحد، مشغول سخنراني بودند و چون ابراز احساسات منفي و مثبت حاضرين بيش از اندازه بود بنده فقط حركت دهان و لب ناطقين را مي‌ديدم و صدايشان اصلاً به گوشم نمي‌رسيد. واقعاً كه بايد اين جلسه را از حيث سخنراني در تاريخ بي‌سابقه دانست! و اما مستمعين عبارت بودند از چند نفر روزنامه‌نويس كه گوشه‌اي خزيده بودندو در حدود هزار و چند صد نفر كبابي، قصاب، آب حوض‌كش، شوفر، حلبي‌ساز و... عليهذا كه هر يك امتيازي داشتند البته آنها براي خودشان مردان باشخصيتي بودند زيرا نمي‌شود گفت صاحبان حرفه‌هاي مختلف شخصيت ندارند. چون صندلي‌هاي سالن كم بود تقريباً‌نصف اين جمعيت روي زمين و يا در پشت صندلي‌ها ايستاده بودند و سوت مي‌كشيدند و شعار مي‌دادند، از بيرون سالن هم گاهي بنا به دستور يك فرمانده موقتي با شماره سه حمله به طرف داخل سالن شروع مي‌شد اما پيش‌روي امكان نداشت چه، ديگر گنجايشي در سالن باقي نمانده بود. ناگهان چشمم به مدير محترم روزنامه «صابون ملت»! افتاد كه با نهايت قدرت فرياد مي‌زد: براي گرفتن حق، به پيش! لرزه بر اندامم افتاد زيرا اگر اين قشون مهاجم مي‌خواست پيشروي كند و به طرف سن بيايد بالطبع بنده در زير دست و پا له مي‌شدم... اين آقاي مدير روزنامه صابون ملت كه نزد حاجي محمد پنبه‌چي شاگرد است واقعاً مرد مبارزي است مخصوصاً شبهايي كه نوبت آب بستن به منزل حاجي است شهامت شايان تحسيني از خود نشان مي‌دهد! سخنرانان مبارز همچنان فرياد مي‌زدند ولي صداي آنها را كسي نمي‌شنيد. در اين اثنا آقاي مدير روزنامه «...» نيز در وسط سالن بالاي يك صندلي رفت و داد سخن در داد، نمي‌دانم چه گفت و اطرافيانش چه شنيدند كه در يك لحظه چندين دست بالا رفت و بر سر و صورت و سينه آن بيچاره فرود آمد و هياهوي عجيبي سالن را فرا گرفت به طوري كه كليه سخنرانان دست از دُرفشاني كشيدند و اگر آن بينوا را از سالن بيرون نبرده بودند زير دست و پاي آزادي!! نفله مي‌شد. بعد از اين حادثه سكوتي در سالن حكمفرما شد و آقاي اسدالله طوفانيان مدير جريده مبارز «طوفان شرق»! عصاي خود را بلند كرد و مجدداً شروع به سخنراني نمود و گفت بايد به هر روزنامه‌نگاري يك تن كاغذ داده شود!! اين سخن دوباره آتش انقلاب را دامن زد و تمام سالن به يك پارچه فرياد مبدل شد زيرا اين گروه هيچ خيال نداشتند به يك تن و يا دو و يا سه تن قناعت كنند. اينها مردان فداكاري بودند كه دلشان براي كاغذ مفت كه هر تن آن بين پنجاه تا صد تومان استفاده دارد لك زده بود. اينها رهبران افكار ملت و راهنمايان قوم بودند!! اينها بايد با نوك قلم آتشين خود استفاده‌جويان و دشمنان ايران را به جاي خود بنشانند!! اينها نشانة انضباط ونظم بودند و وزارت فرهنگ به تمامشان امتياز انتشار روزنامه داده بود! كه هر يك به نوعي درس ادب و كشوردوستي و صداقت را به ملت بياموزند!! در اين وقت حادثه جالبي افكار فوق را از مغزم دور ساخت. يكي از ناطقين كلمه‌اي برخلاف ميل بعضي از حاضران اظهار كرد و در نتيجه پاي او را گرفته از بالاي سن به وسط سالن كشيدند كه مي‌خواستند از ميان اين جنجال بگريزند بر سر او هجوم آوردند. بدبختانه كساني كه مي‌خواستند از ميان اين جنجال بگريزند راه گريزي نداشتند و تمام راهها بسته بود، يكي از دوستانم پيشنهاد كرد كه از آقاي عباس خليلي كه همه اهل مجلس حرفش را مي‌شنيدند تقاضا كنيم كه با صداي رساي خود ختم جلسه را اعلام كند. اما اين امر نيز [ممكن نبود] اولاً‌ براي رسيدن به محل آقاي خليلي كه از گرما نفس نفس مي‌زد و نمي‌توانست خود را نجات دهد، ناچار بايد از ميدان جنگ عبور مي‌كرديم و از طرف ديگر صداي او را هم نمي‌شنيدند!! تدريجاً عده سخنراناني كه روي سن و در وسط سالن مشغول سخنراني بودند به يكصد و چند نفر رسيد، همه جيغ مي‌زدند و هيچ‌كدام نمي‌فهميدند چه مي‌خواهند و چه مي‌گويند، آن چند نفر روزنامه‌نويس واقعي هم به كلي در اقليت قرار گرفته بودند و صدايشان درنمي‌آمد. يك مرد شاپو به سر سبيل كلفت ورقه امتياز را روي دست گرفته بود و مرتباً حركت مي‌داد و در نتيجه اين فعاليت به طرف او متوجه شدند و براي آن كه بدانند او چه مي‌گويد هجوم كردند در نتيجه صندلي‌هاي موزه يكي پس از ديگري خرد مي‌شد و صحنه اين مكتب اخلاقي و اجتماعي ديگر هيچ عيب و نقصي نداشت!! ناگهان يكي از مديران جرايد كه واقعاً از اين وضع خسته شده بود دستها را بلند كرد در ميان سر و صداي سالن كه قدري تقليل يافته بود گفت: اي آب حوض‌كشها، اي كبابيها، اي شوفرها شما كاغذ را مي‌خواهيد چه كنيد؟ شما برويد دنبال كسب و كارتان اين اظهار عقيده موجب شد كه عده‌اي در حدود صد نفر به طرف او هجوم بردند و در حالي كه از آن فحش‌هاي آبدار نصيب وي مي‌ساختند به بالاي سن رفتند و قصد جانش را كردند. باري، اين صحنه مطبوعاتي قريب دو ساعت طول كشيد جاي فيلم‌بردارهاي آمريكايي خالي تا يك فيلم كمدي عالي تهيه كنند و به معرض تماشاي جهانيان بگذارند و پول حسابي به دست بياورند. خدا لعنت كند كساني را كه اين تخم لق را در دهان وزارت فرهنگ شكستند تا به هر ناكسي كه ميلش كشيد امتياز روزنامه بدهد و چنين بي‌آبرويي و افتضاحي به بار بياورد. سرانجام آقاي بشير فرهمند كفيل تبليغات به هر زحمت و مرارتي بود با كمك چند تن از نويسندگان واقعي بعد از مدتي معطلي توانست به حضار محترم!! بفهماند كه جلسه به آينده موكول شده است و مديران بسيار محترم جرايد!! در حالي كه مقداري صندلي شكسته به جا گذاشته بودند متفرق شدند. خنده‌دارتر آن كه در بيرون جلسه چند نفر از همين رهبران كه گويا دلال‌ بازار هستند فرياد مي‌زدند: «آقا سهميه مي‌خريم... آقا سهميه مي‌خريم». منبع: ماهنامه الکترونیکی دوران - شماره 58 به نقل از: سيدفريد قاسمي، خاطرات مطبوعاتي، نشر آبي، 1383، صص 563 تا 566، به نقل از: خواندنيها، س 12، ش 17، 1330، صص 8 و 9

