مقالات

پانزده خرداد در آیینه مطبوعات داخلی

میرزا باقر علیان‌نژاد تاریخ مطبوعات ایران در تناسب با تاریخ سیاسی و سپس تاریخ فرهنگی کشور، قابل ارزیابی است‌. چه بسا این تناسب در دوره پهلوی روشن‌تر از دیگر ادوار باشد; چرا که فراز و فرود امور سیاسی‌، چه در دوره رضاشاه و چه در زمان سلطنت پسرش‌، و متعاقب آن دگرگونیهای فرهنگی‌، به نحوی چشمگیر بود که نخستین امواج آن ابتدا به صفحات جراید می‌رسید و سپس دیگر صحنه‌های جامعه را در بر می‌گرفت‌. وابستگی سیاسی‌، رشد و فراگیر...

بازتاب‏های قيام 15 خرداد در استان‏ها و خارج از کشور

پس از بروز واقعه 15 خرداد 42، رژيم پهلوى دچار چالش عظيمى در بعد امنيتى شد. محمدرضا پهلوى که طى دو دهه قبل در تلاطم سياسى و امواج کودتا و شورش‏هاى مرزى بسر مى‏برد و با کمک اربابان خود و ارتش وابسته‏اش به ثبات نسبى سياسى رسيده بود، يکباره با موجى قوى و مستحکم روبرو شد که مى‏رفت تا پايه‏هاى حکومتش را به لرزه انداخته، به ورطه نيستى نزديک سازد. ليکن با کشتار وحشيانه و سرکوب مستبدانه به طور موقت اين قيام را ساکت نمود. اما به رغم...

امام و قیام پانزده خرداد

مقداد براتی بدون شک یکی از مهم‌ترین وقایع دوران معاصر ما، واقعۀ قیام پانزده خرداد سال 1342 می‌باشد، که این واقعه از طرفی چون دارای ویژگی‌های منحصر به فردی نسبت به قیامها و نهضتهای دیگر بود مورد توجه است و از طرفی چون می‌توان گفت این قیام نطفۀ انقلاب اسلامی 57 بود، اهمیت این قیام را نزد اذهان بیشتر می‌نمایاند و شاید بتوان گفت اولین تجربه رویاروی امام خمینی (ره) با رژیم پهلوی بود. ایران،جولانگاه استعمارگر دیگری به نام آمریکا...

از قیام علیه فراموشخانه تا قیام پانزده خرداد

سیدحمید روحانی در نهضت‌هایی که طی یک صد سال گذشته تا پیروزی انقلاب اسلامی به‌وجود آمده محرک و انگیزۀ دینی عامل اصلی خیزش‌ها بوده است. در قیام پانزده خرداد نیز مردم با هدف دفاع از اسلام و مرجعیت به پا خاستند و فداکاری کردند؛ درواقع جز دفاع از اسلام هیچ انگیزۀ دیگری در آن قیام تأثیر گذار نبود و این سیر تا پیروزی انقلاب اسلامی ادامه یافت. امام(ره) با عبرت‌آموزی از تاریخ، مبارزه با استبداد و استعمار را هم‌زمان آغاز نمود و تا...

15خرداد سرآغاز پیروزی 22 بهمن

عصمت بورونی 15 خرداد 42، نقطه آغازین پیروزی بهمن 57 بود که خود از کودتای 28 مرداد سال 32 و روح زخم‌خورده ایران از دشنه استبداد سرچشمه می‎گرفت. بعد از کودتای آمریکایی ـ انگلیسی که منجر به خلع ید دولت مردمی مصدق و استقرار نظام دیکتاتوری و وابستگی هرچه بیشتر سیاسی و اقتصادی ایران به غرب شد، روحی دوباره در کالبد استعمارستیزی و مبارزاتی ملت دمیده شد. آتشی که مدتی زیر خاکستر مانده بود، با ارائه لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی از...

بازتاب داخلی و خارجی قیام 15 خرداد

مقاله حاضر مروری کوتاه بر واکنش شاه، دولت، احزاب و جمعیتهای سیاسی کشور و مطبوعات داخلی و خارجی سال 1342 راجع به قیام 15 خرداد است. الف ـ واکنش شاه و دولت شاه در روز 17 خرداد، دو روز پس از قیام خونین پانزده خرداد، در سخنانی گفت: «باید به شما بگویم که متأسفانه چه کسانی بساط 15 خرداد را به راه انداختند، کما اینکه در میان کسانی که زخمی شده‌ اند یا دستگیر شده‌اند خیلی از آنها می‌گفتند که ما چکار کنیم؟ 25 ریال پول داده‌اند و می‌گفتند...

