مقالات

طالقانی در تبعیدگاه بافت و زابل

آیت الله کاشانی و مصدق

آیت الله كاشانی بی توجه به اختلاف نظری كه با مصدق داشت، باتندی قرارداد جدید را رد كرد و امضای آن را خیانت دانست و بعضی ازیاران پیشین مصدق هم كه درشمار مخالفان او درآمده بودند، آن را ردكردند؛ اما سودی نداشت. ازسوی دیگر جمعی از شخصیتهای برجسته آن دوران،ا ز جمله روحانیان نامداری چون آیت الله فیروزآبادی و زنجانی و غروی و طالقانی و سیاستمداران مشهوری چون دهخدا، بازرگان، سحابی و رضوی در نام های به مجلس، مخالفت خود را با قرارداد كنسرسیوم اعلام كردند. حسن صدر مدیر قیام ایران نیز این نامه را امضا كرده بود. بازاریان هم با تعطیل 48 ساعته اعتراض خود را آشكار كردند.زاهدی بی توجه به این مخالفتها، قرارداد جدید را در هیأت دولت مطرح و تصویب كرد و آن را پیش از تصویب مجلس، به اجرا درآورد!روزنام هنگاران كودتاچی مانند میراشرافی (مدیر آتش) و عباس شاهنده(مدیر فرمان) در روزنامه های خود در ستایش قرارداد جدید و تندگویی برضد مصدق داد سخن دادند؛ اما چون مطبوعات بی ارزشی بودند، كسیتوجه به نوشته هایشان نم یكرد. در این میان یك روزنام هنگار هوادار مصدق سرنوشتی دردنا كتراز حبس و تبعید داشت. او كریم پور شیرازی مدیر هفته نامه شورش بود كه در زندان زرهی بی محاكمه، مجازات اعدام از طریق سوزاندن درموردش اجرا شد. امضا و اجرای قرارداد با كنسرسیوم در شرایطی انجامگرفت كه افسران توده ای را دسته دسته اعدام م یكردند و حسین فاطمی روزنامه نگار پیشین (مدیر روزنامه باختر امروز) و وزیر خارجه مصدقرا در روز روشن و در روی پله های ساختمان شهربانی در جلو چشم پاسبانها شكم دریدند. شاه، حاكم مطلق از آن پس دور تازه ای از حكومت خودكامه و استبدادی در عصرپهلوی آغاز شد كه تا انقلاب اسلامی (بهمن 57 ) ادامه داشت. شاه كه می دانست، « كرمیت روزولت » گفته خودش بازگشت به سلطنت را مدیون از آن پس سكان اداره ایران را به امریكایی ها سپرد.رسیدن او به اهداف خودپرستان هاش آسان ب هدست نیامد. بعد ازسركوبی حزب توده، به مقابله با معترضان روحانی برخاست و كشتار 15خرداد را به راه انداخت. حسنعلی منصور نخس توزیر برگزیده سفارت امریكا موفق شد قانون مصونیت مستشاران نظامی امریكا را از تصویب مجلس بگذراند؛ا ماب ا تیر جوانان مبارز و جانباز مسلمانا ز پای درآمد و شاهبا لحنی گریان و نالان در نطقی كه از رادیو چند بار پخش شد، م یپرسید: میگفتند همسر منصورب الای سر جنازه «؟ مگر منصور چه گناهی كرده بود » شوهرم را تو كشتی. او » : شوهرش بی پروا به شاه پرخاش كرده و گفته بودو شاه خاموش و سرافكنده بی آنكه واكنشی نشان «. قربانی هوسهای تو شد، بیمارستان را ترك گفته بود.انتشار خبر درگذشت حسنعلی منصور سانسور شد و تا 24 ساعتبعد از آن مراكز خبری دولتی ادعا م یكردند كه حالش رو به بهبود است. مخابره BBC من خبر مرگش را از مجاری خصوصی شنیدم و بی درنگ به كردم. بعد از آن ارتباط مخابراتی با خارج به دستور دولت قطع شد. به این پیش از همه خبر مرگ منصور را انتشار داد و این اعتباری به BBC ترتیب همكاری م یكردم. BBC من داد كه تازه به طور آزاد بامحافل سیاسی آن روز دلسوزی و اندوه شاه را برای حسنعلی منصورجدی نمیگرفتند؛ زیرا میدانستند كه او نخس توزیر تحمیل شده به شاه ازسوی واشنگتن بود. میگفتند كه سفارت یك عدها ز جوانان فار غ التحصیل می نامیدند) بر ایران « كت چا كدارها » از دانشگاههای امریكا را (آنها راحاكم كرده است و شاه از خود اختیاری ندارد. شاه با تردستی و زیركی كه شیوه او بود، ظاهراً همان كت چا كدارها را بر سر كار نگاه داشت؛ اما باردیگر با همكاری هویدا، اهرم قدرت را به دست گرفت. مطبوعات آن روز كه شا ه پسندانه تدوین می شدند، هرگاه فرصتی پیش می آمد، یادآوری می كردند كه شاه ایران تنها زمامداری است كه باچندین رئیس جمهوری امریكا(روزولت، آیزنهاور و كندی تا آن روز)دیدار و گفتگو داشته است. این دیدارها همچنان ادامه یافت و در سالهای بعد جانسون، نیكسون، فورد و كارتر را هم دربر گرفت. با آنكه در دوران ریاست جمهوری شخصی تهای بالا، اساس روابط میان تهران و واشنگتن یكسان و بر دوستی و همكاری استوار بود، اما روابط شاه با كاخ سفید یكسان نبود.ا و درب رابرب عضیا ز آنها خود را مطیع و فرمانبر نشان می داد و در برابر بعضی طلبكار و پرتوقع. این وضع دوگانه هرگز در اخبار و گزارشهای رسمی منعكس نمی شد؛ اما مطبوعات از مقایسه دستورهای سازمان سانسور مطبوعات به آن پی می بردند. نگاهی گذرا به نوشته های مطبوعات آ نزمان درباره رؤسای جمهور امریكا این دگرگونیها را نشان م یدهد؛ برای مثال نوشته های مطبوعات درباره آیزنهاور كه نظامی جدی و بی تعارف بود، با نوشته های آنها درباره كندی كه به شاه فرمان م یداد، یا نیكسون كه نظری تملق آمیز نسبت به شاه ابراز می كرد، متفاوت بود. آیزنهاور به عنوان یك فرمانده برجسته نظامی مورد احترام شاه بود كه او هم خود را فرماندهی آگاه و آشنا به فنون نظامی می دانست و به خود م یبالید؛ زیرا آیزنهاور هنگام دیدار با او، در بعضی ازمسائل نظامی از او نظر خواسته بود. كه انعكاسی در مطبوعات نداشت، « نامه دوستانه » آیزنهاور با یك مذاكرات شاه را درباره امضای قرارداد عدم تعرض با شوروی با هیأت فرستاده شده از مسكو، قاطعانه متوقف كرد. این همان آیزنهاوری بود كه به شاه جسارت ایستادگی در مقابل مصدق را داد. شاه نسبت به او مطیع وسپاسگزار می نمود؛ زیرا آیزنهاور بود كه او را دوباره بر تخت نشانده بود.انتخاب جان.اف. كندی به ریاست جمهوری امریكا شاه را به وحشت انداخت؛ زیرا او در نطق های انتخابات یاش با صراحت گفته بود كه ازنظامهای خودكامه نظیر آنچه درایران برقرارا ست، حتی اگر دوستان امریكاباشند، بی گفتگو حمایت نخواهد كرد، مگر آنكه رفرمهای پیشنهادی او را بپذیرند و موقعیت خود را اصلاح كنند. شاه ناگزیر نخس توزیر برگزیده كندی را پذیرفت؛ اما خود را به واشنگتن رساند و به شیوه همیشگی اش و با رفتاری خاضعانه بر پیروی خود از توصیه های رئیس جمهوری تأكید كرد و سرانجام توانست به او بقبولاند كه امینی بدون او كاری از پیش نمی برد؛ اما او بدون امینی می تواند رفرم مورد توجه واشنگتن را بهتر از هر مقامی به انجام رساند. از این دیدار شاه از واشنگتن خاطره جالبی به یاد من و شاید بعضی از مسئولان مطبوعات و اداره سانسور مانده است. چنان كه رسم بود،عكسهای دیدارهای شاه و كندی در صفحه اول روزنامه ها چاپ می شد تا نشان دهد كه او همچنان ازسوی امریكا پشتیبانی می شود؛ اما یك روز ناگهان دستور رسید كه عكس مخابره شده از سوی مراكز خبری امریكا چاپ نشود. این عكس، دیدار سران دو كشور را نشان میداد كه در آن شاه هنگام دست دادن با كندی حالتی خمیده و خاضعانه داشت و چاپش موجب آبروریزی بود. مهمترین اقدام دولت علی امینی، اجرای طرح اصلاحات ارضی بود كه پیش از آن هیچ دولتی پروای آن را نداشت. عامل اصلی در پیشبردن این طرح، حسن ارسنجانی روزنامه نگار پیشین و دوست زمان سردبیری قیام ایران بود. او دانشكده حقوق دانشگاه تهران با درجه دكتری را به پایان رسانده و زبان فرانسه را در مدرسه آلیانس تهران به خوبی فرا گرفته بود. ارسنجانی در نخستین سالهای آزادی مطبوعات بعدا زا ستعفای رضاشاه، با گروهن اسیولیستی پیكار به رهبری خسروا قبال همراه شد و روزنامه ایبا بود. « ایراد » دایر كرده بود كه در واقع برگردان كلمه « داریا » نام عجیب حسن ارسنجانی كه خود را سزاوار نقش مؤثری در صحنه سیاست آن روز ایران می دانست، از میان راههای مختلف ورود در آن صحنه، پیوستن به یكی از رجال متنفذ قدیمی را برگزید و این شخص، احمد قوام (قوا مالسلطنه) بود كه در سال 1325 نخس توزیر شد و مسئله آذربایجان خودمختار پیش هوری را با تدبیر و تردستی به سود ایران حل كرد. ارسنجانی جوان به زودی یكی از مشاوران قوام شد و نمایندهب رگزیده مجلس از گیلان، كه سنش كم بود. برای رسیدن به سن قانونی نمایندگی گرفت؛ (كبرسن) مجلس،ناگزیر شناسنامه خود را عوض كرد وبه اصطلاح اما نمایندگان كه بیشتر از مالكان بزرگ و سرمایه داران بودند، اعتبارنامه را رد كردند و كینه او را برانگیختند. از آن زمان او مصمم شد كه با اصلاحات ارضی به فئودالهای زمین دار ضربه كاری بزند و سرانجام این تصمیم را در دولت علی امینی عملی كرد. مشوق و حامی او در آن اقدام دشوار، یك كارشناس امریكایی بود كه از سوی كاخ سفید توصیه شده بود. ارسنجانی كه مخالف محمدرضا شاه بود، با خودستایی برای من تعریف می كرد كه چگونه شاه را هنگام نخستین تقسیم اراضی در مراغه، 20 دقیقه در ایستگاه راه آهن منتظر گذاشته بود. ارسنجانی به سبب همكاری با رزم آرا علیه مصدق، بدنام شده بود. ترور شد و از نزدیكان شاه ،« دالاس » چندی بعد كندی هنگام بازدید ازشنیدم كه او خوشحالی خود را هنگام شنیدن خبر آن رویداد مهم و تأثرآور پنهان نكرده بود. پیش از آن فقط یكبار آنهم هنگام رسیدن خبر درگذشت ناگهانی جمال عبدالناصر چنین رضایتی در او دیده شده بود. (رجوع كنیدبه یادداشتهای علم) منبع :روزنامه اطلاعات،سه شنبه 3مرداد 1391،شماره25368

ما روزنامه نگاران عصر پهلوی(خاطرات جهانگیر بهروزی،روزنامه نگار قدیمی)