عوامل مؤثر در روابط رژيم شاه با اسرائيل

استخدام افراد موساد در ساواك

نقد كتاب خاطرات ابوالحسن ابتهاج

استحاله مشروطيت توسط انگليس از ديدگاه رهبري

استحاله مشروطيت توسط انگليس از ديدگاه رهبري اشاره: يكي از دغدغه‌هاي اساسي ملت ايران مداخلات بيگانان اعم از روس و انگليس در امور ايران ‏بود. تلاش اين دو قدرت بزرگ براي نابودي استقلال ايران بهترين فرصت‌هاي رشد و توسعه را از ‏كشور ما گرفت. سياست انگلستان عقب نگه داشتن ايران براي حفظ هندوستان و سپس تجزيه و يا ‏بلعيدن كامل ايران بود. روسيه نيز قصد بلعيدن ايران و رسيدن به آب‌هاي خليج‌ فارس را در سر ‏مي‌پروراند. قرباني رقابت و رفاقت قدرت‌هاي استعمارگر منافع ملت ايران و استقلال اين كشور ‏كهنسال بود. تقسيم ايران در 1907 ميلادي و نقشه نابودي ايران در قرارداد 1915 ميلادي بيانگر ‏اهداف شوم آنان نسبت به اين مرز و بوم بود. نفوذ در نهضت مشروطيت و انحراف آن نهضت ‏مردمي از اهداف ديني، ضربة بزرگي بود كه در آستانه تقسيم ايران در قرارداد 1907 با صحنه‌گرداني ‏انگليس استعمارگر رخ داد و زمينه را براي روي كار آمدن دولت وابسته پهلوي فراهم نمود.‏ مطالب زير گزيده‌هايي از اظهارات مقام معظم رهبري راجع به نقش مخرب انگليس در جنبش ‏مشروطيت است. با هم مي‌خوانيم:‏ حكومت رضاخاني ناشي از القاء نسخه انگليسي مشروطه به روشنفكران خودفروخته يك نمونه، نمونه‌ي مشروطيت است... وقتي كه جوش و خروش مردم ديده شد، دولت انگلستان كه ‏آن وقت در ايران نفوذ بسيار زيادي داشت و از عواملي در ميان روشنفكران برخوردار بود، اينها را ‏ديد و نسخه‌ي خودش را به اينها القاء كرد. البته در بين همان دلسوزان هم عده‌اي از روشنفكران ‏بودند. حق آنها نبايد ضايع شود؛ ليكن يك عده روشنفكر هم بودند كه مزدور و خودفروخته و از ‏عوامل انگليس محسوب مي‌شدند. باري؛ مشروطه، قالب و تركيب حكومتي انگليس بود. اين ‏روشنفكران به جاي اين كه دنبال دستگاه عدالت باشند و يك تركيب ايراني و يك فرمول ايراني براي ‏ايجاد عدالت به وجود آورند، مشروطيت را سركار آوردند. نتيجه چه شد؟ نتيجه اين شد كه اين ‏نهضت عظيم مردمي كه پشت سر علما و به نام دين و با شعار دين‌خواهي بود، بعد از مدت بسيار ‏كوتاهي منتهي به اين شد كه شيخ فضل‌الله را در تهران به‌دار كشيدند. اندك زماني بعد، سيدعبدالله ‏بهبهاني را در خانه‌اش ترور كردند. بعد از آن‌ هم سيدمحمد طباطبايي در انزوا و تنهايي از دنيا رفت. ‏آن وقت مشروطه را هم به همان شكلي كه خودشان مي‌خواستند برگرداندند؛ مشروطه‌اي كه بالاخره ‏منتهي به حكومت رضاخاني شد!1‏ انگليسيها عامل استحاله حركت مردمي و ديني عدالتخواهانه در مشروطيت ‏ رسم سياست‌هاي مسلط عالم اين بوده و هست كه جنبش‌هاي عدالتخواهانه‌ي مردم نقاط مختلف دنيا ‏را در هاضمه سياسي و فرهنگي خود بريزند و در واقع هويت آن جنبش‌‌ها و حركت‌هاي مردمي و ‏عدالتخواهانه را از بين ببرند؛ اين كار در ايران هم اتفاق افتاده بود. نهضت عدالتخواهي‌اي كه صد ‏سال پيش در مشروطه‌ي ايران پيش آمد، يك حركت مردمي و ديني بود. آن روز جريان سياسي ‏مسلط عالم ـ يعني انگليسي‌ها ـ اين حركت عدالتخواهانه‌ي مبتني بر اصول اسلامي را در هاضمه‌ي ‏سياسي و فرهنگي خود ريختند؛ آن را استحاله كردند و از بين بردند و به يك حركت مشروطه از نوع ‏انگليسي آن تبديل نمودند. نتيجه‌ي آن هم اين شد كه جنبش مشروطه ـ كه يك جنبش ضد استبدادي ‏بود ـ آخر كار به ديكتاتوري رضاخاني منتهي شد كه از استبدادهاي قاجار، بدتر و شقاوت‌آميزتر و ‏قساوت‌آميزتر بود... اين رسم جاري دنيا با نهضت‌هاي