سیدی که خونش، مسیر تاریخ را عوض کرد

به گزارش گروه جهاد و مقاومت مشرق، «سید یونس حسینی رودباری» اولین شهید نهضتِ امام خمینی است که نه تنها در ایران، تعدا کمی او را می شناسند، بلکه متاسفانه حتی در زادگاهش، رودبار هم به درستی شناخته شده نیست. با مراجعه به تاریخ معاصر، نقطه آغاز نهضت ِ جهانی حضرت روح الله را باید، فروردین 1342، دانست. در روز جمعه دومین روز از فروردین 1342، به مناسبت سالروز شهادت حضرت امام جعفر صادق(صلوات الله علیه) مجلس ذکری در محوطه ی مدرسه فیضیه قم...

۱۵ خرداد الگویى زنده در تقابل با قدرتهاى استکبارى و اذناب آن‏ها

از آغاز سال 1342 بحران روابط بین دولت و جامعه مذهبى قم شدت یافت. روز دوم فروردین گروهى از مأمورین پلیس و ساواک به مدرسه فیضیه یورش بردند و جمعى از طلاب را مضروب و مجروح کردند، چند تن نیز کشته شدند. امام خمینى(ره) طى تلگرامى به‏عنوان علماى تهران در تشریح حمله به مدرسه فیضیه، شاه را به باد حمله گرفت. علما و روحانیون تهران و دیگر شهرستان‏هاى ایران طى بیانیه‏اى حمله به مدرسه فیضیه را محکوم کردند. با فرا رسیدن ماه محرم، بحران شتاب ...

کتاب‌شناسی قیام 15 خرداد

حسین نصیری انقلاب اسلامی ایران یکی از موضوعات زنده پژوهشی در زمینه تاریخ معاصر است و به تبع ‌آن، قیام 15 خرداد 1342 که نقطه آغاز این حرکت است، در خور تحقیق و ارزیابی است. پژوهش زیر تلاشی است برای شناسایی منابعی که به قیام 15 خرداد پرداخته‌اند. مرکز اسناد انقلاب اسلامی در 1375 کتاب‌شناسی پانزده خرداد، شامل معرفی شناسنامه‌ای 195 کتاب و همچنین عناوین 1116 مقاله درباره این قیام را منتشر کرد. کتاب‌شناسی زیر در تکمیل آن تهیه شده و...

قیام 15 خرداد و مواضع تمام دشمنان امام خمینی - از رئیس ساواک تا حزب توده

ماه محرّم 1342 که مصادف با خرداد بود فرا رسید. امام خمینی این فرصت را برای دعوت مردم به قیام علیه رژیم مستبد شاه غنیمت شمرد. روز عاشورا جمعیت صدهزار نفری در تهران با داشتن عکسهایی از امام به تظاهرات پرداختند و در مقابل کاخ مرمر (محل استقرار شاه) برای اوّلین بار در پایتخت شعار «مرگ بر دیکتاتور» سر دادند. روزهای بعد نیز در دانشگاه و بازار و مقابل سفارت انگلیس تظاهرات گسترده‏ای در حمایت از قیام امام برپا بود. امام خمینی عصر عاشورای...

مشروطه، نهضت ملی شدن نفت، 15 خرداد

نویسنده: هدایت الله بهبودی پیش از 15 خرداد 1342 دو نهضت مهم و تاریخی در ایران رخ نمود: مشروطه و ملی شدن صنعت نفت. هر دو جنبش در گام‌های نخست خود با پیروزی همراه بودند، اما دو کودتای 1299 و 1332 طعم شیرین آنها را با بازگشت دیکتاتوری تلخ کرد و هر دو زیر سایه اختناق پهلوی اول و دوم محو شدند. این دو نهضت به دلایلی چند مبنایی برای پیدایش حرکت‌های سیاسی پس از خود نشدند. از آن جمله است؛ 1- در سطح رهبری: جدا شدن رهبران از نهضت و ناتوانی یا عدم...

دادگاه متهمان 15 خرداد

در پی قیام مردم تهران در 15 خرداد که حدود یکصد تن شهید و دهها زخمی داشت، از سوی فرمانداری نظامی تهران، بیش از چهارصد نفر دستگیر شدند تا بدین‌طریق از سوی حکومت عوامل اصلی آن شناسایی، محاکمه و مجازات شدند. از میان دستگیرشدگان، هفده نفر را به عنوان متهمین اصلی مورد توجه قرار دادند و آنها را عوامل و عناصر اصلی حرکت مردمی در حمایت از امام خمینی تهران دانستند. به خوبی روشن است که این حرکت عظیم مردمی که اعضای جمعیت هیئت‌های...