هراس شاه؛ پیروزی مردم

زندگی و مبارزات آیت‌الله شهید مطهری

حاشیه و متن یک زندگی نظامی: ارتشبد فریدون جم

فعالیتهای تبلیغاتی اسدالله علم

مظفر شاهدی تلاشهای تبلیغی اسدالله علم، به نفع خاندان پهلوی و شخص شاه، در دوران انتصابش به وزارت دربار اهمیت بیشتر یافت. وی با تماس و ارتباط دایم با بنگاههای خبری و اطلاع‌رسانی جهانی، که عمدتاً به آمریکا و انگلستان وابستگی داشتند، تلاش می‌کرد تا چهره مثبتی از شاه ارائه دهد. علم در این راستا هزینه‌های هنگفتی را از وزارت دربار می‌گرفت و خرج می‌کرد. از جمله برنامه‌های تبلیغی او تماس با تهیه‌کنندگان فیلم در آمریکا و اروپا بود تا از طریق برنامه‌های تصویری آنها بتوانند سیمایی مطلوب از شاه ارائه دهد. یکی از کسانی که در خارج از کشور برای خاندان پهلوی خدمات تبلیغی انجام می‌داد و در ارتباط تنگاتنگ با اسدالله علم، وزیر دربار، عمل می‌کرد اردشیر زاهدی، فرزند سپهبد فضل‌الله زاهدی، بود. اردشیر زاهدی مدتی وزیر خارجه و سپس سالها سفیر ایران در کشورهای خارجی، بخصوص در آمریکا بود. ازجمله بنگاه‌های خارجی که به اردشیر زاهدی پاسخ مثبت دادند، بنگاه بی.بی.سی. بود. اردشیر زاهدی در پاسخ به درخواست اسدالله علم، وزیر دربار، برای یافتن مؤسسه‌ای خارجی که بتواند فیلمی تبلیغی از زندگی شاه تهیه کند، خطاب به وی می‌نویسد: جناب آقای اسدالله علم وزیر محترم دربار شاهنشاهی ـ امیر عزیزم ـ آقای ... که از صاحبان چند روزنامه معروف انگلیسی است و آن جناب هم در موقعی که در لندن بودم با ایشان آشنایی حاصل فرمودید طی نامه‌ای پیشنهاداتی را درباره تهیه یک فیلم مستند به وسیله بنگاه بی.بی.سی. از زندگانی اعلیحضرت همایون شاهنشاه آریامهر و دیگری راجع به یکی از شئون مختلف کشور، همینطور توزیع و نشان دادن آن در سراسر جهان نموده است ... وزیر امور خارجه اردشیر زاهدی.1 اسدالله علم این اقدام اردشیر زاهدی را بسی لازم و ضروری دانست و به وی دستور اکید صادر کرد تا هر چه زودتر اقدامات لازم را در این‌باره انجام دهد، زیرا شاه «تهیه فیلم به وسیله شخص نامبرده از بنگاه بی.بی.سی. انگلستان را اجازه مرحمت فرمود».2 از مهم‌ترین اقدامات ضد فرهنگی که در سالهای آخر سلطنت محمدرضا پهلوی در کشور صورت گرفت تغییر تقویم هجری شمسی به تقویم مجعول شاهنشاهی بود. چنانچه اسناد این دوره نشان می‌دهند این اقدام رژیم با دخالت مستقیم اسدالله علم صورت گرفت. علم در این زمان در رأس وزارت دربار قرار داشت و عالی‌ترین مشاور فرهنگی شاه به‌شمار می‌رفت. تقویم شاهنشاهی هیچ‌گونه پایه علمی و منطقی نداشت. این اقدام رژیم که در واقع به معنای پشت پا زدن به میراثهای کهن فرهنگی و مذهبی کشور بود، اقدامی غیرمنطقی جهت پیوند دادن تاریخ ایران جدید به ایران باستان بود. این برنامه هم به دنبال دیگر اقدامات باستانگرایانه که اسدالله علم طراح و مجری آن بود، صورت می‌گرفت و به منزله دور شدن هر چه بیشتر رژیم پهلوی از مواریث اسلامی کشور بود.3 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 1. مجموعه مقالات تاریخ معاصر ایران (کتاب سوم) چاپ اول، تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران،1370ص 208 . 2. همان، ص290 . 3. همان، ص210 . منبع: سایت موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران

سپیده کاشانی؛نخستین زن شاعر انقلاب‌اسلامی

مهر: یادمان سپیده کاشانی، اولین گردهمایی کانون‌های ادبی سراسر کشور دیروز دوشنبه ۲۶ تیر در کتابخانه ملی برگزار شد. یوسفعلی میرشکاک در این برنامه با اشاره به منصور واعظی دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، ‌ گفت: هر درختی را که می‌خواهند بکارند، منصور را فرا می‌خوانند. درخت که به ثمر می‌‌رسد، منصور می‌رود و پخته‌خواران از راه می‌رسند. این سخن را من می‌گویم که کسی را نستوده‌ و هیچ مدیری را ستایش نکرده است. سپاس می‌گویم نهاد کتابخانه‌ها را هرچند قرار پارسال ما هنوز بر سر جایش است و هنور مدیر را ندیده‌ایم. استاد شیون فومنی که در برنامه حضور دارد و رضا عبداللهی شاهدی بر این مدعی هستند. وی افزود: سپیده شاعر بزرگی نبود. او نخستین زن شاعر مسلمان بود که به انقلاب پیوست؛ در فضایی که نه تنها شعر و شاعری که هر هنری در معرض تاخت عقاید و افکار نادرست بود. هنوز هم هستند گوساله‌های سامری بسیاری که برانند که این‌ها شعر و معر است. در‌‌ همان سال‌ها دریافتیم که پیر و پیشوا را نخست جمالی می‌دهند و قامتی برازنده. پیشوایی نه دهانی همچون گند چال دهان‌های باز به یاوه‌گویی می‌طلبد. نخستین دیدارم با سپیده کاشانی در رادیو ایران بود این شاعر ادامه داد: سپیده کاشانی در میان همه ما حرمت بسیار داشت. نخستین دیدار ما در حوزه هنری نبود بلکه در رادیو ایران یا تهران بود. تنها شبکه‌ای که در آن روزگار نخستین، مدیر انقلابی‌اش شهید مجید حداد عادل بود. البته بسا شهید که امام‌زاده شده‌اند و متولی دارند. بسا مردان که در جبهه به خاک افتادند و بسا سایه‌وار مردان که متولی آن نام‌های بلند و جان‌های بشکوه شدند. سرزمین ما، سرزمین متولی‌هاست. من هم مثل شما، سال‌ها مرده‌پرستی را نکوهش می‌کردم اما چند سال است به این نتیجه رسیده‌ام که یکی از نقاط مثبتمان همین مرده پرستیمان است. بسا زنده که در این شبکه و آن شبکه از عرفان می‌گویند و ما هم نعره زد‌ه‌ایم که فلان مردک بیراه می‌گوید. میرشکاک در بخشی از سخنانش گفت: سپیده کاشانی به دنبال خود، سیمین دخت وزیری را به عرصه شعر انقلاب آورد. وحیدی هم چون کاشانی داعیه استادی ندارد اما تصویر شاعره چادری مسلمان با این دو بزرگوار حرمت یافت و بسا شاعران جوان که در ابتدای کارشان پروانه این دو شدند. در اولین برخورد با سپیده شعر انقلاب اسلامی، جوانی را همراه ایشان دیدم که گمان می‌کنم باید در برنامه امروز حضور داشته باشد. آن روز هنوز ۲۰ سالم نشده بود و امروز ۵۴ سال دارم و‌ای کاش که آلزایمر سراسر وجودم را فرا می‌گرفت. سپیده کاشانی توقع برگزاری چنین برنامه‌ای را نداشت اگرچه فکر می‌کنم که این نشست اولین مجلس یادبود جدی او باشد. او نیز مانند شاهرخی، اوستا، وحیدی و… بود نه مانند آن‌هایی که نان بزرگداشت‌ها را می‌خورند که دور باشند از این مجلس! بهتر است از این گونه سخنان بکاهیم. صاحب کتاب «در سایه سیمرغ» در ادامه گفت: ‌ سپاس سپیده، سپاس زنان و دختران شاعر این سرزمین است. سپیده کاشانی سعی نکرده نامی به هم بزند و از جشنواره‌ای سکه بگیرد یا از کسی بخواهد برای دیوانش مقدمه بنویسد. یکی از کسانی که سکه گرفت، هوشنگ گلشیری با ۶۰ سکه بود و او و همفکرانش می‌خواستند بگویند که ناراحتی روشنفکر از دین یا اعتقاد مردم نیست بلکه از دیده نشدن روشنفکران است. از بهمن ۵۷ تا امروز از میان هر ۶۰ مدیر، ۵۷ گوساله سامری داریم وی گفت: در میان این سست‌عنصری که لازمه ذات شاعر جهان سومی است، زنانی بودند از مردان، مردانه‌تر و مایه دلگرمی پیرانی چون مهرداد اوستا که کرسی دانشگاه سوربن را‌‌ رها کرد و به کشورش بازگشت تا خدمت کند. و آن‌گاه فلان مردک برادر شهید درباره اوستا می‌گفت که ۵ هزار تومان برای او حقوق زیادی است. این کشور از بهمن ۵۷ تا امروز از میان هر ۶۰ مدیر، ۵۷ گوساله سامری داشته است. اما در این میان زنان، مادران و خواهرانی بودند که از مردان ما مرد‌تر بودند و در میانه جنگ هم دوختند و پختند. میرشکاک در بخش دیگری از سخنانش گفت: جلسات شعر رادیو بر محور اساتیدی چون مهرداد اوستا، علی معلم دامغانی، حمید سبزواری، محمود شاهرخی، سپیده کاشانی، حسین آهی و… برگزار می‌شد. البته نام سپیده، استاد نمی‌خواهد. این شاعر در ادامه وقتی می‌خواست به خوانش شعری که درباره سپیده کاشانی سروده بود بپردازد، گفت: شعر را فراموش کرده‌ام. لطفا کیف مرا بگردید، ‌ ببینید دفتر جلد چرمی در آن پیدا می‌کنید یا خیر؟ وی در ادامه به دلیل کمبود وقت و عجله برگزارکنندگان گفت: عجله کار ناپسندی است. شگفت از ایرانیان که ویژگی رحمن را از اهریمن طلب می‌کنند. سپیده مصداق عفت در شعر ما بود. او سنگین‌ترین بانوی شاعری است که سراغ داشتیم و امروز بنده سراغ دارم. البته بعد از او وحیدی و دیگر بانوان شاعر را داریم. وی گفت: در‌‌ همان روزگار جوانی در روزنامه جمهوری اسلامی، مسئول صفحه شعر و پاسخگویی به سوالات به این هیچ‌کس سپرده شده بود. روزی به استاد اوستا عرض کردم که پدر جان، نه تنها در سخن که دیگر در شعر حضرت عالی آن سختگی، پختگی، تامل ریز‌پردازی و خاتم‌کاری با واژه‌ها نیست. او در جوابم گفت: آیا می‌توانی در حالی که خانه همسایه در آتش می‌سوزد، به خودت ب‌پردازی؟ ایشان گفت توقع داشتن از شاعران و سخنوران مبنی بر هم سطح بودن آثار قبل و بعد از انقلابشان کار درستی نیست. منبع: سایت رجانیوز

بازخوانی حادثه مسجد فيل

حسن شمس آبادی حادثه مسجد فيل از جمله حوادث مهم انقلاب اسلامي در مشهد است كه پس از قيام پانزده خرداد و مهاجرت علما به تهران بوقوع پيوست. اين حادثه زمانی رخ داد كه واعظ شهير سيد عبدالكريم هاشمی‌نژاد جهت ايراد سخنرانی به مسجد فيل واقع در پايين خيابان دعوت شد. در شب بيست و سوم مهرماه 1342ش سومين جلسه از اين سلسله سخنرانيها، جمعيتي حدود شش هزار تا هفت هزار نفر جهت استماع سخنرانی هاشمی‌نژاد...

کاریکاتور کلمات

خیزش جمعیت دیانت اسلامی تبریز ضد سیاست‌های فرهنگی رضاشاه

جریان‌شناسی سقوط پهلوی

از رکن دوم تا ساواک: خاطرات سرلشکر حسن علوی‌کیا

نبرد گفتمانی در جنبش مشروطیت ایران

نظر به «شرح اسم»

یك نامه خواندنی!