عدالت‌طلبانه‌ي ملت‌هاي جهان بوده است. 2‏ انحراف در مشروطيت و تحول عظيم اجتماعي مردم ايران توسط دولت انگليس قرن بيستم ميلادي ـ يعني اين قرني كه چندي قبل به پايان رسيد ـ قرن تحولات عظيم اجتماعي و ‏سياسي است. ملت‌ها هركدام برحسب موقعيت، شرايط، استعداد و هوشياريشان، زودتر يا ديرتر، به ‏تحولات عظيمي دست پيدا كردند. البته همين جا عرض كنم كه ملت ايران جزو اولين ملت‌هايي بود ‏كه در اين قرن ميلادي به يك تحول عظيم سياسي و اجتماعي دست پيدا كرد؛ يعني در سال 1905 يا ‏‏1906 ميلادي كه برابر است با 1324 يا 1325 قمري، ملت ايران زودتر از اغلب ملت‌هاي عالم به ‏يك تحول سياسي و اجتماعي نزديك شد كه آن تحولي است كه در دوران مشروطيت اتفاق افتاد. ‏ملت ايران هوشياري و پيشروي و مجاهدت و شرايط مناسب خودش را با اين عمل ثابت كرد. ‏علماي دين و دلسوزان جامعه، پيشوايان آن حركت بودند. يك غفلت از سوي سياستمداران وابسته‌ي ‏به انگليس آن زمان موجب شد كه قدرت‌هاي غربي و خارجي بتوانند از اين حركت ملت مسلمان ‏سوءاستفاده كنند؛ عدالتخواهي ملت ايران را در قالب از پيش ساخته‌اي مطابق نظريات خودشان ‏بريزند و حركت ملت ايران را منحرف كنند؛ بعد از چند سال هم سلسله‌ي پهلوي را بر سر كار ‏آورند. در واقع نزديك به شصت سال حركت ايران و تحول كشور را عقب انداختند. اين كار را ‏انگليسي‌ها در حق ملت ايران كردند. در واقع دشمني‌اي كه در اين دوره ي شصت، هفتاد ساله با ‏ملت ايران شد، يكي از دشمني‌هاي فراموش نشدني و بسيار مهم است؛ والا قبل از كشور هند و ‏روسيه و الجزاير و قبل از بقيه‌ي انقلاب‌هاي بزرگ قرن بيستم، ما وارد ميدان تحول اجتماعي شديم؛ ‏ما آمديم كشور و سازمان حكومت و نظام اجتماعيان را متحول كنيم. ملت ما در تهران، در تبريز، در ‏خراسان، در فارس، در بسياري ديگر از نقاط اين كشور، فداكاريهاي بزرگي هم كردند؛ منتها بيگانگان ‏نگذاشتند؛ عامل هم آن سياستمداران وابسته‌ي به غرب بودند. كساني كه آن روز با غربي‌ها و با ‏قدرت دولت انگليس ميانه‌ي صميمي و گرمي داشتند؛ حركت ملت ايران را منحرف كردند؛ بعد هم ‏رضاخان را سركار آوردند؛ لذا تحول ملت ايران شصت سال عقب افتاد. 3‏ دهها سال قدرت‌هاي استعماري بر ايران سلطه و سيطره داشتند. بلاهايي كه دولت استعمارگر ‏انگليس در طول دهها سال بر سر ملت ايران آورد، فراموش نشدني است. انقلاب مشروطيت را ‏مصادره كردند، ديكتاتوري سياه رضاخان را بر اين مردم تحميل كردند، نفت را غارت كردند، كشور ‏را عقب نگه داشتند، ملت را مورد اهانت قرار دادند و ذليل كردند و حق عمومي يك ملت را در ‏طول دهها سال پامال نمودند... اسلام توانستند خون دوباره‌اي به رگ‌هاي اين ملت بدواند. شعار ‏بيداري اسلامي، اين ملت را به حركت در آورد. 4‏ اختلاف‌انگيزي و فريب، عامل اصلي كاميابي انگليسيها در انحراف مشروطه چه شد كه غربي‌ها، مشخصاً انگليسي‌ها، در اين مسأله كامياب شدند؛ از چه شگردي استفاده كردند ‏كه كامياب شدند. در حالي كه مردم كه جمعيت اصلي هستند، مي‌توانستند در اختيار علما باقي بمانند ‏و اجازه داده نشود كه شيخ فضل‌الله جلو چشم همين مردم به دار كشيده شود؛ قاعده‌ي قضيه اين بود. ‏به نظر من مشكل كار از اين‌جا پيش آمد كه اينها توانستند يك عده‌اي از اعضاي جبهه‌ عدالت‌خواهي ‏ـ يعني همان اعضاي ديني و عمدتاً علما ـ را فريب بدهند و حقيقت را براي اينها پوشيده نگه دارند ‏و اختلاف ايجاد كنند. ‏ انسان وقتي به اظهاراتي كه مرحوم سيد عبدالله بهبهاني و مرحوم سيد محمد طباطبايي در مواجهه و ‏مقابله‌ي با حرف‌هاي شيخ فضل‌الله و جناح