مقالات

قصر قجر

قصر قجر در زمان سلطنت رضاخان دستگاه اطلاعاتي به معني خاص آن، يعني مركزي كه به جمع‌آوري خبر از كشور هدف اشتغال داشته باشد در ايران وجود نداشت. او همه چيز را از نظميه كه بعدها به شهرباني تغيير نام يافت، مي‌گرفت. سفارتخانه‌هاي ايران در كشورهاي مختلف نيز راه ديگري براي جمع‌آوري اطلاعات بود. رضا شاه كه بقاي حكومت خود را در به بند كشيدن آزاديخوا‌هان مي‌ديد، مدت زيادي از به قدرت رسيدنش نگذشته بود كه «ماركوف» روسي را مأمور بررسي و...

نقش اسناد ساواك در روشن ساختن زواياي تاريك تاريخ

نقش اسناد ساواك در روشن ساختن زواياي تاريك تاريخ 1-نحوه كار ساواك با نگاهي گذرا به اسناد و بقاياي كار ساواك، از لحاظ اداري آن را به سه دوره يعني: دورة اول: تشكيل ساواك و رياست تيمور بختيار، دوره دوم: بازسازي به كمك فردوست و دوره سوم: دوره حاكميت نصيري بر ساواك تقسيم كرد كه شاخصه دوره اول شباهت تهيه و تنظيم گزارش‌هاـ از لحاظ شكل و محتواـ به شهرباني است كه در بندهاي بعد بيشتر توضيح داده خواهد شد و شاخصه دوره سوم تغييرات شكلي و...

آيشمن ايران

آيشمن ايران سرتيپ حسين آزموده دادستان نظامي تهران در دوران كابينه سپهبد فضل الله زاهدي ، از نخستين نظامياني بودكه حبس و شكنجه زندانيان عصر پهلوي را آغاز كرد . او گروه گروه از محبوسين را بي هيچ محاكمه اي به چوبه دار مي سپرد . در نيمه هاي شب به ديدن زندانيان سياسي مي رفت و گروهي را براي مرگ جدا مي كرد ، برخي را دستور مي داد در سحرگاه تيرباران كنند و گروهي را در هواپيما مي نشاند . بعد هم خلبان به سوي كوير قم به پرواز در مي آمدو همه...

تاريخ شفاهي مكمل تاريخ كتبي

تاريخ شفاهي مكمل تاريخ كتبي با گسترش روزافزون علوم در هر يك از رشته‌ها، انتظار به وجود آمدن رشته‌هاي تخصصي نيز وجود دارد. علم تاريخ طي فراز و نشيبهايي كه فراروي آن بود، شاهد گسترش شيوه‌هاي نوين تاريخ‌نگاري بود. با ايجاد مكاتب تاريخ‌نگاري و شيوه‌هاي علمي نگارش، و نيز از سه دهة گذشته با شكل گرفتن تاريخ شفاهي، گامي نوين در مطالعات تاريخي برداشته شد. در اين شيوه، پژوهشگر از چارچوب نوشتاري خارج مي‌شود و با روي آوردن به مصاحبه،...

گزارش ميلسپو از فساد در قشون رضاخان

گزارش ميلسپو از فساد در قشون رضاخان «آرتور ميلسپو» خزانه‌دار آمريكايي ايران كه توسط دولت رضاشاه به اين سمت منصوب شده بود، در سال 1305 هجري شمسي (13 ژوئية 1926 ميلادي) گزارشي از وضعيت فساد مالي در قشون رضاخان منتشر كرد. گزارش ميلسپو در 69 صفحه 14 اينچي و بدون فاصله بين سطرها تهيه شده بود. او در گزارش خود از فساد گسترده، اختلاس و اخاذي افسران قشون خبر مي‌دهد. «ارتش ملي» رضا [خان] كه تشكيل آن را از بزرگترين دستاوردهاي او خوانده و تحسين...