موارد فراوانی از ایجاد ناامنی و رفتار ضدامنیتی دستگاه امنیت رضاشاه در منابع تاریخی و اسناد آمده است كه نقل همه آنها در این نوشته نمی‌گنجد. برای نمونه، موردی نقل می‌شود كه نامه یكی از افرادی است كه بدون هیچ‌گونه جرمی به خانه‌اش ریخته، وی را دستگیر و زندان كردند. این فرد شرح حال و مشاهدات خود را پس از شهریور 1320 برای روزنامه ستاره ارسال كرد كه در شماره مورخ 20/7/1320 آن روزنامه به صورت زیر چاپ شد: «آقای مدیر روزنامه ستاره استدعا دارم به نام نوع‌پرستی این شرح حال مختصر بنده را در آن روزنامه مرقوم بفرمایید: قبلاً خدا و رسول و ائمه اطهار را به شهادت می‌طلبم كه آنچه عرض می‌كنم، به قدر سر سوزن خلاف ندارد و چون روزنامه جا ندارد، نمی‌توانم جزئیات را بنویسم. روز اول فروردین 1311 در ده خود ـ میچكار واقع در كلارستاق ـ با زن و بچه خود به شادی عید نوروز مشغول بودم. چند نفر مأمور آمده، بنده را گرفتند. هر چه خواستم بدانم برای چیست، معلوم نشد. زن و بچه و بستگانم در حال وحشت و هراس بودند كه مرا به نوشهر بردند. در آنجا دیدم 22 نفر دیگر هستند. دوازده روز ما 23 نفر را در یك اطاق كوچك انداخته بودند كه موقع خوابیدن مجبور بودیم همه از پهلو دراز بكشیم. بعد گفتند نفری سی تومان خرج راه تهیه كنید و یك تاجری را معرفی كردند كه از او پول بگیریم و منزل خود را حواله بدهیم. این كار را كردیم. در این دوازده روز بلاهای زیادی سر ما آوردند؛ بعضی را پابند و دستبند زدند؛ مثل اینكه قاتل یا دزد‌های معروفی را دستگیر كرده باشند. ما هم نمی‌دانستیم تقصیر ما چیست و برای چه ما را گرفته‌اند. روز سیزدهم ما را در دو دستگاه اتومبیل سیمدار باری كه هر كدام شش پاسبان هم داشت، مثل مرغ روی هم ریخته، به رشت آوردند و به زندان شهربانی تسلیم كردند. یك اطاقی به ما 23 نفر دادند كه چند پله می‌خورد و شبیه به دخمه بود كه در آن همدیگر را به سختی می‌توانستیم ببینیم. در رشت هوای مرطوبی، آن هم اطاق زیرزمین، ببینید چه می‌گذرد. این اطاق مملو از ساس و شپش بود؛ به‌طوری كه تا صبح هیچ‌كدام ما نمی‌خوابیدیم. هر كدام چندین بار لباس خود را كنده، شپشها را می‌كشتیم. از رطوبت اطاق كفش خیس بود و در این اطاق كثیف بدترین روزگار را داشتیم. رئیس شهربانی آن‌وقت آقای سرهنگ سهیلی بود كه ما را مثل حیوانات فرض می‌كرد. بعد از پنج روز مجدداً در همان اتومبیلهای سیمدار ما را جا دادند و به تهران آوردند. از خشونت مأمورین هر چه بگویم، كم گفته‌ام. جسارت است؛ تا شریف‌آباد قزوین به ما اجازه خروج از اتومبیل را ندادند و حوائج جسمی را با كمال سختی تحمل كردیم. جز فحش و كتك و تحقیر چیز دیگری در بین نبود. از آنجا ما را یك سره به زندان قصر تحویل دادند. مرا همان شب به یك اطاق كوچكی بردند و چهار روز در آن‌جا بودم؛ بیخبر از زن و بچه و پدر و كس و كار. بعد از چهار روز به اطاقی بردند كه هفت نفر دیگر در آنجا زندانی بودند. محبوسین آنجا می‌گفتند این حبس مجرد برای ترساندن است. خلاصه بعد از بیرون آمدن از اطاق مجرد دیدم جمعی از آقایان علما و ملاكین و خوانین تنكابن كلارستاق و كجور در آنجا هستند؛ از قبیل آقای میرزا طاهر تنكابنی، مرحوم منتظم‌الملك، مرحوم حسینقلی‌خان، مرحوم شیخ ‌نور‌الدین، آقای ساعد‌الممالك خلعتبری و آقای امیر‌ممتاز و عده زیادی از آ‌قایان خلعتبریها و ملاكین رودسر و لنگرود. آن وقت معلوم شد كه این یك بلای عمومی است؛ ولی هیچ‌كس تقصیر خود را نمی‌دانست و همه ترسیده بودند و انتظار روزهای بدتری را داشتند. باری، همه تا مدتی در زندان بودیم. نه تحقیق كردند و نه رسیدگی در كار بود. می‌گفتم خدایا اگر ما مقصریم، چرا تقصیر ما را نمی‌گویند چیست؟ اگر مقصر نیستیم، پس چرا ما را به حبس انداخته‌اند؟ در این ضمن هم حسینقلی‌خان ـ نوه سپهسالار كه جزو این دسته بود ـ در زندان مرد. پس از سه ماه زندانی بودن، یك روز رئیس زندان تك‌تك ماها را خواست به هر كس تكلیف نمود در ظرف بیست‌و‌چهار ساعت صورت املاك و دارایی خود را بدهد. در ضرب‌الاجل مزبور صورتها تهیه شد و دو روز دیگر آقای آیرم ـ رئیس نظمیه وقت ـ آمدند و همه را جمع كرده، گفتند: خیلی باید شكر كنید كه اعلی‌حضرت از سر تقصیر شما گذشتند. چون نفسی از كسی برنیامد؛ زیرا كسی تقصیری نكرده بود، با تغيّر گفت: پس چرا تشكر و دعاگویی نمی‌كنید. عده‌ای از جمعیت با صدای بلند شروع كردند به دعاگویی و ثناخوانی به شاه و خاندان سلطنتی. بعد آقای آیرم گفت: اشخاصی كه بین شما ملك ندارند، چند نفر هستند. بنده و مرحوم ابوالقاسم كدیرسری و آقای كاظم حق‌كیفی كه ملكی نداشتیم، خود را بدون ملك معرفی كردیم. از مرحوم ابوالقاسم پرسید: تو ملك داری؟ گفت: داشتم؛ تقدیم كردم. گفت: به تو پول دادند. گفت: مبلغی گرفته‌ام. گفت: پدرسوخته كسی كه پول می‌گیرد و ملك می‌فروشد، تقدیم نمی‌كند؛ بگو فروختم. او هم گفت: فروختم، قربان. از كاظم خان پرسید: تو چه می‌گویی؟ چون فهمید چه قسم باید حرف بزند، گفت: بنده از روی رضا و رغبت ملك را فروختم و تا دینار آخر و تمام و كمال پول را هم نقداً گرفتم. گفت: تو چه می‌گویی؟ گفتم: بنده ملكی ندارم و پدرم مالك است و به بنده مربوط نیست. همان جا امر داد كه ما سه نفر را كه ملكی نداشتیم، از زندان مرخص كردند و دیگران هم پس از ترتیب قباله و انتقال بعداً مرخص شدند. آن‌وقت فهمیدم كه استخلاص من به واسطه ملك نداشتن و حبس سایرین به تقصیر ملك داشتن بود؛ والا هیچ‌كس گناهی نداشت. بعد از بیرون آمدن از زندان اسم ما را ساحلی گذاشتند. یك لیست سیاهی در نظمیه از اسامی ما بیچاره‌ها بود كه هیچ‌وقت كوچك‌ترین تقصیری نكرده بودیم. عده‌ای را از تهران به شهرستانها تبعید كردند. بنده هم حق خارج شدن از تهران را تا یك ماه قبل نداشتم. آخر شما را به خدا گناه من چه بود. حتی به زنها و بچه‌های ما هم رحم نكردند؛ تمام آنها را از ملك خود كوچ دادند. زن من آن موقع مبتلا به حصبه بود؛‌ مهلت ندادند كه مرضش خوب شود تا حركت كند. با همان حال مریض به تهران آمد و چند ساعت بعد از رسیدن مرد و بعد از چند روز هم بچه شیرخواره‌اش مرد. دو طفل دیگرم در تهران بی‌مادر و سرپرست ماندند. پدرم هم از غصه دق كرد و مرد. این مختصری از شرح حال بنده بود. پدرم و بستگانش در كلارستاق شش فقره ده و مرتع و مزرع داشتند. پس از مدتی، از دو نفر از بستگان ما كه حقی نداشتند نسبت به سهم و مال پدر من و سایرین معامله كنند، آن همه ملك و مرتع را در 720 تومان قباله گرفتند و با آنكه معامله اجباری و در پاییز واقع شده بود، ششصد تومان از پول قیمت معامله را از بابت محصول گذشته، كسر نموده و 120 تومان بقیه را دادند! قوم و خویشهای من آن 120 تومان را هم نزد خود متصدیان املاك گذاشتند كه بابت مال‌الاجاره سال بعد محسوب شود و دخل و تصرفی به پول نكردند. خلاصه مال‌الاجاره سال اول ششصد تومان بود و سالی دویست تومان مرتباً زیاد می‌شد. كار اهالی بدبخت هم این بود كه تمام سال این طرف و آن‌طرف جان بكنند و نتیجه زحمات خود را جمع نموده، یك جا تحویل مأمورین املاك اختصاصی بدهند. این را هم عرض كنم كه این كارها در زمان ریاست املاك آقای نائب حسن‌خان حریری صورت گرفت كه فعلاً اسم خود را كوشان گذارده و مؤسسه دلالی در خیابان لاله‌زار دارد. این آقا آمده بود به بستگان ما می‌گفت: یك مادیانِ گله سپهسالار از ده سال پیش در میان گله شما مانده و باید فعلاً یازده مادیان بدهید. هر چه گفتیم شما املاك سپهسالار را تازه از ورثه او گرفته‌اید. فرضاً هم یك مادیانی از ده سال پیش در گله ما مانده؛‌ نتایجش به شما مربوط نیست؛ به خرج نرفت و تمام گله مادیان و حشم ما را هم به این عنوان بردند. خلاصه این است وضعیت ما كه ملك ما را به زور گرفتند. به بهانه ملك و مال، ما را حبس كردند. زن و بچه و لانه و آشیانه و همه‌چیز ما بر باد رفت. حالا آقایان گمان می‌كنند اگر بعد از ده سال صدمه و مصیبت املاك ما را به ما بدهند، از ما رفع تعدی شده است. نه به خدا این تعدی به هیچ‌وجه رفع شدنی‌ نیست. ـ عباس نادری.» عده زیادی از افرادی كه املاكشان بدین ترتیب تصرف شده بود و امكان تأمین زندگی خود را از دست داده بودند، به عنوان متكدی و نیازمند به شهر‌ها و روستا‌ها روی آورده بودند و با دیگر متكدیان و فقرای آنجا به گدایی می‌پرداختند. یكی از مورخان، واقعه رقت‌آوری را كه در جریان یكی از سفر‌های رضاشاه به شمال كشور رخ داد، نقل كرده كه مطالعه آن روشنگر بسیاری از جوانب ساختار حكومت رضاشاه است. وی می‌نویسد: «... نویسنده در سه دوه كه نماینده مجلس بود، همه ساله از 13 فروردین تا 29 فروردین را به مازندران مسافرت و در پنج كیلومتری شاهی در قریه متونه كلا كه خرده مالك و قسمتی از آن متعلق به ورثه علی‌آبادی بود، می‌رفتم و میهمان پروفسور هادی علی‌آبادی ـ وكیل پایه یكم دادگستری ـ بودم و غالباً در اطراف دوره تصاحب املاك صحبت به میان می‌آمد. البته وقایعی كه شهرت داشت، اگر جمع‌آوری شود، كتابها تدوین خواهد گردید. در یكی از زمستانها كه رضاشاه به مازندران مسافرت كرده بود، قرار بود كه یك روز در بابل توقف نموده، سپس به مسافرت ادامه دهد. بسیاری از مردم كه املاك آنها به وسیله اداره املاك تصرف شده بود، دیگر ممر معاشی نداشتند؛ ناچار به تكدی در شهر ویلان و سرگردان می‌گشتند؛‌ به طوری در هر نقطه از شهر تعداد زیادی گدا با لباس مندرس مشغول تكدی بودند. شهردار و حاكم شهر از نظر اینكه هنگام ورود رضاشاه به شهر مواجه با این همه مسائل نشود، دستور دادند كه تمام آنها را جمع‌آوری و در حمامهای عمومی نگاهداری نمایند تا رضاشاه از شهر خارج شود. شهرداری به كمك شهربانی تمام متكدیان را جمع‌آوری و در حمامهای عمومی محبوس نمودند و درِ حمامها را از بیرون قفل نمودند. قبلاً طبق برنامه تنظیمی، قرار بود كه رضاشاه بیش از یك روز و یك شب در شهر توقف نكند. اتفاقاً بارندگی شدید شد و شاه تصمیم گرفت تا بارندگی ادامه دارد در آنجا بماند. شاه سه روز و سه شب در قصر سلطنتی توقف نمود. پس از رفتن شاه در هر حمامی را باز كردند، تعدادی به واسطه نرسیدن غذا و نبودن هوا از گرسنگی مرده یا خفه شده بودند كه مجموعاً تلفات به شصت، هفتاد نفر رسیده بود...» برگرفته از:تاریخ بیست ساله ایران،حسین مكی، تهران، انتشارات علمی، 1380، چاپ ششم، ج 6، صفحات 27 تا 30 و 120 و 121. منبع:سایت جامع تاریخ معاصر ایران

دموكراسی پارلمانی در عصر پهلوی دوم!