ايشان داشته‌اند، نگاه مي‌كند، اين مسأله را در مي‌يابد كه ‏عمده‌ي حرف ها به همين است كه اين‌طور مي‌گفته‌اند. اين حرف‌ها به نجف هم منعكس مي‌شده و ‏شما نگاه مي‌كنيد همين اظهارات ـ انسان در كار مرحوم آقا نجفي قوچاني، در آن كتاب و در ‏مذاكراتي كه در نجف در جريان بوده، اينها را مي‌بيند ـ و حرفهايي را كه از سوي روشنفكرها و به ‏وسيله‌ي عمال حكومت گفته مي‌شد و وعده‌هايي را كه داده مي‌شد، حمل بر صحت مي‌كردند. ‏اين‌طور مي‌‌گفتند كه: شما داريد عجله مي‌كنيد؛ سوءظن داريد؛ اينها قصد بدي ندارند؛ اينها هم ‏هدفشان دين است! اين مسايل در مكاتبات، نامه‌هاي صدر اعظم و ... به مرحوم آخوند منعكس شده ‏است. انسان مي‌بيند كه حساسيت آنها را در مقابل انحراف كم كرده‌اند؛ اما حساسيت بعضي‌ها مثل ‏مرحوم شيخ فضل‌الله باقي ماند؛ اينها حساس ماندند؛ اصرار كردند و در متمم، آن مسأله‌ي پنج مجتهد ‏جامع‌الشرايط را گنجاندند و مقابله كردند. يك جمع ديگري از همين جبهه، اين حساسيت را از ‏دست دادند و دچار خوش‌باوري و حُسن‌ظن و شايد هم نوعي تغافل شدند.‏ البته انسان حدس مي‌زند كه بعضي از ضعف شخصيتي‌ها و ضعف‌هاي اخلاقي و هواي نفس بي‌تأثير ‏نبود؛ حالا ولو نه در مثل مرحوم سيد عبدالله يا سيد محمد؛ اما در طبقات پايين، بلاشك بي‌تأثير نبوده ‏كه نمونه‌ي واضحش امثال شيخ ابراهيم زنجاني است. اينها بالاخره جزء علما بودند. شيخ ابراهيم، هم ‏تحصيلكرده‌ي نجف بود، هم مرد فاضلي بود؛ اما تحت تأثير حرف‌هاي آنها قرار گرفتند و غفلت‌زده ‏شدند و مقداري هواي نفساني در اينها اثر گذاشت و اختلاف از اين‌جا شروع شد.5‏ جدايي دين از سياست، مأيوس نمودن مردم و ايجاد ديكتاتوري ترفندهاي اصلي دشمن در ‏مشروطه مردم و جوانان ما نگذاشتند فرمول قديمي دشمن، در انقلاب اسلامي تحقق پيدا كند. اين فرمول ‏چيست؟ قدم اول، جدايي دستگاه سياست و نهضت از دين و روحانيت است. قدم دوم، مأيوس ‏شدن مردم از تحولي كه به وجود آمده است؛ مثل مشروطيت و نهضت ملي شدن صنعت نفت. ‏مأيوس شدن مردم موجب مي‌شود كه در صحنه حضور نداشته باشند. قدم سوم، در غياب مردم، ‏پديد آمدن يك ديكتاتوري ظالمانه و بي‌رحم و در مشت دشمن و استكبار و استعمار قرار گرفتن ‏است. در تحولاتي كه دين نقشي نداشته است، راحت توانسته‌اند اين فرمول را پياده كنند: مردم را ‏مأيوس كنند؛ آنها را از صحنه دور كنند؛ در غياب آنها هر كاري كه مي‌خواهند بكنند و عوامل مورد ‏نظر خود را سر كار بياورند. در ايران پس از انقلاب اسلامي نتوانستند اين كار را بكنند؛ نتوانستند ‏عنصر دين را از اساس حكومت جمهوري اسلامي و انقلاب اسلامي جدا كنند؛ نتوانستند مردم را ‏مأيوس كنند؛ مردم در صحنه ماندند و تا مردم در صحنه هستند، دشمن مجال هيچ تحرك واقعي و ‏حقيقي را در كشور ما ندارد. 6‏ پي‌نوشتها:‏ ‏1ـ بيانات در اجتماع بزرگ مردم قم 14/7/1379‏ ‏2ـ بيانات در اجتماع بزرگ زايران حرم امام خميني (ره) 14/3/1381‏ ‏3ـ بيانات در اجتماع بزرگ عزاداران در صحن مطهر امام خميني (ره) 14/3/1379‏ ‏4ـ بيانات در ديدار اقشار مختلف مردم 15/11/1382‏ ‏5ـ بيانات رهبر معظم انقلاب اسلامي در ديدار شوراي مركزي و كميته‌هاي علمي همايش صدمين ‏سالگرد مشروطيت 9/2/85 ‏ ‏6ـ بيانات در اجتماع بزرگ مردم شهرستان كاشان و آران و بيدگل 20/8/1380 ‏ ‏7ـ بيانات در ديدار علما و روحانيون در آستانه‌ي ماه محرم 2/2/1377 ‏ منبع: ماهنامه الکترونیکی دوران - شماره 56 به نقل از:‏ مشروطيت از ديدگاه مقام معظم رهبري به كوشش : علمي حمزه‌پور مجلس شوراي اسلامي مؤسسه مطالعات تاريخ معاصر ايران