از ميان نامه‌ها

از ميان نامه‌ها «ديويد ويليامسون» كاردار آمريكا در ايران عصر رضا شاه پهلوي در نامه‌اي به وزارت امور خارجه كشورش، به گوشه‌هائي از اختناق رضاخان عليه روحانيت اشاره كرده است. در اين گزارش كه به تاريخ 12 ارديبهشت سال 1308 مخابره شده، چنين مي‌خوانيم: احتراماً به اطلاع مي‌رساند كه اوضاع سياسي داخلي در ماه گذشته بسيار آرام بود... شاه دارد همچنان به جنگ خاموش ولي مؤثرش بر ضد قشر روحاني ادامه مي‌دهد. روش او ساده‌ترين روش است. ملاهاي...

«آليانس» پوشش فعاليت صهيونيستها در ايران

«آليانس» پوشش فعاليت صهيونيستها در ايران يهودي‌ها در قرن نوزده ميلادي با در دست گرفتن قدرت پولي و اقتصادي، جايگاه بسيار ممتاز و ويژه‌اي در اروپا به دست آورده بودند. نفوذ در كانون‌هاي سياسي قدرت، به دست گرفتن اهرم‌هاي تأثير‌گذار فكري و فرهنگي، حضور در اركان حقوقي و مجامع قانونگذاري، موقعيت بسيار مناسبي را براي اين قوم فراهم آورده بود. در چنين دوره‌اي بود كه شماري از رهبران و سران يهود، ترويج و تبليغ انديشة قديمي استقرار...

برگي از پرونده مداخلات روس

برگي از پرونده مداخلات روس مقدمه مرتضي قلي‌خان اقبال‌السلطنة ماكوئي (سردار ماكو)، از طايفة بيات ماكوئي بود. اين خاندان، در اواخر دورة صفويه به اين ناحيه كوچانده شدند و بتدريج توانستند نقش مهمي در تحولات اين منطقه از ايران ايفا كنند و حكومت موروثي اين ناحيه را به دست آورند. اقبال‌السلطنه بعد از مرگ پدرش تيمور‌پاشاخان (حكومت 1291 ـ 1316ق.)، به حكومت اين ناحيه رسيد و وارث اقتدار و ثروت خاندان خويش در اين منطقه گرديد. او در تداوم...

حسنين هيكل نويسنده مصري: انقلاب اسلامي ايران، اولين نمونه در تاريخ است

حسنين هيكل نويسنده مصري: انقلاب اسلامي ايران، اولين نمونه در تاريخ است هيكل نويسنده و متفكر نامدار عرب، از نزديكترين ياران جمال عبد‌الناصر، رئيس جمهوري فقيد مصر بود. هيكل به عنوان سردبير روزنامه كثير‌الانتشار «الاهرام» بيان‌كننده سياست و خط‌مشي رژيم ناصر، به شمار مي‌رفت. تحليلهاي سياسي هيكل در الاهرام، بيشترين خواننده را در دنياي عرب داشت. وي از هواخواهان نهضت ملي ايران بود و پس از كودتاي 28 مرداد 1332 كتابي تحت عنوان...

سند و خاطره در پژوهشهاي تاريخي

سند و خاطره در پژوهشهاي تاريخي پيروزي انقلاب اسلامي در سال 1357، ضمن آنكه تحولي مهم در عرصة سياست جهاني بود، به لحاظ تاريخ‌نگاري هم تأثيرات مهمي در عرصة پژوهش و تحقيق به بار آورد. ورود دو گونه منبع جديد به عرصة پژوهش ـ كه شامل اسناد دولتي نهاد‌هاي سياسي و امنيتي و خاطرات شفاهي است ـ انقلابي در اين عرصه به شمار مي‌آيد. تا پيش از انقلاب برخي اسناد كه اغلب متعلق به خاندانهاي دورة قاجار بود ، مورد استفادة پژوهشگران قرار گرفت. ليكن...