بادبانهای برافراشته کشتی انقلاب

سید محمدصادق فیض اشاره آیت الله خمینی در سحرگاه پانزدهم خرداد 1342 دستگیر و بلافاصله روانه تهران شد.مدتی را در زندان سپری کرد و دست آخر به خانه‌ای در شمال تهران منتقل شد تا در حصر خانگی بماند.این حصر اگرچه با تحدیداتی همراه بود؛ اما همواره برخی از نزدیکان و علما و فضلای علاقه‌مند امکان ملاقات با ایشان را می‌یافتند. علت دستگیری آیت الله خمینی ، مشارکتش در اعتراض به برگزاری رفراندوم موسوم به انقلاب سفید و حوادث پس از آن...

روایتی از 15 خرداد 1342

مظفر شاهدی از واپسین سالهای دهه 1330ش که رژیم پهلوی آشکارا دچار بحرانهای عدیده سیاسی، اقتصادی و اجتماعی شد به ویژه حامیان آمریکایی آن درصدد برآمدند با انجام برخی اقدامات به اصطلاح اصلاحی مشکلات سیاسی ـ اقتصادی و اجتماعی پیش روی رژیم را از میان بردارند و عمر رژیم را در برابر خطرات بالقوه و بالفعلی که آن را تهدید می‌کرد طولانی‌تر سازند. با این احوال و به رغم انجام برخی اقدامات اولیه و مقدماتی عمدتاً به خاطر مخالفتهای حضرت...

مسجد سید عزیزالله و نقش آن در قیام 15 خرداد 1342

نیلوفر کسری مسجد سید عزیزالله واقع در بازار چهارسوق جنب بازار بزرگ تهران از بناهای تاریخی عصر قاجاری است که توسط سید عزیزالله در زمان فتحعلی شاه قاجار بنا شد. معماری این مسجد از اعصار گذشته نشات گرفته و دارای کاشی‌کاریهای زیبا، چهار ایوان و گنبد دو پوششی است که با سردر مسجد، جلوخانه، هشتی، صحن و شبستان کامل می‏گردد. مکان سوق‌‏الجیشی این مسجد و نزدیکی آن به بازار بزرگ از همان ابتدا موجب اهمیت آن شد، چرا که در تهران قدیم...

کالبد شکافی قیام پانزده خرداد

نرگس کلاکی نارضایتی قشرهای مختلف جامعه از نظام حاکم باعث قیام می‌شود و به دنبال این قیام تغییراتی نیز در سیاست‌ها، رهبری و مدیریت جامعه ایجاد می‌گردد، ولی ساختار‌های سیاسی و اجتماعی آن را دگرگون نمی‌سازد؛ زیرا هدف آن فقط نفس تغییر است؛ بدون آنکه طرحی برای چگونگی و نوع تغییرات در نظر داشته باشد. به عبارت دیگر، قیام اجتماعی، همۀ قشرهای مردم را در‌بر‌می‌گیرد، اما برنامه‌ای مشخص، برای تغییر نهادهای اجتماعی و سیاسی...

فعالیتهای سید مصطفی خمینی در قیام 15 خرداد 1342

قیام پانزده خرداد 1342 سرآغاز جدّى یکى از بزرگترین رخدادها؛ یعنى انقلاب اسلامى در تاریخ ایران است. ریشه ها و علل آن، ارتباط نزدیکى با برنامه ها و سیاستهاى حکومت پهلوى داشت در واقع واکنشى عملى به آن سیاستها و برنامه ها بود. از طرف دیگر، بیانگر آمال و خواست مردم مسلمان ایران، به رهبرى امام خمینى(س) بود. تاریخ ایران در دورۀ پهلوى اول و دوم، شاهد استقرار حکومتى تک صدایى و استبدادى با تمام الزامات و ابزارهاى آن گرچه این استبداد، بنا به...

طیب حاج رضایی و حاج اسماعیل رضایی (2)

تهیه کننده : محمود کریمی شرودانی نگاهی بر زندگی حاج اسماعیل رضایی حاج اسماعیل رضایی یکی دیگر از چهره‌هایی است که پس از قیام 15 خرداد 42 دستگیر، محاکمه و سپس اعدام گردید. او که به سال 1304 در تهران متولد شده بود از همان دوران جوانی‌اش به بارفروشی در میدان میوه و تره‌بار شوش مشغول شد. اسماعیل رضایی از ارادتمندان خاندان عصمت و طهارت به‌خصوص حضرت اباعبدالله الحسین و حضرت امام مهدی علیه‌السلام بود و تا آخر عمر پای اعتقادات...