بررسي نقش انگلستان در تجزيه و تقسيم ايران

چگونه ممنوع‌المنبر شدم

چگونه ممنوع‌المنبر شدم حجت‌الاسلام محمدتقي فلسفي در كتاب خاطرات خود مي‌نويسد: روز بعد از افتتاح مسجد ارك تهران، ‏مصادف با سوم خرداد 1331 شمسي اولين روز ماه مبارك رمضان بود. طبق روال چند سال گذشته كه پس ‏از اقامة نماز ظهر در مسجد شاه منبر مي‌رفتم و مستقيماً از راديو پخش مي‌شد، وارد صحن مسجد شدم. ‏وضعيت غيرعادي بود. عده‌اي كه نزديك درب شبستان بودند در محوطه بيرون ايستاده بودند، تا مرا ديدند ‏شروع به شعار دادن كردند. به داخل شبستان مسجد آمدم و چون هنوز قرآن تلاوت مي‌شد، نزديك منبر ‏نشستم. افرادي كه در بيرون ايستاده بودند وارد شبستان شده و شعار مي‌دادند. شرايط به گونه‌اي بود كه ‏اصلاً امكان منبر رفتن نبود. لذا از طريق اتاق استوديو به كتابخانة مسجد رفتم. ظاهراً به شهرباني گفته شده ‏بود كه مراقب باشيد به فلاني آسيب نرسد؛ چون تعدادي از افراد شهرباني دم درب كتابخانه ايستادند و ‏چند نفري هم به داخل آمدند.‏ طرز رفتار و نوع حركات اين افراد، آن هم در ماه رمضان، نشان مي‌داد كه اولاً، مسجدي و پا منبري نيستند ‏و ثانياً، كارهايشان سازمان يافته است. انتخاب زمان و مكان بر هم زدن مجلس نيز حساب شده بود. معلوم ‏گرديد كه انتشار خبر كذب روزنامه باختر امروز بر عليه من در دو هفته قبل از اين حادثه، زمينه‌سازي بوده ‏تا هم بر هم زدن اين منبر اقدامي مردمي تلقي شود و بگويند چون فلاني بر عليه مصدق صحبت كرده ‏است، مردم جلوي منبر رفتن او را گرفته‌اند. به هر حال يكي دو ساعتي در دفتر مسجد نشستم. ديدم آنها ‏ول كن معركه‌اي كه برپا كرده‌اند، نيستند. مرتب در حياط مسجد زنده باد مصدق، زنده باد كاشاني و مرگ ‏بر دشمنان نهضت و امثال اينها مي‌گفتند. من از نشستن و توقف زياد خسته شدم و به متصديان مسجد ‏گفتم يك پتو بياوريد كه حداقل بخوابم. پتو آوردند و دراز كشيده و خوابيدم. مأموران شهرباني روي ‏نيمكت نشسته بودند، من هم مقابل آنها خوابيدم.‏ آنها تقريباً ساعت يك بعد از ظهر شروع به زنده باد و مرده باد كردند و تا ساعت چهار بعد از ظهر ادامه ‏دادند، بعد هم به تدريج رفتند. قدري كه خلوت شد، افسران تلفن كردند و مأمورين ديگر هم آمدند و مرا ‏با اسكورت سوار اتومبيل كردند و به منزل رساندند. با آن وضع ديگر نمي‌شد منبر رفت. لذا آنها توانستند ‏منبر ماه رمضان را كه آن قدر اهميت داشت، با آن وضع ناموزون و نامطلوب تعطيل كنند.‏ اين مطلب را هم بگويم، در همان روز كه اين حادثه در جريان بود، فرمانداري نظامي تهران اطلاعيه‌اي ‏صادر كرد و به وعاظ هشدار داد كه به هيچ‌وجه در منابر حق صحبت كردن در اطراف مسائل سياسي ‏كشور را ندارند و تنها بايد راجع به موضوعات ديني صحبت كنند.