شاه: هيچكس مرا نمي‌خواهد

شاه: هيچكس مرا نمي‌خواهد هاميلتون جوردن رئيس ستاد انتخاباتي جيمي كارتر رئيس جمهور اسبق آمريكا در كتابي تحت عنوان «بحران» به شرح حادثه تسخير سفارت آمريكا در تهران و بازتاب آن در هيأت حاكمه آمريكا و تأثير حضور شاه در آمريكا در تشديد اين بحران پرداخته است. هاميلتون در كتاب خود به تلاش گسترده دولت آمريكا براي پيدا كردن جائي كه حاضر به تحل شاه و خانواده‌اش باشد اشاره مي‌كند تا بتواند از تأثيرات مخرب حضور وي در آمريكا رهائي...

ميدان مشق

ميدان مشق ميدان مشق سابق يا باغ ملي فعلي از ميادين تاريخي تهران با تاريخچه‌اي مملو از مسائل سياسي، اجتماعي، نظامي، فرهنگي و هنري به شمار مي‌آيد. اين محوطه كه از بزرگترين ميدان‌هاي نظامي بوده در حدود 400 متر طول و 400 متر عرض داشته است و مساحت آن بيش از 160 هزار متر مربع ارزيابي شده است كه حدوداً برابر 16 هكتار مي‌باشد، سربازخانه مركزي در آن واقع بوده و نظاميان در آن مشق نظام مي‌كردند. اين ميدان در زمان فتحعلي شاه قاجار (1212 ـ 1250 ه‍....

رضاشاه از ديدگاه پادشاه انگليس

رضاشاه از ديدگاه پادشاه انگليس در اوايل آوريل 1931 سفير انلگستان، سر رابرت كلايو، محرمانه به اطلاع هارت رسانده بود كه از نظر او روابط انگلستان با ايران پس از عهدشكني پرفسور آرتور اپهام پوپ در نقل مكالمه‌اي كه با جورج، پادشاه انگلستان در نمايشگاه هنر ايراني لندن داشته، پيچيده‌تر از گذشته شده است. كلايو به هارت اطلاع مي‌دهد با وجود آگاهيش از خلاصة اين واقعه ديگر نمي‌تواند پذيراي پوپ باشد. روز قبل، وزير مختار انگلستان با...

شيطنت ساواك عليه آيت‌الله فلسفي

شيطنت ساواك عليه آيت‌الله فلسفي سال 1350، اوج اخراج ايرانيان مقيم عراق توسط رژيم بعث بود. در بين گردهمائيها و اجتماعات اعتراض گونه‌اي كه در داخل كشور عليه اقدام دولت عراق برگزار مي‌شد، مجلس با شكوهي نيز در مسجد سيدعزيزالله در بازار تهران تشكيل گرديد. در اين مجلس كه با حضور بسياري از سفراي كشورهاي اسلامي برگزار شد آيت‌الله محمدتقي فلسفي سخنراني پرشوري عليه حكومت بعث عراق ايراد كرد. رژيم شاه كه خود به دلايل سياسي روابطي منفي...

كارنامه فرهنگي فروغي

كارنامه فرهنگي فروغي محمد‌علي فروغي مدرس و مدير مجموعه‌اي به نام «مدرسه علوم سياسي» بود. اين مدرسه توسط فراماسونهاي سرشناس،‌ يعني، ‌«ميرزا نصرالله‌ خان مشيرالدوله» و پسرش «ميرزا حسن خان» بنياد نهاده شد. اين مدرسه كه بعداً «دانشكدة حقوق» نام گرفت، مكتبي بود كه فرزندان طبقة حاكمة ايران را به خود جذب كرده و دولتمردان و رجال سياسي آيندة ايران را پرورش مي‌داد و بذر فرهنگ و تفكّرات فراماسونري را در نسلهاي متمادي تحصيل كردگان...