آیت‌الله كاشانی هدایتگر نهضت ضدانگلیسی در عراق و ایران

کوچ یادگاران سال‌های مبارزه

زهره زارعی ماه گذشته (خرداد 1391) سه تن از شخصیت‌ها و چهره‌هایی که در مبارزات انقلاب اسلامی تاثیر و نقش بارزی داشتند دار فانی را وداع گفتند. آنچه در پی‌ می‌آید معرفی کوتاهی از آنان را دربر دارد. آیت الله سید عبدالعلی آیت‌اللهی سید عبدالعلی آیت اللهی، فرزند آیت الله سید عبدالمحمد آیت اللهی، فقیه و مجاهد در دوره رضاخان، در سال 1299شمسی در شهرستان جهرم دیده به جهان گشود. جدش مرحوم آیت الله سید عبدالحسین نجفی لاری، رهبر قیام مردم جنوب علیه استعمار انگلیس بود. ورود ایشان به جنوب با اشغال اشغالگران مصادف شد و با فتوایی كه مرحوم دزفولی لاری داد جنگی میان دلیران تنگستان و عشایر قشقایی با اشغالگران رخ داد. در آن نبرد 400 نفر انگلیسی از جنوب ایران طرد شدند. ضربه‌ای كه انگلیسی‌ها به دستور ایشان و دلیران تنگستان و عشایر قشقایی خوردند در تاریخ ماند. آیت الله سید عبدالعلی آیت اللهی تحصیلات ابتدایی را در شهر لار و دروس حوزوی مقدماتی را نزد پدر گذراند. سپس در شیراز در محضر استادان بزرگی همچون آیت الله سید نور الدین حسینی شیرازی شاگردی کرد. وی در 22 سالگی از طرف آیت الله نورالدین حسینی شیرازی حکم اجتهاد گرفت و برای تکمیل تحصیلات راهی قم شد. در قم محضر آیات عظام حجت ، بروجردی و مرعشی و در نجف محضر آیات عظام خویی، حکیم و شاهرودی را درک کرد. ایشان در مبارزات زمان ملی شدن صنعت نفت در كنار آیت‌الله كاشانی قرار داشت و در قیام امام خمینی (ره) در خرداد 42 با دستور قیام عشایر«لر» و «نفر»وارد مبارزه شد. او در كنار علمایی چون آیت‌الله محلاتی به مبارزه علیه رژیم پهلوی كوشید. در سال 1342 به حمایت از امام(ره) عازم تهران شد و پس از آن نیز به مبارزه انقلابی خود ادامه داد. وی در آن زمان مورد احترام اهل تشیع و تسنن در منطقه جنوب فارس بخصوص لارستان و جهرم بود. او را مظهر وحدت مسلمین می‌دانند، چرا که با رفتار و عمل خود زمینه ساز ارتقاء وحدت بین شیعه و سنی و گسترش آن در جنوب کشور شد. همین طور پیشتاز انقلاب اسلامی در شهرهای جنوب ایران بود و نماز جمعه را اقامه می‌كرد. سیدعبدالعلی را لارستانی‌ها با نام «آقا» می‌شناسند. او که امام جمعه لارستان بود درروزجمعه ۱۹ خرداد ۱۳۹۱ به علت کهولت سن و بیماری در سن 92 سالگی در بیمارستان قلب شیراز به ملکوت اعلی پیوست. آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای، رهبر معظم انقلاب اسلامی در پیامی به این مناسبت نوشتند: آن عالم بزرگوار كه همچون گذشتگان عالی مقام این بیت شریف، ملجاء و مرجع امور دینی و اجتماعی و سیاسی مردم آن سامان بوده و عمر با بركت خود را در خدمت به دین و دنیای مردم سپری كرده‌اند، بی‌شك یكی از اركان مردمی نظام جمهوری اسلامی در آن خطه بودند و فقدان ایشان خسارتی است كه باید به توفیق الهی و با تعقیب نیات و اهداف ایشان جبران گردد، انشاءالله. احمد قدیریان احمد قدیریان فرزند شعبانعلی سال 1313 در محله پاچنار تهران متولد شد. پدرش درمبارزات مرحوم آقامیرزامحمدعلی شاه آبادی از رهبران مشروطه و از شاگردان مرحوم آخوند خراسانی در جریان مشروطیت حضور داشت و از نزدیك با مرحوم آیت الله كاشانی محشور بود. در كودكی با شهیدصادق امانی ـ‌كه از فعالین در امر مبارزه بود ‌ـ‌ آشنا شد. مبارزات سازمان یافته را از آغاز دهه‌ چهل و از طریق هیأت‌های مذهبی آغاز كرد كه بعدها به نام هیأت‌های مؤتلفه اسلامی شناخته شد. اگر چه در دوران ملی شدن صنعت نفت از طریق فداییان اسلام در جریان فعالیت‌های سیاسی قرار داشت، اما تا پیروزی انقلاب چندین بار طعم تلخ حضور در زندان‌های شاه و شكنجه و محرومیت را چشید. احمد قدیریان پس از آزادی از زندان، در کنار فعالیت سیاسی، حضور در بازار را به عنوان محوری ترین فعالیت خود برگزید، بازار در آن زمان یکی از اصلی ترین مراکر فعالیت علیه رژیم ستمشاهی را تشکیل می‌داد. او در بازار تهران در چاپ و توزیع اعلامیه‌های امام (ره)‌ فعال بود به گونه‌ای که حدود 17 بار توسط ساواک و شهربانی احضار و چند بار بازداشت گردید. در جریان اعتراضات مردمی به دستگیری حضرت امام (ره)، قدیریان به جرم حضور و سازماندهی تظاهرات باز هم دستگیر و به مدت دو ماه در زندان‌های رژیم پهلوی بود. بعدها صادق و هاشم امانی ازبستگان همسر وی به خاطرشرکت وهمکاری درترور انقلابی حسنعلی منصور، نخست‌وزیر پهلوی دوم به ترتیب به اعدام و حبس ابد محکوم شدند. قدیریان در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی به عضویت کمیته استقبال از حضرت امام خمینی (ره) درآمد و در آخرین روزهای رژیم ستمشاهی نقش موثری در سرنگونی رژیم و تصرف آخرین سنگرهای آن ایفا کرد. وی پس از پیروزی انقلاب مدتی مسئولیت آموزش نظامی کمیته انقلاب اسلامی منطقه چهار را به عهده گرفت. او که از یاران شهیدان بهشتی، لاجوردی، امانی، عراقی، کچویی و دیگر شهدای انقلاب اسلامی بود، پس از پیروزی انقلاب اسلامی به سپاه پاسداران پیوست و پس ازمدت کوتاهی به دستور شهید آیت الله بهشتی معاون اجرایی دادستانی کل انقلاب شد. وی همچنین نقش مهمی درمبارزه با ضدانقلاب و منافقین دهه 1360 داشت. حاج احمد قدیریان در سال های اخیر مشاور وزیر دفاع و مدیر بنیاد شهدای هفتم تیر بود. او در 26 خرداد 91 به یاران شهیدش پیوست. رهبر معظم انقلاب اسلامی در پی درگذشت حاج احمد قدیریان در پیامی به خانواده او نوشتند: درگذشت دوست دیرین و صمیمی اینجانب و یار وفادار انقلاب، مرحوم آقای حاج احمد قدیریان موجب تاثر عمیق اینجانب گردید. یاد خدمات مخلصانه آن مرحوم به انقلاب در سال های دوران سخت مبارزه و در دوران پیروزی انقلاب تا اكنون، هرگز فراموش نخواهد شد و در میزان عدل و فضل الهی موجب رحمت و مغفرت حضرت حق خواهد بود، انشاالله. حمید سلیمی خلیق حمید سلیمی خلیق در سال 1312 در تبریز متولد شد. وی پس از کسب تحصیلات مقدماتی، برای ادامه تحصیل در رشته پزشکی وارد دانشگاه تبریز شد و در سال 1336 پس از دریافت مدرک پزشکی عمومی برای طی دوره یکساله مطالعات تکمیلی فیزیولوژی، در دانشگاه بیرمنگام انگلیس و سپس دانشگاه اسلو نروژ ثبت نام کرد. جنبه برجسته دوران حیات او در کنار فعالیت های علمی و پزشکی، همراهی وی با نهضت اسلامی مردم ایران به رهبری حضرت امام خمینی(ره) بود. به روایت اسناد بازمانده از فعالیت های مبارزان دوران ستمشاهی، دکتر سلیمی خلیق از نخستین سال های قیام، به صف آزادیخواهان و یاران امام خمینی(ره) پیوست و در نخستین گام، انجمن اسلامی دانشجویان مسلمان دانشگاه های انگلستان و نروژ را پایه گذاری کرد و در روزگار تحصیل در آنجا دانشجویان را با مبانی حرکت امام(ره) آشنا ساخت. از اقدامات ماندگار و موثر مرحوم سلیمی خلیق، تدوین بیانیه شدید اللحن استادان دانشگاه تبریز در تظاهرات خونین هجدهم اردیبهشت 57 دانشگاه تبریز که چهلم دوم، بعد از قیام مردم قم بود، در اعتراض به عملکرد وحشیانه رژیم شاهنشاهی در کشتار دانشجویان انقلابی این دانشگاه بود. پس از این حوادث نامه‌ای در اعتراض به حادثه، خطاب به ریاست دانشگاه تبریز تهیه شد که به امضای 170 تن از اساتید دانشگاه رسید. در قسمتی از این نامه آمده بود: «... به اعتقاد ما مسئولیت مستقیم این سفاکی‌ها و خونریزی‌ها به پای کسانی است که به پلیس و مأموران انتظامی دستور داده‌اند تا با مسلسل و تپانچه به سوی جوانانی که شعار لااله‌الاالله بر زبان دارند آتش گشایند و به حریم دانشگاه‌ها تجاوز کنند و در و دیوار کلاس‌ها و سالن‌های مطالعه را با خون دانشجویان رنگین سازند و با نهایت شقاوت حیثیت و احترام محیط دانشگاه و ابتدایی‌ترین حقوق و حرمت‌های انسانی، اسلامی و قانونی را زیر پانهند...» در پی صدور این بیانیه دکتر منوچهر مرتضوی، رئیس وقت دانشگاه تبریز در همراهی با جنبش اسلامی دانشجویان از سمت خود استعفا کرد. این تظاهرات از اولین حرکت‌هایی بود که زنان ودختران دانشجو در آن نقش تاثیرگذاری داشتند. دکتر سلیمی‌‌ خلیق با شهیدان آیت‌الله قاضی و مدنی در مدرسه علمیه ولی‌عصر(عج) در خیابان ششگلان تبریز ارتباط داشت. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی نیز این شخصیت‌ دانشگاهی و شاگردان و دانشجویان او در صحنه های انقلاب حاضر بودند. وی درکنارفعالیت های علمی و انقلابی، از پژوهش در حوزه علوم اسلامی نیز غافل نبود. آرشیو مجله مکتب اسلام دربرگیرنده مقالاتی از او در موضوعات مربوط به طب اسلامی است. دکتر سلیمی‌‌ خلیق پس از سال ها تدریس و تحقیق در رشته های فیزیولوژى، نوروفیزیولوژى، پزشكى و داروسازى و پرستارى و مامایی و علوم آزمایشگاهى در خرداد ماه 1391 پس از مبارزه طولانی با بیماری سرطان درآستانه هشتادسالگی در تبریز درگذشت.

مصدق: از نظر من مسلمان و بهايی فرقی ندارند !

بعد از اینکه مصدق نخست وزیر شد، در همان سال اول نخست وزیرى، دوبار با وقت قبلى به ملاقات او رفتم. بار اوّل روزى بود که من، مرحوم حاج آقاباقر قمى، مرحوم آقا سیدمحمدعلى سبط و گویا آقاى سید على نقى تهرانى که از علماء سرشناس تهران بودند، براى موضوعى -که الآن در خاطرم نیست- به منزل دکتر مصدق واقع در خیابان کاخ - فلسطین کنونى- رفتیم. او روى تختخواب دراز کشیده و زیر پتو بود و ما هم روى صندلى نشسته بودیم. ظهر شد. مرحوم حاج آقاباقر برخاست و گفت مى خواهیم براى نماز به مسجد برویم. مصدق با تعجب گفت: «شما هر روز براى نماز به مسجد مى روید؟!» گویى آن طور که باید و شاید، چندان از کم و کیف برگزارى نماز جماعت در مساجد کشور وقوف و آگاهى نداشت، زیرا این جمله پرسشى را دکتر مصدق به صورت جدى در حضور خود من گفت. عجیب تر از این استعجاب، قضیه اى است که در دومین ملاقاتم با دکتر مصدق، بین من و او اتفاق افتاد. موضوع از این قرار بود که بهایى ها در شهرستانها مسأله ساز شده بودند و قدرت نمایى مى کردند. به امر حضرت آیت اللّه العظمى آقاى بروجردى وقت ملاقات گرفتم و نزد او رفتم. مانند همان دفعه قبل، او روى تختخواب و زیر پتو خوابیده بود. پیام آقاى بروجردى را به ایشان رساندم و گفتم: «شما رئیس دولت اسلامى ایران هستید و الآن بهایى ها در شهرستانها فعال هستند و مشکلاتى را براى مردم مسلمان ایجاد کرده اند، لذا مرتباً نامه هایى از آنان به عنوان شکایت به آیت اللّه بروجردى مى رسد. ایشان لازم دانستند که شما دراین باره اقدامى بفرمایید». دکتر مصدق بعد از تمام شدن صحبت من به گونه تمسخرآمیزى، قاه قاه و با صداى بلند خندید و گفت: «آقاى فلسفى از نظر من مسلمان و بهایى فرق ندارند؛ همه از یک ملت و ایرانى هستند»! این پاسخ براى من بسیار شگفت آور بود زیرا اگر سؤال می کرد فرق بین بهایى و مسلمان چیست؟ براى او توضیح مى دادم. امّا با آن خنده تمسخرآمیز و موهن دیگر جایى براى صحبت کردن و توضیح دادن باقى نماند. لذا سکوت کردم و موقعى که به محضر آیت اللّه بروجردى رسیدم و این جمله را گفتم ایشان نیز به حال بهت و تحیر پیام وى را استماع کرد. درباره دکتر مصدق آنچه مى توانم بگویم این است که او با نادیده گرفتن اسلامیت مردم، اشتباه بزرگى مرتکب شد. او از طرفى همیشه مى گفت «من متکى به ملت هستم» و از طرف دیگر با تفکر روشنفکرانه غربى که داشت، به خداگرایى مردم ایران و روحیه مذهبى آنها چندان بها نمى داد و ملى گرایى را شعار خود ساخته بود. این خطاى آشکار را آخرین بار درروز 27 مرداد در جواب هشدار مرحوم آیت اللّه کاشانى نسبت به وقوع کودتا تکرار کرد و در حالى که مردم متدین از او فاصله گرفته بودند و عملاً حمایت عمومى را از دست داده بود، به ایشان نوشت «من مستظهر به پشتیباى ملت هستم». روز 28 مرداد هم کودتا علیه او اتفاق افتاد و آن شد که شد و اکثریت ملت نقش تماشاگر را ایفا کردند . برگرفته از:کتاب زبان گویای اسلام - خاطرات مرحوم حجت الاسلام فلسفی منبع:سایت جامع تاریخ معاصر ایران