‏ قضيه به ضرر دكتر مصدق و دولت تمام شد. هر روز كه از ماه رمضان مي‌گذشت و من منبر نمي‌رفتم و ‏مردم از شنيدن وعظ و خطابه ديني محروم مي‌شدند، احساسات آنها عليه حركات و تبليغات ضدمذهبي ‏داغ‌تر مي‌شد. در خلال اين ماه تلگرافها و نامه‌هاي متعددي از مراجع و علماي نجف، قم و ديگر ولايات و ‏همچنين ساير طبقات مردم به من مي‌رسيد كه همه آنها حاكي از عدم رضايت مردم نسبت به تعطيل شدن ‏سخنراني‌هايم در ماه رمضان بود. امام خميني، آيات عظام بروجردي، خوئي، خوانساري، كمالوند، ‏كاشف‌الغطا و همچنين جمع كثيري از آقايان علما و ائمه جماعات تهران و جمعي از وعاظ تهران، علما و ‏روحانيون يزد در اعتراض به تعطيلي سخنراني ماه رمضان مسجد شاه بيانيه‌هاي جداگانه‌اي منتشر كردند.‏ چند هفته بعد از ماه مبارك رمضان كه هنوز خانه‌نشين بودم و منبر نمي‌رفتم، يك روز با عده‌اي از آقايان ‏علما در حياط منزل نشسته بوديم. اعتبارالدوله كه در آن زمان وكيل مجلس از بروجرد بود، وارد شد – و ‏هر گاه درخواستي از آيت‌الله بروجردي داشت، به من مراجعه مي‌كرد تا اقدام كنم -. در حاليكه مضطرب ‏بود گفت: «من يك صحبت خصوصي دارم». به كناري رفتيم و نشستيم. او گفت: «آقا زود از تهران برويد!» ‏گفتم چرا؟ اظهار داشت: «الآن پيش استاندار تهران بودم. كريم‌پور شيرازي مدير هفته‌نامه شورش هم آنجا ‏بود. استاندار به او گفت: اين هفته يك كاريكاتوري به عنوان دار زدن فلاني در نشريه‌ات چاپ كن! راجع ‏به اين مطلب قبلاً مذاكره و توافق حاصل شده است. چون آنها فكر نمي‌كردند كه من با شما آشنايي دارم، ‏اين حرفها را در حضور من مي‌گفتند. با عجله آمده‌ام اينجا بگويم كه ممكن است چاپ كاريكاتور ‏مقدمه‌اي براي كارهاي ديگر باشد. تهران نمانيد و برويد.» با تبسم به او گفتم: «من هيچ كجا نمي‌روم و در ‏خانه‌ام نشسته‌ام.» بعد گفتم: «آقاي اعتبارالدوله شما از رجال رسمي سياست هستيد وطبيعي است كه دل و ‏جرأت و انگيزه مقاومت نداريد. ولي ما اميدوار به فضل الهي و نوكر پيغمبر (ص) و ائمه اطهار(ع) هستيم ‏و هيچ اضطرابي هم نداريم.»‏ گويا اين نشريه روزهاي شنبه منتشر مي‌شد. شب قبلش به همسرم و فرزندانم گفتم: «فردا قرار است به ‏عنوان دار زدن من مطلبي منتشر شود؛ مضطرب نشويد. هوچيگري است و تازه اگر هم جدي باشد جاي ‏نگراني ندارد!» چون آنها از اين گونه حوادث زياد ديده بودند، تكان نخوردند. فردا صبح حدود ساعت 7 و ‏‏8 ديديم كه به يك روزنامه‌فروش مأموريت داده‌اند در خيابان ري از كوچه دردار تا دوراه مهندس و در ‏پشت منزل ما جار بزند: «روزنامه شورش، محاكمه فلسفي، مصادره اموال فلسفي.»!!! او براي مدتي اين ‏مسير را مي‌رفت و مي‌آمد و اين عناوين را فرياد مي‌زد. يك روزنامه خريديم و ديديم كاريكاتوري در كار ‏نيست؛ فقط با الفاظي زشت و ركيك مقاله‌اي نوشته كه بايد فلاني را به محاكمه كشيد و اموالش را مصادره ‏كرد. اين هم يكي از آن قضايايي بود كه نزديكان و طرفداران مصدق بعد از به تعطيلي كشاندن منبرم به ‏وجود آوردند.‏ منبع: ماهنامه الکترونیکی دوران - شماره 56 به نقل از: خاطرات و مبارزات حجت‌الاسلام فلسفي، ‏ مركز اسناد انقلاب اسلامي، 1376، صص 149 تا 159‏