نقد و نظر كتاب : « كنفدراسيون »

نقد و نظر كتاب : « كنفدراسيون » كتاب « كنفدراسيون » نوشته افشين متين به بررسي تاريخ تحولات جنبش دانشجويي ايران از سال 1332 تا 1357 اختصاص دارد . «كنفدراسيون» تز دكتراي نويسنده است كه در داخل كشور توسط ارسطو آذري ترجمه شده و انتشارات شيرازه در سال 1378 نشر آن را برعهده گرفته است. «كنفدراسيون» فاقد مقدمه نويسنده است و يادداشتي تحت عنوان «يادداشت دبير مجموعه» به قلم آقاي كاوه بيات جايگزين آْن شده است. در اين يادداشت مي‌خوانيم:«اگرچه...

شاه رفت

شاه رفت چند روز قبل از رفتن شاه، خانواده وي خروج را آغاز كردند. به گزارش نيويورك پست، ابتدا ملكه مادر و اشرف ايران را به سوي كاليفرنيا ترك گفتند.(1) سپس فريده ديبا، عليرضا و ليلا پهلوي با يك هواپيماي نظامي در 25 دي‌ماه ايران را ترك كردند.(2) سرانجام شاه تصميم گرفت در 27 دي‌ماه با ملكه فرح ايران را ترك گويد. شاه تصميم خود را به سوليوان اعلام كرد و توقع داشت آمريكا «به اين مسافرت جنبه نيمه رسمي بدهد و از طريق فرودگاه نظامي آندرور...

شوراي مبارزه و مقاومت

شوراي مبارزه و مقاومت محمدرضا پهلوي روز 26 دي 1357 از ايران گريخت و به ترتيب به كشورهاي مصر، مغرب، باهاما، مكزيك، آمريكا، پاناما و مجدداً مصر رفت و در اين كشور در 5 مرداد 1359 درگذشت. مطلب زير مربوط به رويدادهاي مكزيك به بعد است. * * * شاه پس از اقامت كوتاهي در باهاما به مكزيك رفت. قبل از سفر مكزيك، رفته رفته محيط به صورتي درآمده بود كه ما درباره حوادث سال 57 و اتفاقاتي كه موجب سقوط سلطنت شد صحبت مي‌كرديم. در اين گفتگوها مسئله رها كردن...

پاسخ ميرزا كوچك خان به دعوت تيمورتاش

پاسخ ميرزا كوچك خان به دعوت تيمورتاش عبدالحسين تيمورتاش، سياستمداري كه از او به عنوان وزير دربار قدرتمند رضا شاه ياد مي‌شود (1304 تا 1311)، پيش از عهده‌داري اين سمت مدتي حاكم گيلان بود. او در اين سمت تلاش كرد تا نهضت ميرزا كوچك خان جنگلي را نابود سازد. يكي از اقدامات نخستين تيمورتاش اعلام حكومت نظامي در گيلان و سپس ارسال نامه‌اي خدعه‌آميز براي ميرزا كوچك خان جنگلي بود. وي در اين نامه كه با هدف به دام انداختن ميرزا نوشت، قسم ياد...

عصر رضاشاه دراسناد وزارت امور خارجه آمريکا

عصر رضاشاه دراسناد وزارت امور خارجه آمريکا فاصلة زماني سال‌هاي 1921 تا 1941 در تاريخ ايران بيشتر به يک خلأ مي‌ماند. برغم کتاب‌هاي تاريخي متعددي که نوشته شده است، اطلاعات بسيار ناچيزي از اين دوره در دست است. قحطي اسناد و مدارک تاريخي را مي‌توان از انتشار فقط يک جلد مدارک مربوط به رضا شاه در اين دوره، که در سال 1999 در تهران انتشار يافت، کاملاً دريافت. به چندين دليل روشن، مدارک مستندِ بسيار اندکي در ارتباط با اين دوره وجود دارد. نخست...