سركوب روزنامه های عصر رضاخان

نمونه ای از زمینخواری در عصر پهلوی

یكی از گویاترین موارد فساد در حكومت پهلوی ، دزدی‌های سپهبد پرویز خسروانی و دار و دسته او بود: پرویز خسروانی زمانی كه دانشجوی دانشكده افسری بود، خود و خانواده‌اش بی‌پول بودند. آنها 5 برادر و چند خواهر بودند. از خواهران او تنها یكی‌شان را به اتفاق شوهرش در منزل سپهبد خسروانی دیده‌ام. یكی از برادران خسروانی وكیل مجلس شد [شهاب خسروانی]. برادر دیگر به نام عطاءالله خسروانی وزیر كار و وزیر كشور شد. دیگری [خسرو خسروانی] سفیر شد. مرتضی خسروانی نیز با درجه سپهبدی رییس دادرسی ارتش شد. آن كه وزیر شد بسیار چاخان و پشت هم انداز بود و آن یكی كه سفیر شد بسیار مطیع و سازشكار. پرویز خسروانی از زمان دانشكده افسری به دنبال زن پولداری بود كه توسط او وضعش را روبه‌راه كند، تا بالاخره دختری پولدار از یك خانواده بهایی به نام نعیمی پیدا كرد كه در انتهای كوچه شهناز (محلی كه منزل من در آن واقع بود) می‌نشستند. پدر دختر به نام عبدالحسین نعیمی از بزرگان فرقه بهایی و بسیار متمول بود . او در سالهای 1320 تا 1324 رئیس كمیته محرمانه سفارت انگلیس در تهران بوده و با مستر ترات دبیر اول سفارت انگلیس در امور سیاسی داخلی و خارجی ایران دخالت می كرد . خانم لمبتون كه یك دوشیزه 80 ساله انگلیسی است و در جنگ جهانی دوم ریاست كمیته اینتلیجنت سرویس انگلستان را در تهران بر عهده داشت و كلیه امور سیاسی ایران را به نفع انگلستان رهبری می نمود یكی از دوستان و همكاران عبدالحسین نعیمی بوده است . عبدالحسین در 1325 یا 1326 از سفارت انگلیس كنار رفت ولی همكاری خود را در امور سیاسی به طور مخفیانه با سرویس اطلاعاتی سفارت انگلیس در تهران ادامه داد . عبدالحسین نعیمی و خانواده اش در یك باغ 5 هزار متری با ساختمان مجلل سكونت داشتند. پرویزخسروانی هر روز عصر با دوچرخه از دانشكده افسری راه می‌افتاد و به عنوان تمرین دوچرخه‌سواری از مقابل خانه دختر عبدالحسین می‌گذشت و نامه عاشقانه رد و بدل می‌كرد. خانواده دختر با ازدواج این دو مخالف بودند، ولی به علت سماجت پرویز این ازدواج انجام شد و ایشان به عنوان داماد سرخانه به باغ دختر كوچید! پدر دختر در جوار خانه خود خانه‌ای ساخت كه خسروانی و زنش در آنجا زندگی می‌كردند. این خانه در كنار بولوار واقع بود و بعدها به اداره نظام‌وظیفه اجاره داده شد و خسروانی و زنش در الهیه خانه مجلل با محوطه پنج هزار متری درست كردند و تا انقلاب در آنجا زندگی می‌كردند. پس از فوت پدر دختر، ارث هنگفتی به زن خسروانی رسید و صاحب چندین باغ و خانه در ونك و چندین ویلا در جنوب فرانسه و آپارتمان‌های متعدد در پیچ یوسف‌آباد و مجتمع سامان و غیره شد. خسروانی در زمان مصدق باشگاه ورزشی تاج را داشت و در آن تعداد زیادی از ورزشكاران و باج‌بگیران سرشناس تهران (مانند شعبان بی‌مخ) را جمع كرده بود. او هر طرف كه باد می‌آمد بدان سو می‌رفت. در زمان مصدق (اگر اشتباه نكنم در 30 تیر) ورزشكاران را به خیابان ریخته و به نفع مصدق شعار می‌داد، ولی چندی بعد در 28 مرداد توسط اشرف اجیر شد و همین ورزشكاران را به خیابان ریخت و علیه مصدق و به نفع محمدرضا شعار داد. یك بار همین موضوع را به محمدرضا گفتم. پاسخ داد: « بی‌اشكال است، حال كه به نفع من عمل می‌كند!» ولی به علت همین پشت هم‌اندازی و حقه‌بازی‌اش مورد اعتماد نبود. پس از 28 مرداد، خسروانی و باشگاه تاجش به بلای جان مردم تبدیل شد. او راه می‌افتاد و هر جا كه زمین شهری مرغوبی می‌دید به مالك آن مراجعه می‌كرد. اگر طرف حاضر می‌شد زمین را به او واگذار كند فبها، وگرنه یك جوخه ژاندارم می‌رفت و یك پرچم سلطنتی را در وسط زمین فرو می‌كرد و خسروانی صاحب زمین را تهدید می‌كرد كه زمین برای شاهنشاه است! طرف مسلما تسلیم می‌شد و زمین را واگذار می‌كرد. سند به نام خسروانی، زن یا دو دخترش صادر می‌شد. چنین آدمی را هویدا، سرپرست سازمان تربیت‌بدنی كرده بود. به تدریج، مساله بسیار حاد شد. من پیگیری كردم و بهترین وسیله تحقیق را اداره كل نهم ساواك تشخیص دادم. سرهنگ ضرابی، مدیركل نهم ساواك، را احضار و به او دستور دادم درباره اموال خسروانی تحقیق كند و در سطح كشور هرچه به نام خسروانی، زن و 2 دختر اوست و سند صادر شده، گزارش نماید. پس از 3-4 ماه گزارش تحویل شد. با كمال تعجب دیدم كه نتیجه بیش از تصور قبلی‌ام است: در مراكز استان یك یا چند زمین، در مراكز شهرستان‌ها یك زمین، ‌در برخی مراكز بخش یك زمین و در تهران ده‌ها زمین، كه همه بسیار مرغوب و وسیع بود، به نام خسروانی و خانواده‌اش است. خود خسروانی علاوه بر باشگاه‌های ورزشی تاج، به تدریج تاسیسات ورزشی دیگری تاسیس كرده بود كه بسیار مدرن بود. یكی از این تاسیسات در خیابان بخارست و دیگری حوالی ونك بود، كه ساختمان مجللی با بیش از 10 زمین تنیس در محوطه‌ای حدود 10هزار مترمربع بود. بعلاوه، در آنكارا (تركیه) نیز تاسیسات ورزشی مهمی احداث كرده بود كه سند به نام خودش بود. اداره كل نهم ساواك در گزارش خود لیست كاملی از زمین‌ها و تاسیسات خسروانی در سطح كشور ارائه داد كه به بیش از 200 رقم می‌رسید. این گزارش سرهنگ ضرابی باید جزء مدارك «دفتر ویژه اطلاعات»، كه مسوول حفاظت آن سرتیپ نجاتی بود، موجود باشد. گزارش فوق را به محمدرضادادم . ذیل گزارش نوشت « به علم ارجاع شود » به علم (وزیر دربار) ارجاع شد . علم و خسروانی باهم توافق كردندكه وی ظاهرا كلید اموال خود را به بنیاد پهلوی ببخشد، ولی عملا با اهداء چند قلمقضیه را فیصله دهد . چنین شد و حدود هفت هشت قطعه در تهران با به بنیاد واگذار كرد و در نامه ای به محمدرضا نوشت « جان نثار هرچه داشت و نداشت به بنیاد واگذار كردم ! » مدتی گذشت و من قضیه را متوجه شدم و گزارشی به محمدرضا دادم كه آنچه خسروانی به بنیاد واگذار كرده چند قلم ناچیز از 200 قلم اموال اوست و تازه استفاده آن را به صورت ظاهر برای باشگاه تاج (و در واقع برای خودش) برداشت می كند . محمدرضا مجددا نوشت « به علم ارجاع شود !» ارجاع شد ولی این بار علم اقدامی نكرد . برگرفته از:ظهور و سقوط سلطنت پهلوی ، فردوست ، جلد اول ، ص 268 تا 270 و جلد دوم ص 455 منبع:سایت جامع تاریخ معاصر ایران