اولين ديدار وزير مختار آمريكا با رضاشاه

اولين ديدار وزير مختار آمريكا با رضاشاه در اواخر سال 1929، وزارت امورخارجه آمريكا اعلام كرد كه «چارلز كامرهارت» وزيرمختار سابق آمريكا در ‏آلباني، به سمت وزيرمختار جديد آمريكا در ايران منصوب شده است.‏ هارت و خانواده‌اش در اوايل ژانويه 1930 وارد تهران شدند. او طي چهار سالي كه در ايران اقامت داشت، ‏گزارش‌هاي بسيار مفيدي درباره اوضاع سياسي و مالي مملكت به وزارت امورخارجه ارسال كرد. هارت اولين ‏ملاقات خود را با رضاشاه به هنگام تقديم استوارنامه‌اش در مقام وزيرمختار و فرستاده فوق‌العاده ايالات متحده ‏اين‌گونه توصيف مي‌كند:‏ برغم همه اين مشغوليت‌ها، در روز 6 فوريه اطلاع دادند كه شاه سه روز بعد، يعني شنبه نهم [فوريه]، مرا در ‏كاخ گلستان به حضور خواهند پذيرفت. تنها چيزي كه با آن حال و هوا جور در نمي‌آمد دو اتومبيل سلطنتي ‏ساخت آمريكا بود كه براي بردن من و كارمندانم به كاخ به دنبالمان فرستاده بودند. جداي از آنها، هيچ چيز ديگري ‏نبود كه بتواند آن فضاي آكنده از حال و هواي منبعث از يك ذهنيت قرون وسطايي سرخورده و كج خُلق را برايمان ‏قابل تحمل‌تر كند. تشريفات با دقت تمام انجام شد، ولي احساس كردم كه شاه قدري مضطرب است. او با لكنت ‏چند جمله‌اي را از روي كاغذ خواند، و سپس با لبخندي تصنعي به من دست داد و خوشامد گفت. شايد هم ‏مي‌ترسيد كه از موقع استفاده كنم و مسئله راه‌آهن را پيش بكشم. از سوي ديگر، قبلاً به من توصيه كرده بودند كه ‏خودم را آماده كنم تا اگر در اولين ملاقاتمان حرفي از راه‌آهن به ميان آمد، بتوانم جواب بدهم. ولي هيچ حرفي ‏نشد. معلوم بود كه شاه حرفي براي گفتن ندارد، و در طول گپ و گفت كوتاهي كه داشتيم بيشتر به سر و زبان‌داري ‏وزير دربارش [تيمورتاش] متكي بود، كه البته در حضور اربابش اصلاً آن هارت و پورتي را كه در ساير مواقع ‏جلوي ديگران نشان مي‌داد، نداشت.‏ براي سبك‌تر كردن فضاي ملاقات، اجازه خواستم تا كارمندانم را به شاه معرفي كنم؛ از جمله آقاي ميلارد را كه ‏از نظر من انتصابش در اين پست يكي از بهترين انتصاب‌هاي ممكن بود. شاه هم بنا به تشريفات چند كلمه‌اي ‏صحبت كرد، و بعد از خداحافظي به طرف درب خروجي تالار بزرگي رفت كه ما را در آنجا به حضور پذيرفته بود؛ ‏خودش آن را گشود، و با عجله خارج شد. در دلم به روح آن كسي كه اين تشريفات را گذاشته بود دعا كردم. ‏چقدر سخت بود اگر مي‌خواستم با تعظيم و عقب عقب از آن تالار بزرگ خارج شوم. وقتي شاه به طرف در رفت، ‏تيمورتاش، وزير دربار، هم به دنبالش روانه شد تا در تالار را برايش باز كند و اربابش را به اتاق مجاور همراهي ‏نمايد؛ ولي شاه با تكان دست او را عقب راند. چيزي كه اتفاق افتاد بيشتر مثل يك بي‌محلي وقيحانه بود، ولي بعدها ‏سفير تركيه به من توضيح داد كه رفتار آن روز شاه در واقع جزو همان بي‌ادبي‌هاي مرسوم او نسبت به اطرافيانش ‏بوده است.‏ مي‌دانم رسم اين است كه پس از ملاقات با يك پادشاه، و يا يك مقام مملكتي، معمولاً شرح خوشايندي از ‏ماجرا بدهند. البته شايد نظرم عوض شود، ولي از نزد رضاشاه كه برگشتم، ايمان داشتم مردي كه ملاقات كرده بودم ‏چند قدم بيشتر با توحش فاصله ندارد؛ و اينكه با نوعي تيزهوشي حيواني و نبوغ بدوي بر ارتش تسلط يافته و از ‏همين طريق به مقام سلطنت رسيده است. او همه اينها را براي اهداف شخصي‌اش به كار گرفته است، كه بايد ‏بگويم چندان هم به نفع ايران و يا مردمش نيست؛ بلكه فقط براي تقدس و عظمت بخشيدن به شخص خودش ‏بوده است. دبدبه و كبكبه شاهنشاهي، و املاك تقريباً نامحدودي كه خريداري يا مصادره كرده، تأييدي بر اين ‏ادعاست. اين املاك در مناطقي واقع است كه شاه انتظار دارد براثر كشيدن خط آهن به سرعت ترقي كند.‏ ذهنيت بدوي اين مرد را مي‌شود از مطالبي فهميد كه همتاي آلماني‌ام چند روز پيش در سفارت به من گفت. ‏وزير مختار آلمان هفت سالي است كه در اينجا به سر مي‌برد. او درباره خلق و خوي عجيب و غريب شاه مي‌گفت ‏كه اگر شاه با اتومبيل به جايي برود و در راه اتومبيلش پنچر شود، بعيد نيست كه براي شوفر هفت تير بكشد. اي. ‏دبليو. دوبوا، مدير شركت اولن و شركا، مي‌گويد كه همين اواخر شاه در سركشي فاجعه‌آميزش به پروژه خط ‌آهن ‏جنوب، ناگهان به نظرش رسيد كه بعضي كارگرها خوب كار نمي‌كنند؛ آنها را نشان كرد و به سربازانش دستور داد ‏كه با شلاق به جانشان بيفتد. وقتي تعداد زيادي از كارگران حسابي شلاق خوردند، خاطر مبارك آسوده شد. تا اين ‏ساعت كه برداشت خوبي از ايران نداشته‌ام. زيرا قبلاً در آلباني بودم، كه مي‌گفتند «ذره‌اي از آسياست كه در اروپا ‏ته‌نشين شده»، و حتي برخي‌ها آن را شرقي‌تر از تركيه مي‌دانستند، و انتظارم اين بود كه ايران خيلي بهتر باشد. ‏ بايد اعتراف كنم كه زوگ پادشاه آلباني بيشتر از يك قرن از شاه ايران جلوتر است، و روستاييان آلباني را در مقايسه ‏با روستاييان بدبخت ايران بايد اشراف‌زاده به حساب آورد. در آلباني، روستايي‌ها لااقل در خانه‌هاي واقعي زندگي ‏مي‌كنند؛ در حالي كه روستاييان ايران عملاً ژنده‌پوش هستند و در يك آلونك‌هاي كاه‌گلي خالي از اسباب و اثاثيه ‏زندگي مي‌كنند. با وجود اين، به اطرافم كه نگاه مي‌كنم مي‌بينم كه به همان اندازه كه انتظارش را داشتم، جالب ‏است، و از اينكه اين پُست را به من داده‌اند بسيار قدردان هستم.1‏ پي‌نوشت:‏ ‏1ـ هارت، گزارش شماره 16 (75/255 اچ 123)، مورخ 11 ژانويه 1930. منبع: ماهنامه الکترونیکی دوران - شماره 56 به نقل از : رضاشاه و بريتانيا ، موسسه مطالعات و پژوهشهاي سياسي ، ص 58 تا 62