نامه‌اي از سفير كبير ايران در عراق

نامه‌اي از سفير كبير ايران در عراق آقاي باقر كاظمي از ديپلمات‌هاي عصر پهلوي كه در دوران كابينه محمد مصدق مدتي سمت وزارت امور خارجه و معاونت نخست وزيري را بر عهده داشت، در سال‌هاي حكومت رضاخان چندي سفير كبير ايران در عراق بود. او در تاريخ 12 فروردين 1312 از عراق نامه‌اي براي محمدعلي فروغي كه در آن زمان وزير امور خارجه ايران بود نوشت و ضمن شرح بعضي مسائل از ظلم و ستم و تعدي نظاميان و مأموران امنيه ايران در مناطق مرزي نزد وي گلايه...

مطبوعاتچي هاي عصر پهلوي

مطبوعاتچي هاي عصر پهلوي حضرت امام خميني (قدس سره) در بيان مشكلات رژيم پهلوي و سياست‌هاي آن حكومت در قبال مطبوعات ، فرازهاي روشنگري داشته‌اند. در قسمتي از اين بيانات مي‌فرمايند: « ما يكي از گرفتاريهاي بزرگمان در زمان طاغوت، گرفتاري به دست مطبوعات بود. طاغوت مهره‌هايي كه در خدمت او بودند و در خدمت اجانب، انتخاب مي‌كرد و زبده‌هاي آنها را انتخاب مي‌كرد براي ادارة مطبوعات و براي تبليغات به ضد اسلام و به ضد كشور، لكن با آب و رنگ...

رسوايى دلارهاى تبليغاتى گروه رجوي

رسوايى دلارهاى تبليغاتى گروه رجوي در 8 سپتامبر 1997 در يك نشريه چاپ آمريكا جريان يك افتضاح مالى، مربوط به كمك‏هاى مالى مجاهدين خلق به گروه خاصى از نمايندگان كنگره و كانون فعاليت‏هاى دموكراتيك مجلس سنا، افشا گرديد و واكنش‏هايى را برانگيخت. ماجرا از اين قرار بود كه طبق اطلاعات موجود در كميسيون انتخاباتى فدرال، كمك‏هاى مالى مزبور كه بيش از 204 هزار دلار بود، طى يك دوره 3 تا 5 سال، از آوريل سال 1993 تا نوامبر سال 1996، به چند نفر از...

منوچهر آزمون ، از عضويت در حزب توده تا پذيرش وزارت

منوچهر آزمون ، از عضويت در حزب توده تا پذيرش وزارت منوچهر آزمون در سال 1309 در تهران به دنيا آمد. والدين او، ابوالقاسم آزمون ‌، كارمند وزارت دارايي و سپس ساواك‌، و عصمت نبوي نوري بودند. او از طرف مادر با خانواده آيت‌الله عبدالنبي نبوي نوري خويشاوندي داشت‌ و از اين رو، بعدها در مواردي كه لازم مي‌آيد، بربستگي خود به «روحانيت‌» تأكيد مي‌كرد. آزمون‌، دورة تحصيلات ابتدايي و متوسطه را از 1316 تا 1320 در دبستان خرد (خيابان منيريه‌)، از...

اهميت تاريخ شفاهي در تاريخ‌نگاري

اهميت تاريخ شفاهي در تاريخ‌نگاري چكيده با وجود آشكار شدن اعتبار و اهميت مصاحبه با مجريان و دست‌اندركاران سياست‌هاي حكومت در دوره معاصر و نيز ارزش اطلاعات آگاهان از حقايق پشت پردة رخدادهاي اين دوره، به نظر مي‌رسد مورخان و پژوهشگران ايراني، علاقه چنداني به سود جستن از اين روش پژوهشي ندارند. دشواريهاي اين روش، تازه‌كار بودن آرشيوها و مراكز اسنادي و پاسخگويي نامناسب آنان به پژوهشگران و كافي ندانستن اطلاعات كتابها و مطبوعات...