طیب حاج رضایی و حاج اسماعیل رضایی (1)

تهیه کننده : محمود کریمی شرودانی سال 1280 یا 1290 یکی به دنیا آمد، یکی مرد، یکی مسلمان شد، یکی کافر؛ یکی ظلم کرد و یکی مظلومانه نگاه کرد. اما سوای همة این رفت‌وآمدها، چشمان کودکی به جهان باز شد که تاریخ را برای یک انقلاب دیگر تکرار کرد؛ کودکی به نام «طیب». تهرانی بود و در محله صام پز خانه تهران دیده به جهان گشود. پدر او حسینعلی حاج رضایی از اهالی قزوین بود که پس از مهاجرت به تهران به شغل جمع آوری بوته های خشک برای نانوایی ها مشغول...

ریشه ها و میوه های قیام 15 خرداد 1342

پدیدآورنده : غلامرضا گلی زواره زمینه‌ها حماسه جاوید 15 خرداد 1342 در بردارنده ارزش‌های شکوهمندی چون رشادت، مقاومت، بالندگی، شهادت، قیام، سربلندی و ستیز با کفر، الحاد و نفاق می باشد و به پشتوانه این فرهنگ مولّد و پویاست که امّت مسلمان ایران موفق گردید به رهبری امام خمینی تومار تباهی و استبداد را در هم پیچد و پس از شبی تیره و دهشتناک، صبح صادق را نوید دهد. امّا به راستی قیام مزبور در چه بستری قرار گرفت که چنین برکات و آثاری...

یادمانده‌های سپهبد مبصر از قیام پانزده خرداد

صفا کاظمینی طرح اعزام سربازان گارد با پوشاک غیرنظامی را تیمسار نصیری پیشنهاد کرد و آقای علم آن را پسندید و به تصویب اعلیحضرت رسيد و دستور اجرای آن از سوی ایشان صادر شد .با وجود گذشت حدود نيم قرن از قیام 15 خرداد 1342 و به‌رغم نگارش مقالات و تألیف کتاب‌های فراوان دربارة این خیزش مردمی، همچنان ابعاد گوناگون این رخداد که نقطه عطف و سرآغاز جنبش نوین اسلامی به‌شمار می‌آید، به گونه‌ای شایسته درک نشده است. حال آن که بررسی واقعه 15...

خاطرات سپهبد محسن مبصر - حبیب لاجوردی

مجید یوسفی: محسن مبصر فرزند عبدالعلی‌خان مبصرالدوله در سال ۱۲۹۶ ه. ش متولد شد. پس از اخذ دیپلم وارد دانشکده افسری شد و دوره دو ساله دانشکده را در سال ۱۳۱۶ طی کرد و درجه افسری گرفت. مبصر در درجات مختلف دوره‌های کوتاه مدتی در ایران و خارج از کشور در زمینه اطلاعاتی طی کرد. مدتی رییس ستاد فرمانداری نظامی بود. بعد وابسته نظامی ایران در کشورهای عربی شد. در سال ۱۳۳۹ با درجه سرتیپی به ریاست پلیس تهران منصوب شد و در سال ۱۳۴۱ درجه سرلشگری...

امام(ره) چگونه از حادثه پانزده خرداد مطلع شدند؟

امام خمینی در سحر چهارده خرداد 1342 در منزلش دستگیر و روانۀ تهران شد. صبح روز بعد مردم تهران، قم و خصوصاً ورامین در حمایت از مرجع تقلیدشان تظاهرات گسترده‌ای کردند. شعار آنها «یا مرگ یا خمینی» بود. مزدوران شاه عدۀ بسیاری از آنها را شهید کردند. حضرت امام تا دو ماه بعد که از زندان آزاد شد از کشته شدن مردم به خاطر او خبر نداشت. ماجرای این مردم مخلص که فقط برای حمایت از مرجع تقلید خود کشته شده بودند تأثیر عمیقی بر امام گذاشت. واقعۀ...