...

مقالات

«MI6» و ساواك

سفارتخانه‌هاي رضاخاني

زمين خواران در عصر پهلوي

گزارشي از دومين نشست تخصصي تاريخ شفاهي

نقد و بررسي كتاب«شاهد زمان»

دبيران تاريخ مرزبان تاريخ و فرهنگ ايران

روايت امام خميني از تاريخ معاصر ايران

تاريخ‌نگاران بزرگ ايران در سده‌هاي آغازين اسلام

فساد مالي و فروپاشي رژيم پهلوي

همايش پژوهشي اسناد دفاع مقدس

خواندني‌هايي از عصر پهلوي دوم

باستان‌گرايي و اسلام‌ستيزي در عصر پهلوي

گزارش سفارت آمريكا از جامعه عصر رضاشاه

وزيرمختار بدشانس

آخرين سفير شاه در لندن: ما در برابر انگليسي‌ها به خاك افتاديم

معرفي كتاب «خاطرات محمدعلي مجتهدي»

يادداشت‌هاي 5 آمريكايي درباره رضاشاه

خاطرات آقابكف

موزه‌ها، آيينه‌هاي تاريخ و فرهنگ ملتها

نگاه لرد كرزن به خليج فارس

حمايت والاحضرت از توليدات داخلي!

چرا مجلس اول به توپ بسته شد؟

گردهمايي مطبوعاتي!

عوامل مؤثر در روابط رژيم شاه با اسرائيل

استخدام افراد موساد در ساواك

نقد كتاب خاطرات ابوالحسن ابتهاج

استحاله مشروطيت توسط انگليس از ديدگاه رهبري

بررسي نقش انگلستان در تجزيه و تقسيم ايران

چگونه ممنوع‌المنبر شدم

اولين ديدار وزير مختار آمريكا با رضاشاه