نقد كتاب«در جستجوي امر قدسي»

نقد كتاب«در جستجوي امر قدسي» كتاب « در جستجوي امر قدسي » حاصل گفت‌وگوي رامين جهانبگلو با دكتر سيدحسين نصر پيرامون زندگي خانوادگي، تحصيلات و تحقيقات، فعاليتهاي سياسي و نيز ديدگاهها و نظرات ايشان درباره دين، سنت، تجدد، تصوف و امثالهم است. اگرچه مقدمه‌اي بر اين كتاب نگاشته نشده است تا زمان دقيق انجام اين گفت‌وگو معلوم باشد، اما در جايي از گفت‌وگو دكتر نصر با اشاره به آغاز كار خود در دانشگاه جورج‌ واشنگتن در سال 1984، خاطر نشان...

اعتراف ديرهنگام

اعتراف ديرهنگام درروز 18 آذر 1370 دبيركل سازمان ملل طي گزارشي به شوراي امنيت اين سازمان، دولت عراق را رسماً به عنوان متجاوز و آغازگر جنگ 8 ساله عليه جمهوري اسلامي ايران معرفي كرد. گزارش مزبور بر اساس بند 6 قطعنامه 598 كه دبيركل سازمان ملل را موظف كرده بود تا آغازگر جنگ ايران و عراق را به شوراي امنيت معرفي كند، تهيه شده بود. به همين دليل، دكوئه‌يار، دبيركل وقت سازمان ملل در 23 مرداد 1370 از دو كشور ايران و عراق خواسته بود تا در گزارشهاي...

جايگاه تاريخ شفاهي در درس تاريخ دانشگاهها

جايگاه تاريخ شفاهي در درس تاريخ دانشگاهها موضوع تاريخِ شفاهي آموزشِ تاريخ در دانشگاههاي ايران، از مباحثي است كه تاكنون بدان پرداخته نشده است. به طور يقين در اين فرصت كوتاه نيز تنها ميتوان به طرح ضرورت مسئله پرداخت و بررسي و چگونگي اجراي اين موضوع را به فرصت ديگري واگذاشت. زيرا اين موضوع علاوه بر نياز به تحقيقات عميقتر، انجام يك طرح مطالعاتي گسترده را ميطلبد. از قرن هيجدهم ميلادي در بسياري از شاخههاي معرفت بشري، انديشههاي...

درباره مرحوم مدرس

درباره مرحوم مدرس در آذر سال 1374 سميناري تحت عنوان «مدرس و تحولات سياسي تاريخ معاصر ايران» در ساختمان شماره 2 مجلس شوراي اسلامي برگزار شد. در اين سمينار شخصيتهاي سياسي و دانشگاهي به بيان ديدگاه‌هاي خود راجع به مرحوم مدرس پرداختند. مطلب حاضر گلچيني از اظهارات برخي سخنرانان اين سمينار است. آقاي علي‌اكبر ناطق‌نوري رئيس مجلس شوراي اسلامي خاطراتي را از مرحوم مدرس بيان كرد و از جمله گفت: مدرس راجع به بودجه مي‌گويد: «مواظب باشيد...

محمود جعفريان: اشرف پهلوي بزرگترين سانسورچي ايران بود

محمود جعفريان: اشرف پهلوي بزرگترين سانسورچي ايران بود محمود جعفريان قائم‌مقام حزب رستاخيز، معاون سابق راديو تلويزيون و مديرعامل سابق خبرگزاري پارس روز 22 اسفند 1357 همراه با 11 نفر ديگر از سران رژيم گذشته اعدام شد. روزنامه اطلاعات در دوره‌اي كه جعفريان در زندان به سر مي‌برد موفق شده بود با او مصاحبه‌اي انجام دهد. جعفريان به دليل نقشي كه در اداره دو رسانه اصلي رژيم شاه يعني خبرگزاري و راديو تلويزيون داشت، در اين مصاحبه ابعاد...

...

95

...