راز همسوئی كسروی با رضاخان

علی ابو‌الحسنی منذر احمد كسروی (1308 ق. 1324 ش) یكی از شاخصترین و نیز مؤثر‌ترین تاریخ‌نگاران معاصر است كه كتاب مشهور وی: «تاریخ مشروطه ایران»، در 70 سال اخیر مصدر و محور بسیاری از دیدگاهها و داوریهای تاریخی قرار گرفته است. وی، گذشته از تاریخ‌نگاری، آثار بسیاری در رشته مباحث مربوط به زبان، ادب، دین و سیاست كشور‌مان دارد، كه از آن میان، حملات تند و بی‌پروایش به اسلام و روحانیت، واكنش شدید هموطنانش را برانگیخته و نهایتاً به قتل وی انجامیده است. روابط و مناسبات كسروی با رژیم پهلوی، یكی از فصول مهم و تأثیر‌گذار در زندگی اواست كه مقاله زیر به بحث و بررسی پیرامون آن اختصاص دارد. می‌دانیم كه دو اثر مشهور كسروی: «تاریخ مشروطه ایران» و «تاریخ هجده ساله آذربایجان»، نخست به صورت پاورقی و با عنوان واحد «تاریخ هجده ساله آذربایجان» در مجله پیمان (سالهای 1313 به بعد) درج و نشر یافت و سپس با افزود و كاستهای بسیار، به شكل چاپهای فعلی درآمد. كسروی در پاورقیهای پیمان و نیز در چاپهای كنونی تاریخ مشروطه همه جا نسبت به دیكتاتور پهلوی (رضاخان) لحنی جانبدارانه دارد. برای نمونه، در دیباچه «تاریخ هجده ساله آذربایجان» (ضمیمه پیمان 1313 ش، ص 9) از بنیاد‌گذار سلسله پهلوی به عنوان «یكی از سرداران نامدار تاریخی، اعلی حضرت شاهنشاه پهلوی» یاد كرده و در تاریخ مشروطه ایران نیز وی را پادشاهی می‌شمارد كه: «بیست سال با توانایی و كاردانی بسیار فرمانروایی كرد»! به همین نمط، در اثر دیگرش: «تاریخ پانصد ساله خوزستان» از «سردار نامی ایران (حضرت اشرف رئیس الوزرا) اعلی حضرت شاهنشاه امروزی» سخن می‌گوید كه «قد مردانگی برافراشت» و سپس بر سركوب قیامهای ضداستعماریی چون قیام جنگل توسط رضاخان صحّه گذاشته و آن را به چوب شورشهای كوری (نظیر فتنه سیمیتفو) می‌راند. در جریان سركوب خزعل توسط سردار سپه (كه عملاً راه را بر دستیابی رضا خان به «سلطنت» گشود) كسروی رئیس عدلیه خوزستان بود و در جشن پیروزی قشون پهلوی به ایراد نطق پرداخت و در آن از رضاخان به عنوان «بازوی نیرومندی» یاد كرد كه «خدای ایران برای سركوبی گردنكشان این مملكت و نجات رعایا آماده گردانیده است». او در پیشگفتار «تاریخ مشروطه ایران» (چاپ فعلی) اصولاً فلسفه نگارش تاریخ را زمینه سازی برای روشن شدن ارج خدمات رژیم پهلوی دانسته و با اشاره به دوران قاجار می‌نویسد: «دسته‌های انبوهی آن زمانهای تیره گذشته را از یاد برده‌اند و از آسایشی كه امروز می‌دارند خشنود نمی‌نمایند. و یك چیزی درباید كه همیشه روزگار در هم و تیره گذشته را از پیش چشم اینان هویدا گرداند». این سخن و نیز سخن پیشین را، كسروی در كتاب تاریخ مشروطه می‌زند كه مقدمه وی بر آن كتاب تاریخ بهمن 1319 ش در زیر امضای خود دارد: یعنی آخرین سال دیكتاتوری رضاخانی را! كسروی خود تصریح دارد كه از سوی دولت رضا خان، «ژاندارمی در پشت سر» وی می‌ایستاد و از او در برابر مردم، محافظت می‌كرد. بر آنچه گفتیم، باید ارتباط و بستگی كسروی به تیمور‌تاش (وزیر دربار سفاك و فاسد رضاخان) را افزود كه سابقه آن، به عضویت كسروی در حزب «ایران نو» تیمور‌تاش در1305 شمسی می‌رسد. كسروی، سلسله مقالات «تاریخ هجده ساله آذربایجان» در مجله پیمان را به تیمور‌تاش تقدیم كرده است. چنانكه نامه وی به تیمور‌تاش (آذر 1307) در شفاعت یكی از بستگان خویش نیز، با جمله «حضور مبارك بندگان حضرت مستطاب اجل اشرف، آقای وزیر دربار پهلوی دامت شوكته» آغاز و با عنوان «بنده فدوی» پایان می‌یابد. متقابلاً «تیمور‌تاش نیز از كسروی حمایت می‌كرد». تقدیر چنین بود كه كسروی، پس از شهریور بیست كه بغض فروخورده ملت ایران علیه جنایات عصر رضاخانی تركید، سِمَتِ وكیل مدافع یكی از جانی‌ترین عوامل دستگاه دیكتاتوری یعنی پزشك احمدی را بر عهده گیرد و با این عنوان فریبنده كه او «واسطه افزار جرم» بوده نه عامل آن، خواستار تبرئه وی گردد! دعاوی و دلایل كسروی در لوث كردن جنایات پزشك احمدی، همگی سست و بی‌بنیاد بوده و آقای ارسلان خلعت بری (وكیل خانواده سردار اسعد در محاكمه پزشك احمدی) خوب به آنها پاسخ داده است. خاطرات علی صالح اردوان (داماد سردار اسعد و هم‌بند وی در زندان شماره یك قصر) نیز كه اخیراً با عنوان «ماجرای قتل سردار اسعدبختیاری» توسط آقای دالوند منتشر شده، صحت اقاریر پرونده دادگاه پزشك احمدی را دقیقاً تأیید می‌كند. مرداد 21 شمسی، محاكمه سر پاس مختاری (رئیس شهربانی سفاك عصر رضاخان) به اتهام «معاونت در قتل مرحوم مدرس و نصرت‌الدوله و دیبا و خزعل و پرونده‌سازی و بازداشت غیر‌قانونی و زجر و شكنجه و سلب آزادی عده زیادی از افراد كشور» در دیوان كیفر (شعبه اول) آغاز شد. همكاران و همدستان مختاری در قتل شهید مدرس و دیگران نیز (همچون حسینقلی فرشچی) همراه وی به پای میز محاكمه كشیده شدند و جالب است بدانیم كه كسروی نیز در شمار وكلای مدافع مختاری و فرشچی درآمد! وی در آن دادگاه برای سبك جلوه دادن قتل مدرس بلكه انكار آن، ضمن اعتراف به بی‌طمعی و دینداری مدرس، مدعی شد كه «همه می‌دانند كه شادروان مدرس در سیاست همیشه اشتباه می‌كرد و كار‌هایش به زیان كشور بود»! سپس نیز واقعیت قتل مدرس را منكر شده و از دادگاه خواستار تبرئه مختاری می‌شود. این شراب پاشیها از كسی چون كسروی درباره شهید مدرس، آن هم در سالهای پس از شهریور بیست و اظهار نفرت شدید ملت ایران از دیكتاتور، در حالی بود كه كسانی چون دكتر مصدق و حتی تقی‌زاده، مدرس را مظهر آزادگی و ستیز با اسطوره استبداد می‌شمارند. دكتر مصدق، ضمن نطق كوبنده و افشا‌گرانه خویش بر ضد رهبر كودتای سوم اسفند سید ضیاء‌الدین طباطبایی در مجلس چهاردهم (17 اسفند 1322) گفت: «مردم به حضرت سید‌الشهدا(ع) چرا معتقدند؟ برای اینكه او در راه آزادی صدماتی كشید و جان خود را فدای امت كرده: بابی انت و امّی یا اباعبد‌الله پس من هم كه سگ آستان حضرتم باید به آقا و مولای خود تأسی كنم و برای خیر این مردم و برای آزادی این جامعه هر گونه فحش و ناسزا بشنوم. مگر نبود مدرس در همین مجلس سیلی خورد؟! مگر نه این است كه مقام مدرس در این جامعه به واسطه مشقاتی است كه دید؟! مگر نه این است كه شربت شهادت چشید؟! من هم دست كم از او ندارم و خود را برای هر كاری آماده نموده و به طوری كه عرض كردم آرزومندم به درجه شهادت نایل شوم». تقی‌زاده نیز زمانی كه فرزند مدرس از وی پرسید كه: «در تغییر سلطنت و انقراض قاجار، مدرس و شما (تقی‌زاده) و دولت آّبادی و علا و دكتر مصدق شدیداً مخالفت نمودید و نطق همه شما در مجلس، بسیار محكم و مستدل است. چه شد كه از میان شما مخالفین، تنها مدرس و مصدق مورد غضب قرار گرفته، یكی شهید و دیگری زندانی شد؟» پاسخ داد: «هیچ كدام از ما مدرس نبودیم و نمی‌شدیم غیر از او، بقیه ما صلاح دیدیم همراه سیل آمده حركت كنیم و با جریان آن، خویشتن را به ساحل برسانیم، ولی مدرس به خاطر رشادت و تهوّری كه داشت خلاف جریان به حركت درآمد، و دست از مخالفت برنداشت. ما این از خودگذشتگی و شجاعت را نداشتیم كه تا مرز شهادت پیش رویم. ولی او داشت. نظیر مدرس در تمام طول تاریخ، كمتر پیدا می‌شود». ادای دین به سرپاس مختاری! دكتر عبده، دادستان دادگاه مختاری، ماجرای محاكمه این افراد، و كارشكنی‌های دربار پهلوی برای جلوگیری از مجازات قانونی آنان را باز گفته است. به نوشته او، محاكمه مختاری و یارانش «در حقیقت... محاكمه رژیم دیكتاتوری رضاشاه تلقی می‌شد» و شاه جوان «با هیچ اقدامی كه خاطرات دوران اختناق پدرش را به یاد آورد موافق نبود» و لذا برای كار‌شكنی در روند محاكمه و مجازات متهمین «از اقدام به اعمال نفوذفروگذار نمی‌كرد... كما اینكه» پس از پایان نطق وكلای مدافع، و تصمیم دادستان (عبده) به پاسخگویی، بهاء‌الملك قراگزلو، وزیر دادگستری وقت، را نزد عبده فرستاد كه نظر شاه این است كه «تبلیغات بیشتر در مورد این محاكمه نشود و سر و صدایی بی‌جهت را نیفتد. دیگر ضرورت ندارد كه به جوابگویی مدافعات وكلا» بپردازد، كه البته با مقاومت عبده و تهدید وی به استعفا از دادستانی، سپر انداخت. نور‌الدین چهار‌دهی (كه از نزدیك با كسروی معاشرت داشته) می‌نویسد: كسروی در دفاع از مختاری «پولی نگرفت و پیغام داد هر وقت داشتید بپردازید. مختاری پس از آزادی از كسانی بود كه در خفا حمایت از كسروی می‌كرد». وی همچنین با اشاره به «تمجید و توصیف» مستمر كسروی از رضاخان در جوّ ضد رضاخانی دهه 20 می‌نویسد: «در سال 1323 شاه مخلوع كسروی را به دربار احضار نمود و از وی تمجید و قدردانی بسیار نمود و به كسروی گفت: چیزی از من مطالبه كنید. كسروی پشتیبانی شاه مخلوع را در حمایت از خود و گسترش مرامش خواستار شد... و شاه مخلوع به كسروی قول داد كه در اشاعه مرامش بدون تظاهر حمایت نماید». نیز می‌نویسد: «كسروی در وقایع شهریور بیست برخلاف تمامی نشریه‌های آن زمان، عكس رضاخان را در [روزنامه] پرچم گراور نموده و از رضا‌خان تمجید بسیار كرد. شاه مخلوع كسروی را به دربار احضار نمود وی را مورد تفقد قرار داد و از آن پس كسروی را مورد حمایت قرار داد. این مطلب را كسروی با من در میان گذاشت». راز همسویی كسروی با رضاخان حمایت كسروی از رضاخان عمدتاً به علت مبارزه آن سلطان سفّاك با اسلام و روحانیت بود و این حقیقتی است كه كسروی خود در آثار گوناگونش (از جمله: مجله پیمان و نیز كتاب «شیعیگری» یا «بخوانند و داوری كنند») جابجا به آن اشاره دارد. به برخی از تصریحات او در مجله پیمان اشاره می‌كنیم: «كسانی قدر این زمان را نمی‌شناسند، لیكن ما نیك می‌‌دانیم كه شرق را زمان بسیار نیكی فرا رسیده. این جنبشهایی كه امروزه پدید آمده و دستهای نیرومندی شرق را تكان می‌دهد. همه اینها خواست خداست. ما چنین روزی را چشم براه بودیم و اینك بدان رسیده‌ایم... تا ساختمانهای كهن هزار سال پیش كه در عقاید مردم مخصوصاً شرقیها وجود دارد خراب نشود. به جای آن شالوده تازه و عاقلانه نمی‌توان ریخت... برخی از آن بیماریها را كه یكسره از پریشانی كار دین پدید آمده و نتیجه آلودگی كیشها است یاد می‌نماییم و... این... خود چیز‌هایی است كه ما امروز می‌دانیم و می‌توانیم نوشت». كسروی در «بخوانند و داوری كنند» «شیعیگريِ» (قبلی) از شعائر شیعه، بویژه روضه‌خوانی با لحنی هتاكانه و كینه توزانه انتقاد می‌كند و حملات سخت رضاخان به شعائر مذهبی را جلوگیری از «نادانیها» می‌شمارد! او حتی پس از سقوط رضاخان نیز صریحاً اقدامات وی نظیر تخته قاپو كردن ایلات و عشایر، مبارزه با نفوذ روحانیت، كشف حجاب و منع شعائر حسینی را «چند رشته كارهای سودمند» شمرده و نوشت: «وزیرانی كه پس از برافتادن رضا شاه به روی كار آمدند بایستی اینها را نگاهدارند و كمی‌های آنها را جبران كنند». نیز در مقاله «خرده‌گیری و پاسخ آن». ضمن انتقادی نرم از دیكتاتوری رضاخان، كلیه اقدامات ضداسلامی وی را تأیید كرده و نوشت: «نیك می‌دانیم كه آن شاه علاقه به كشور داشت و می‌خواست... روگیری زنان و نمایشهای بیخردانه محرم و مانند اینها را كه دست آویزی به بدخواهان ایران داده مایه سرزنش و شرمساری شده بود از میان بردارد. برای فیروزی در این آروزها خود ناچار بود كه جلو ملایان را بگیرد و باید گفت حق با بود...»! شادروان جلال آل‌احمد، به درستی، آزادی عمل كسروی در زمان رضاخان را ناشی از همسویی او با سیاست دیكتاتوری می‌داند. به گفته او: «اگر به خاطر كوبیدن مذهب یا به عنوان جانشین كردن چیزی به جای روشنفكری نبود، پیمان [‌= مجله مشهور كسروی] هم می‌توانست مثل هر مجله و مطبوعه دیگری در توبره محرّم علی خان [مأمور معروف سانسور] جا بگیرد و فرصت نیافته باشد برای آن مذهب سازی قراضه. احساس طبری نیز، در تحلیل این همسویی، تحلیل جالبی دارد: «رضا شاه كه در دوران عروج خود، پس از عوام فریبی‌های جمهوری خواهانه، دست به تظاهرات مذهبی زد... روش خود را به تدریج دگرگون نمود و سیاست عقب زدن نفوذ روحانیت و بسیاری از آداب مذهبی را به سود تجدد و اروپاییگری دنبال كرد... این واكنش رضاشاه علیه آن مذهبی بود كه نمی‌خواست تن به مركزیت بدهد و برای خود حقّ خاصّی در امور قانونگذاری و فرهنگی و اوقاف و اصولاً اداره مردم قاتل بود. تمایل رضا شاه به تضعیف روحانیت شیعه، تنها از تمایلات خودش برای از میان برداشتن رقیب منشأ نمی‌گیرد؛ استعمار‌طلبان انگلیس نیز از دوران حوادث تنباكو و فتوای میرزا حسن شیرازی به عنوان مجتهد اعلم، در نكشیدن قلیان و عدم معامله دخانیات، این نیرو را شناخته بودند. برخی‌ها حدس می‌زنند میرزای شیرازی با شیخ فضل‌الله نوری ارتباط داشته و اعدام شیخ فضل‌الله، اقدامی بود به منظور انتقام ستانی استعمار از «فضولی» روحانیت و قبضه كردن امور (؟!). نیروی روحانیت در جریان انقلاب مشروطیت نیز نفوذ زیانمندی برای اشرافیت و استعمار، در توده‌های مردم نشان داد. بعد‌ها نیز از خیابانی گرفته تا مدرّس، روحانیونی پیدا شدند كه برای سیاست استعماری انگلستان مشكلاتی پدید می‌آورند. لذا از نو قالب‌گیری و بازسازی روحانیت شیعه برای آنان نیز در دستور روز بود. در زمان رضاشاه، تشیع قرون وسطایی [؟!] با تمام آداب و رسوم سنتی، با تمام دعاوی خود كه حكومت را «جائر و غاصب»، و ولایت را حقّ امام یا فقیه می‌شمرد، نمی‌توانست برای دیكتاتوری... قابل هضم باشد. به این جهت ما با یك سیاست صریح درگیری با روحانیت روبرو هستیم». پانوشت‌ها: ---------------------------------- . تاریخ مشروطه ایران، كسروی، ص 825. . تاریخ پانصد ساله خوزستان، ص 174 و نیز صص 178ـ179. . همان، صص 178ـ179. برای نقد اظهارات كسروی راجع‌به نهضت جنگل ر.ك، سردار جنگل ابراهیم فخرایی، ص 4. . ر.ك. تلاش آزادی، باستانی پاریزی، صص 390 به بعد. . تاریخ مشروطه ایران، ص 5. . بخوانند و داوری كنند، كسروی، چ 3. تهران 1336، صص 67ـ68. . قربانیان باور و احزاب سیاسی ایران، محمود تربتی سنجابی، ص 333. . اسناد و مكاتبات تیمور‌تاش... ص 49. . داعیان پیامبری و خدایی، نور‌الدین چهار‌دهی، ص 55. . برای مدافعات كسروی ر.ك، ماجرای قتل سردار اسعد بختیاری، تدوین: حمید‌رضا دالوند، صص 178ـ183 و 186ـ188. . ر.ك. همان: ص 186. . ر.ك، همان: ص 189 به بعد، 219 و 210ـ250. . روزنامه اطلاعات، سال 17، ش 4949، 3 مرداد 21، ص 3. برای خلاصه جریان محاكمه مختاری ر.ك، زندگی سیاسی و اجتماعی مظفر فیروز، صص 14ـ15 و نیز ص 52. . تفصیل اظهارات كسروی و نقد آن فرصت دیگری می‌طلبد. . سیاست موازنه منفی در مجلس چهاردهم، حسین كی استوان 1/52. . مدرس، بنیاد تاریخ انقلاب اسلامی ایران، 2/238ـ239. . چهل سال در صحنه؛ خاطرات دكتر جلال عبده، صص 156ـ163. . داعیان پیامبری و خدایی، ص 124. . همان: صص 35ـ36. . همان، ص 81. . پیمان، اردیبهشت 1315، ص 231. مقاله «میانه پیمان و هوادارانش»، كسروی زمانی این مطلب را می‌نویسد كه شرق اسلامی آن روز تقریباً به طور یكپارچه در زیر سیطره استعمار (خصوصاً استعمار انگلیس) قرار داشت و حكومتهای مرعوب یا مجذوب غرب بر آن فرمان می‌راندند؛ در ایران رضاخان، در تركیه آتاتورك، در عراق فیصل، در افغانستان امان اخان، در عربستان... در هند... باید دید چه دستهای نیرومندی جز دستهای ایادی استعمار، شرق آن روز را راه می‌برد؟! . همان: شهریور 1318، ص 444 و ص 433. . ر.ك، ص71 به بعد. . همان، ص 75. . دادگاه كسروی، ص 51 ـ 52. . روزنامه پرچم، سال 1، ش 220. 7 آبان 1321، ص 1. . در خدمت و خیانت روشنفكران، ص 327، به نوشته جلال: «كسروی در زمانی به اوج فعالیت خود رسیده بود كه در سالهای پیش از 1320 حكومت وقت نسبت به روحانیت بدجوری سخت می‌گرفت» (همان: ص 260). . تأكید روی كلمه از خود احسان طبری است. . تأكید مطلب از طبری است. . جامعه ایران... صص 105ـ106. . همان. . همان، ص 107. برگرفته از:جام جم، ایام تاریخ معاصر شماره 12، دی 1384 منبع:سایت جامع تاریخ معاصر ایران

10حكايت آموزنده

جامعه مردگان «یكی از دوستان ما كه مرد نكته‌سنجی است، یك تعبیر بسیار لطیف داشت. اسمش را گذاشته بود منطق ماشین دودی، می‌گفت: من یك درسی از قدیم آموخته‌ام و جامعه را روی منطق ماشین دودی می‌شناسم. وقتی بچّه بودم منزلمان در حضرت عبدالعظیم بود و آنوقتها قطار راه‌آهن به صورت امروز نبود و فقط همین قطار تهران ـ شاه عبدالعظیم بود. من می‌دیدم قطار وقتی كه در ایستگاه ایستاده بچّه‌ها دورش جمع می‌شوند و آن را تماشا می‌كنند و به زبان حال می‌گویند ببین چه موجود عجیبی است. معلوم بود كه یك احترام و عظمتی برای آن قائل هستند. تا قطار ایستاده بود با یك نظر تعظیم و تكریم و احترام و اعجاب به آن نگاه می‌كردند تا كم‌كم ساعت حركت قطار می‌شد و قطار راه می‌افتاد. همین كه راه می‌افتاد، بچّه‌ها می‌دویدند سنگ برمی‌داشتند و قطار را مورد حمله قرار می‌دادند. من تعجّب می‌كردم كه اگر به این قطار باید سنگ زد چرا وقتی كه ایستاده یك ریگ كوچك هم به آن نمی‌زنند، و اگر باید برایش اعجاب قائل بود، اعجابْ بیشتر در وقتی است كه حركت می‌كند. این معمّا برایم بود تا وقتی بزرگ شدم و وارد اجتماع شدم. دیدم این قانون كلّی زندگی ما ایرانیان است كه هر كسی و هر چیزی تا وقتی كه ساكن است مورد احترام است، تا ساكت است مورد تعظیم احترام است؛ امّا همینكه به راه افتاد و یك قدم برداشت نه تنها كسی كمكش نمی‌كند بلكه سنگ است كه به طرف او پرتاب می‌شود. و این نشانة یك جامعة مرده است. ولی یك جامعة زنده فقط برای كسانی احترام قائل است كه متكلّم هستند نه ساكت، متحركند نه ساكن، باخبرترند نه بی‌خبرتر. پس اینها علائم حیات و موت است.» ببین در بیرون مجلس چه خبر است! «فرّخی، شاعر ستیزه‌جوی عصر رضا شاه در سال 1307 شمسی، از طرف مردم یزد به نمایندگی مجلس انتخاب شد. وی در آنجا به نمایندگان مخالف دولت پیوست و به اصطلاح عضو گروه اقليّت مجلس شد. در آن موقع رضا شاه مشغول تحكیم سلطنت خود بود و مخالفت با دولت به معنای مخالفت با شاه نیز بود. نمایندگان گروه اكثريّت كه همگی با تقلّب و تزویر و تهدید و ارعاب به مجلس راه یافته بودند، سعی داشتند فرّخی را به نحوی رنج دهند تا او خود داوطلبانه مجلس را ترك گوید. آنها آشكارا به فرّخی دشنام می‌دادند و او را با كلماتی چون «دشمن وطن» و «ضدّ اصلاحات» صدا می‌كردند؛ امّا فرّخی به شیوة آزادمردان اهانتها را تحمّل می‌كرد و حاضر نبود سنگر مجلس را ترك گوید. یك روز عدّه‌ای از نمایندگان اكثريّت تصمیم گرفتند او را كتك بزنند. آنها ابتدا برای آنكه او را به خشم آورند به وی دشنام دادند؛ امّا فرّخی كه به نقشة آنها پی برده بود در جواب آنها سخنی نگفت. ولی اكثريّتیها دست‌بردار نبودند. آنان با جسارت جلو رفتند و شروع به كتك زدن او كردند. فرّخی سعی كرد تا حدّی كه می‌تواند از ضربات آنها خود را در امان نگه دارد؛ امّا آنها بی‌رحمانه او را كتك زدند بطوریكه خون از دهان و بینی او سرازیر شد. پس از پایان ماجرا فرّخی با دهان خون‌آلود رو به بقيّة نمایندگان كرد و گفت: وقتی در پایتخت یك مملكت، آن هم در مجلس، نماینده‌ای را این طور كتك می‌زنند ببینید در بیرون مجلس چه خبر است و چه به روزگار مردم می‌آورند!» بی‌سوادی مأموران سانسور «در كتاب «تاریخ انقراض خلافت عثمانی» خوانده‌ام كه دستگاه پلیس در زمان سلطنت عبدالحمید خان دوّم به قدری شدید‌العمل بود كه از فرط خوش‌خدمتی كارهای عجیب می‌كردند. از جمله حكایت یك جوان محصّل ارمنی را كه حقیقتاً واقع شده بود ذكر می‌كند. این جوان در موقع ورود به استانبول محلّ تحقیق و تفتیش مأمورین پلیس قرار گرفت. یكی از كارشناسان، كتابهای درسی او را بازجویی می‌كرد. اتّفاقاً یك كتاب شیمی به دست او رسید. چون آن را باز كرد، در سر صفحه‌ای این فرمول شیمیایی معروف آب به چشم او آمد كه عبارت است از «H2O» (یعنی دو جزء هیدروژن و یك جزء اكسیژن). این فرمول جلب نظر آقای كارشناس را كرد و از فرط سوءظن آن را رمز و علامت سوءقصد نسبت به جان سلطان دانست. زیرا «H2» را حمید دوّم و «O» یا صفر را علامت نابودی تصوّر كرد و دربارة جوان بیچاره بدگمان شده، او را متّهم به سوءقصد كرده، به حبس انداختند.» حكومت دیوانه‌ها «آقای «ح.ن.» (حسنعلی نصرالملك) كه از وزرای معروف و از آزادیخواهان ایران است می‌گوید: در سالی كه لرد كرزن وارد خلیج فارس شد و از طرف دولت، علاءالدّوله به بوشهر برای ملاقات و پذیرایی معزّی‌الیه می‌رفت، من به عنوان منشی و مترجم با او همراه بودم. در مراجعت از این سفر، در فارس جلوی یك دهكده به استقبال علاءالدّوله بیرون آمده بودند. در آن میان ضعیفه‌ای كه كودكی در آغوش گرفته، چادری بر سر داشت، پیش آمد و عریضه‌ای به علاءالدّوله داد. علاءالدّوله به مكتوب نگاه كرد. بی‌درنگ اسبی را كه سوار بود بر ضعیفه راند و آن بدبخت را با كودكش در زیر دست و پای اسب گرفت و خرد كرد. ما همه مات و مبهوت شدیم! در منزل بعد از ایشان پرسیدم كه علّت این كار چه بود؟ مشارٌالیه گفت: عریضه‌ای داده بود كه یكی از مأمورین دولت شوهر و پسرش را كشته و مالشان را برده است. من او را تنبیه كردم تا دیگر كسی جرأت نكند از مأمور دولت شكوه كند! این گوینده مردی است كه دروغ در عمرش نگفته است و جمعی از اساتید و رجال محترم این داستان را شنیده‌اید. ملاحظه كنید كه در عصر قاجاريّه این مردم دچار این قبیل رجال بوده‌اند و در عصر پهلوی كه عصر اصلاح نامیده می‌شد نیز مردم گرفتار فرزندان آن رجال بوده‌اند. با ریاست و حكومت این قبیل قصّابها و دیوانه‌ها و بلكه درندگان، می‌خواهید عدالت، اخلاق و ترقّی در جامعه پیدا شود؟» قربان! خلاف به عرض رسانده‌اند محمّدعلی شاه برای خفه كردن صدای آزادی‌خواهان عناصر فاسد و دشمنان آزادی و مشروطه را احترام فراوان می‌كرد و به آنها مقام بسیار می‌بخشید. یكی از این مقام‌پرستان مفاخرالملك بود كه از نعمت سواد بی‌بهره امّا مردی سخت پولدوست و بی‌رحم بود و لذا از طرف شاه به حكومت تهران رسید. مفاخرالملك از طرف شاه مأموريّت یافت كه تمام تجّار و كسبه را مجبور نماید عریضه به حضور بنویسند و از مشروطه اظهار تنفّر كنند. مفاخرالملك به دستیاری ملك‌التّجار تهران مجالسی تشكیل داد و در آنها از كسبه خواستند كه در ضمن نوشتن عریضه‌ای به «خاكپای همایونی»، از وی بخواهند كه به «غائلة مشروطيّت» پایان دهد. كسبة دلیر و تجّاری كه به مشروطيّت علاقه داشتند از امضای آن طومار خودداری كردند، امّا گروهی از ترس آن را امضاء كردند. چند روز بعد مفاخرالملك هشتصد نفر از تجّار و كسبه را دعوت كرد كه برای شرفیابی به حضور شاه آماده شوند. وی تلاش فراوان كرد كه عدّة شركت‌كنندگان زیاد باشد، امّا با وجود همة كوشش وی، عدّة شركت‌كنندگان از نود نفر تجاوز نكرد. ملك‌التجار عریضه‌ای را كه قبلاً تهيّه كرده بود، قرائت كرد. مضمون این عریضه چیزی جز تملّق و چاپلوسی نبود كه در پایان آن «از خاكپای جواهرآسای قبلة عالمیان» استدعا شده بود كه برای همیشه از برقراری مشروطه و افتتاح مجلس شورای ملّی صرف‌نظر نمایند. محمّدعلی شاه می‌خواست شروع به صحبت كند كه ناگهان از میان كسبه فریادی به گوش رسید كه گفت: آنچه حضور مبارك عرض كردند فقط نظر شخصی ملك‌التّجار بود. ملّت ایران مشروطه‌خواه است و اگر كسی به غیر از این حضور مبارك عرض كند، خلاف عرض كرده است. این صدای حق‌طلبانه، فریاد میرزا ابوالقاسم اصفهانی بود كه صدای آزادیخواهان ایران را بدون خوف و وحشت در دربار ایران منعكس نمود. فریاد او محمّدعلی شاه را سخت وحشت‌زده ساخت. رنگ از رویش پرید و مجلس در یك سكوت مرگ‌آسا فرورفت. شاه پس از یك دقیقه سكوت به خود آمد و برای آنكه گفتة میرزاابوالقاسم در خارج انعكاس پیدا نكند، حرف او را نشنیده گرفت و آن جماعت را مرخّص كرد. بنده حقّ مرد آزاد است و بس علّامه محمّد اقبال، شاعر و حكیم بزرگ پاكستانی از معدود فیلسوفانی بود كه پیام اسلام را كه پیام رهایی انسان بود درك كرد و تلاش كرد كه این پیام را به گوش جهانیان برساند. دكتر سيّد مهدی غروی در مقاله‌ای تحت عنوان «اقبال و مفهوم آزادی در اسلام» دربارة این شاعر اندیشمند و بزرگ معاصر می‌نویسد: «اقبال آزادی و آزادگی را وظیفه‌ی دینی و مذهبی می‌پندارد و به همان نسبت كه از استبداد كه خانة آزادی را خراب می‌كند نفرت و وحشت دارد از آن گروه كه استبداد را تحمّل می‌كنند نیز رویگردان است، و این از خصوصيّات اقبال است كه از گوشه‌نشینی و اعتزال و صبر و بردباری در برابر زورگویان تنفّر دارد. وی آزادی را وسیلة تزكیة نفس می‌داند و با علوّ طبع هرگونه شغل و مقامی را كه باعث قید و بند او و مانع آزادی باشد ردّ می‌كند. علّامه اقبال در سال 1910 از ریاست بخش فلسفة دانشكدة دولتی لاهور كناره‌گیری كرد. علی بخش، كه از نزدیكان اقبال بود، در این مورد می‌نویسد: «من پرسیدم: آقا! چرا از شغل خود كناره گرفته‌اید؟ گفت: علی بخش! در خدمت انگلیس دشواریهای زیادی است و از جملة آنها یكی این است كه من سخنی چند در دل دارم و می‌خواهم آن را به مردم ابلاغ نمایم، امّا با در خدمت دولت انگلیس بودن نمی‌توانم آشكارا بگویم. حالا من كاملاً آزاد هستم تا هرچه می‌خواهم بكنم. ممكن است خاری كه از مدّتی قبل در دل من خلیده است اكنون درآید.» اقبال میان آزادی و خداشناسی مرزی نمی‌بیند و معتقد است كه هر خداشناس، آزاد نیز هست و در صورتیكه در یك اجتماع همه یا دست كم اكثريّتْ خداشناس باشند آن اجتماع یك اجتماع آزاد خواهد بود: بندة حقّ بی‌نیاز از هر مقام نی غلام او را نه كس او را غلام بنده حقّ مرد آزاد است و بس ملك و آیینش خداداد است و بس» شكایت دهقان به امیر «در مسافرت [امیركبیر] به اصفهان، در یكی از منازل (محلّ توقّف) استری متعلّق به یكی از ملتزمین ركاب كه سه هزار ریال هم ارزش داشته، در نتیجة غفلت صاحبش به مزرعة دهقانی می‌رود و خسارت فراوان به زراعت او وارد می‌آورد. دهقان جمعی از كشاورزان را به شهادت می‌گیرد و برای شكایت در مقابل چادر امیر می‌آید و آنجا می‌ایستد. امیركبیر پس از بیرون آمدن از چادر او را به حضور طلبیده و علّت ایستادن او را می‌پرسد. مرد دهقان چگونگی امر را برای او بیان می‌كند. امیر می‌گوید: قاطر را نگاه‌دار تا صاحب آن پیدا شود. آن وقت حكم می‌كنیم كه زیان تو را با مخارجی كه برای حیوان می‌كنی به تو بدهد. از این گذشته او را باید تنبیه كنم تا دیگران از این پس مواظب باشند كه استرشان زیانی به دهقانان وارد نیاورد. دهقان به خانه بازگشت و منتظر ماند تا صاحب قاطر پیدا شود؛ امّا صاحب آن از ترس خشم امیر پیدا نشد. در موقع حركت اردو مجدّداً مرد زارع به نزد امیر آمد. امیر گفت: برو آن قاطر از آن خودت باشد و اگر صاحب آن آمد باید تو را راضی نماید و اگر هم فروختی باید از خریدار بخرد. فقط كاری بكن كه معلوم باشد استر در كجاست.» عدل و انصاف «كریم خان زند پس از رسیدن به قدرت از پذیرفتن عنوان شاه خودداری كرد و خود را وكیل‌الرّعایا یعنی نمایندة مردم نامید. او لباسهای گرانقیمت نمی‌پوشید و جواهر به كار نمی‌برد و عقیده داشت كه پوشیدن لباسهای جواهرنشان حاكم را حریص و پولدوست می‌كند و موجب می‌شود كه دست خود را به ظلم و جنایت بیالاید و به زور از مردم مالیاتهای بسیار بگیرد. یكی از مورّخان می‌نویسد: تاجری هندی در شیراز مرد و ثروتی در حدود صد هزار تومان از خود بر جای گذاشت بی‌آنكه وارثی داشته باشد. بزرگان دولت بدو گفتند كه این تاجر در ایران وارثی ندارد و طبق روش سلاطین می‌باید اموالش را به ضبط «خزانة آبادشاهی» دهند. كریم خان كه چنین عملی را شایستة مقام حكومت نمی‌دانست و حتّی آن را توهین آمیز هم تلقّی می‌كرد، خشمگین شد و فریاد برآورد: اموالش را نگه دارید و تحقیق كنید و به وارثش بسپارید.» هوش نظامیان رضاخان رضا شاه می‌كوشید نیروهای نظامی ایران از جهان و حوادثی كه در آن می‌گذشت بی‌اطّلاع باشند. او سعی داشت به مردم بقبولاند كه تمام جهانیان تنها به او می‌اندیشند و مطیع اوامر او هستند. دكتر محمّد سجّادی كه خود از نزدیكان رضاشاه بود در خاطرات خود راجع به وقایع شهریور 1320 به حادثه‌ای اشاره می‌كند كه خواندنی و عبرت‌آموز است: «ساعت 7 صبح روز دوشنبه سوّم شهریور تلفن منزلم پیاپی زنگ می‌زد. وقتی گوشی را برداشتم از آن طرف سیم، تلفن‌چی كاخ سعدآباد با عجله از من درخواست می‌كرد فوراً به سعدآباد آمده، اعلیحضرت رضا شاه را ملاقات نمایم. من كه تازه از سفر آذربایجان به تهران بازگشته و روز قبل برای عرض گزارش مسافرت به حضور شاه باریافته بودم، از این احضار بدون مقدّمه تعجّب كردم، آن هم طبق توضیح تلفن‌چی كاخ، تمام وزرا احضار شده بودند و قرار بود جلسة هیأت دولت در حضور اعلیحضرت تشكیل شود. بدون درنگ سوار اتومبیل شده، راه سعدآباد را در پیش گرفتم. قبل از اینكه به سعدآباد برسم یكی دو تن از وزرای كابینه وارد باغ شده بودند. جلوی پلّكان كاخ سفید بودند كه آقای منصورالملك نخست‌وزیر را با قیافة بهت‌زده مشاهده كردم. آقای منصور با سرعت به طرف من آمده، گفتند: وارد شدند. پرسیدم: چه كسانی وارد شدند؟ جواب دادند: هر دو دسته آمدند و از دو طرف وارد شدند. در این وقت بود كه فهمیدم نیروهای شوروی و انگلیس وارد ایران شده، بی‌طرفی كشور ما را نقض نمودند. من روز 20 مرداد ماه برای سركشی راههای شوسه و آهن به طرف آذربایجان غربی رفته بودم و با فرمانده ژاندارمری رضاییه ملاقاتی دست داد و نامبرده به من گفت: علاوه بر اینكه خود من شاهد بودم، پاسگاه‌های مرزی ما چند روز است گزارش می‌دهند كه هواپیماهای ناشناس از ارتفاع نزدیك در آسمان ایران پدیدار شده، پس از چند گشت از راهی كه آمده‌اند برمی‌گردند. فرمانده ژاندارمری سپس افزود: من از فرماندهان پاسگاه‌ها كه اغلب معین نایب و گروهبانهای قدیمی امنیه می‌باشند سؤال نمودم آیا هیچ فهمیدید این هواپیماها از كدام سمت داخل خاك ایران می‌شوند؟ اغلب در جواب می‌گویند: [هواپیماها] از پشت عكس اعلیحضرت وارد شده، پس از تماشای عكس اعلیحضرت كه در اتاق پاسگاه نصب از همان راهی كه آمده بودند خارج می‌شوند.» مذاكرات مهم دربارة قورمه‌سبزی و فسنجان تاریخ معاصر ایران نشان داده است كه عامل اصلی عقب‌ماندگی ایران در دو قرن 19 و 20 بی‌سوادی، بی‌خبری و نفع‌پرستی رجال و دولتمردانی بوده است كه بر مقامها و پستهای بزرگ و حسّاس دست یافته بودند و بی‌خبر از آنچه در جهان می‌گذشت در اندیشه‌های حقیر خویش به سر می‌بردند و در عین حال با سرنوشت یك ملّت بازی می‌كردند. در آغاز قرن بیستم بحرانهای بزرگ سیاسی جهان را فرا گرفته بود. در چنین زمانی وزارت امور خارجه جلسه مهمّی به نام «مجلس مشاورة عالی» از افراد باتجربة امور خارجی تشكیل داد. این رجال باتجربه!! البتّه به مسائل دیگری غیر از سرنوشت ایران در عرصة سیاست جهانی می‌اندیشیدند. دكتر احمد متین دفتری در خاطرات خود در این‌باره می‌نویسد: «عدّه‌ای از صاحب‌منصبان معمّر وزارت امور خارجه كه به اصطلاح امروز منتظر خدمت یا بازنشسته بودند هفته‌ای یك روز در وزارت خارجه تحت عنوان «مجلس مشاورة عالی» اجتماع می‌كردند. برخی از این رجال عبارت بودند از: مؤتمن الدّوله پسر میرزا سعید خان وزیر دول خارجه، حاج صدرالسّلطنه پسر میرزا آقاخان صدراعظم نوری كه به «حاج واشنگتن» شهرت داشت، مرحوم ممتحن‌الدّوله پدر مرحوم سرلشكر حصن‌الدّولة شقاقی، مرحوم مشاورالدّوله پدر آقایان رفعت‌جاه كه از دوستان من هستند، مرحوم مهندس‌باشی كه معروف بود در زمان ناصرالدّین شاه در توسعة معابر دخیل بوده و معروف به «خیابان گشادكن» شده بود، مرحوم مشاورالملك كاشف ستارة محمودی كه سالها در اروپا به تحیل علم نجوم پرداخته بود و در مراجعت او را ابتدا در تلگرافخانه و بعد در وزارت امور خارجه مشغول كار كرده بودند. مجلس این آقایان چند ساعت طول می‌كشید و ما مبتدیان خدمت خیال می‌كردیم این رجال استخواندار دولت معضلات سیاسی مملكت را بررسی می‌كردند. یك روز اتّفاقاً از نزدیك اتاق آنها عبور می‌كردم. آنها بلند صحبت می‌كردند. كنجكاو شدم و شنیدم صحبت از قورمه‌سبزی و فسنجان بود و اینكه كدامیك لذیذتر است و ترتیب خوب پختن هر كدام از چه قرار است.» ----------------------- 1. استاد شهید مرتضی مطهّری، حقّ و باطل، ص 86. 2. محمود حكیمی، داستانهایی از عصر رضا شاه، انتشارات قلم، تهران ـ 1364، ص 81. 3. علی‌اصغر حكمت، خاطرات سیاسی و تاریخی، انتشارات فردوسی، تهران ـ 1362، ص 448. 4. ملك‌الشّعرای بهار، تاریخ احزاب سیاسی، ج 2، ص 249 و 250. 5. دكتر مهدی ملك‌زاده، تاریخ انقلاب مشروطيّت ایران، ص 864 با اندكی تغییر و ویرایش. 6. دكتر سيّد مهدی غروی، «علّامه اقبال و مفهوم آزادی در اسلام»، مجلّة پاكستان مصوّر، اردیبهشت 1358، ص 6. 7. رفعت‌الملك، دریای معرفت، با اندكی تغییر در نثر و ویرایش، برای آگاهی از زندگانی امیركبیر. رجوع كنید به: محمود حكیمی، داستانهایی از زندگانی امیركبیر، دفتر نشر فرهنگ اسلامی تهران ـ 1367. 8. عبدالحسین نوایی، كریم خان زند، انتشارات ابن سینا، تهران ـ 1348. 9. دكتر محمّد سجادی، «پیش‌بینی واقعة سوّم شهریور 1320»، هفدهمین سالنامة دنیا، 1340، ص 207. 10. هفدهمین سالنامة دنیا مقالة «خاطراتی از عنفوان جوانی» به قلم دكتر احمد متین دفتری، ص 3. برگرفته از:محمود حكیمی، هزار و یك حكایت تاریخی، انتشارات قلم، جلد 3 منبع:سایت جامع تاریخ معاصر ایران

...

مقالات

جنگ میان پاپ و پادشاه/ امام و شهادت حاج آقا مصطفی/ گوشه ای از تهجد امام

موج جدید تقلید از امام خمینی (ره) در نجف اشرف

آخرین روزهای رضاخان و ترس از مرگ

« پوپ » و ترویج فرهنگ باستانگرایی در عصر پهلوی

رشوه آمریکا و كسب امتیاز نفت شمال

بازنگری كارنامه عبدالله ریاضی

طالقانی در تبعیدگاه بافت و زابل

آیت الله کاشانی و مصدق

ما روزنامه نگاران عصر پهلوی(خاطرات جهانگیر بهروزی،روزنامه نگار قدیمی)

هراس شاه؛ پیروزی مردم

زندگی و مبارزات آیت‌الله شهید مطهری

حاشیه و متن یک زندگی نظامی: ارتشبد فریدون جم

فعالیتهای تبلیغاتی اسدالله علم

سپیده کاشانی؛نخستین زن شاعر انقلاب‌اسلامی

بازخوانی حادثه مسجد فيل

کاریکاتور کلمات

خیزش جمعیت دیانت اسلامی تبریز ضد سیاست‌های فرهنگی رضاشاه

جریان‌شناسی سقوط پهلوی

از رکن دوم تا ساواک: خاطرات سرلشکر حسن علوی‌کیا

نبرد گفتمانی در جنبش مشروطیت ایران

نظر به «شرح اسم»

یك نامه خواندنی!

دموكراسی پارلمانی در عصر پهلوی دوم!

آیت‌الله كاشانی هدایتگر نهضت ضدانگلیسی در عراق و ایران

کوچ یادگاران سال‌های مبارزه

مصدق: از نظر من مسلمان و بهايی فرقی ندارند !

سركوب روزنامه های عصر رضاخان

نمونه ای از زمینخواری در عصر پهلوی

راز همسوئی كسروی با رضاخان

10حكايت آموزنده