امام خمینی و 15 خرداد

هر ساله وقتی که ایام نیمه خرداد ماه فرا می رسد، مردم ایران به یاد دو واقعه عظیم در تاریخ کشور می افتند. یکی رحلت ابر مرد دوران ایران حضرت امام خمینی رضوان الله تعالی علیه در 14 خرداد ماه سال 1368 و دیگری شهادت تعداد زیادی از مردم شهرهای مختلف ایران به ویژه تظاهر کنندگان قم، پیشوا، باقرآباد، ورامین، تهران وتبریز در پانزدهم خرداد ماه سال1342، به دست دژخیمان رژیم پهلوی در اعتراض به دستگیری حضرت آیت الله العظمی خمینی در روز دوازدهم...

15 خرداد و طیب حاج رضایی

در بامداد روز ۱۱ آبان ۱۳۴۲ طیب حاج‌‌‌رضایی و اسماعیل رضایی به اتهام فعالیت مجرمانه و خیانتکارانه به منظور برهم زدن نظم و امنیت عمومی در روز ۱۵ خرداد اعدام شدند. طیب حاج‌رضایی، در سال ۱۲۸۰ در محله صابون‌پزخانه تهران متولد شد. پدرش حسینعلی از اهالی سگمس‌آباد از توابع قزوین بود. طیب که از جوانی به ورزش‌های باستانی علاقه داشت، بعد از خدمت سربازی به زورخانه‌های جنوب تهران از جمله زورخانه اصغر شاطر در انبار گندم نزدیکی میدان...

روایت یک شاهد عینی از قیام 15 خرداد - ظلمهای ستمشاهی بعد از قیام

یکی از شاهدان عینی قیام 15 خرداد 1342 ورامین و پیشوا به مناسبت سالروز این حماسه تاریخی در گفتگوی اختصاصی با خبرنگار مهر خاطره ای کوتاه از خاطرات فراموش نشدنی این روز در سال 42 را روایت کرد و راوی دیگری، از ظلمهای ستمشاهی بعد از شکل گیری این حماسه سخن گفت. برخی از کسانی که شاهد و ناظر قیام 15 خرداد سال 42 بودند در حال حاضر در قید حیاتند؛ زمانی که پای صحبتهایشان می نشینی، تمام مصیبتهایی که در زمان حکومت طاغوت متحمل شدند را با بیان شیرین...

نگاهی به زندگی آیت‌الله سیدجلال‌الدین طاهری

یکی از روحانیون مبارز نهضت امام خمینی که نقش مهمی در پیش‌برد انقلاب اسلامی در شهر اصفهان داشت. او در سال 1305 ش در خانواده‌ای متوسط و در محله حسین‌آباد اصفهان متولد شد و پس از گذراندن دوران تحصیلات ابتدایی و متوسطه (در دبیرستان سعدی)، با توجه به علاقه زیادی که به علوم حوزوی داشت، وادر مدرسه علمیه صدر اصفهان گردید. سیدجلال‌الدین طاهری در مدرسه صدر، دروس مقدمات را شروع کرد و با توجه به اینکه قبل از آن در رشته ادبی تحصیل می‌نمود،...

تشریح انگیزه‌‏ها و اهداف قیام 15 خرداد در کلام امام خمینی

این سخنرانی در تاریخ سه شنبه 15 خرداد 1358 و در اولین سالگرد این واقعه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی برگزار شد. محل این سخنرانی قم است. بسم اللّه‏ الرحمن الرحیم[1] انگیزه قیام 15 خرداد پانزده خرداد چرا به وجود آمد؟ و مبدأ وجود آن چه بود؟ و دنبالۀ آن در سابق چه بود؟ و الآن چیست؟ و بعدها چه خواهد بود؟ 15 خرداد را کی به وجود آورد؟ و دنبالۀ آن را کی تعقیب کرد؟ و الآن کی همان دنباله را تعقیب می‏کند؟ و پس از این امید به کیست؟ 15 خرداد...

عاشورای 1383 ؛ مدرسه فیضیه

پس از رحلت آیت‌الله العظمی بروجردی مدرسه فیضیه به یکی از مراکز مهم مبارزات علیه رژیم شاه تبدیل شد. فیضیه بارها مورد هجوم ماموران ساواک، پلیس، و ارتش شاه واقع شد و افرادی در آن به شهادت رسیده یا مضروب و مصدوم شدند. حادثه حمله ماموران رژیم شاه به مدرسه فیضیه در روز دوم فروردین 1342 که در سالگرد شهادت امام جعفر صادق (ع) به وقوع پیوست، نمونه‌ای از تهاجم رژیم به مدرسه فیضیه است. این حادثه عکس‌العمل حکومت شاه در برابر مخالفت...

بررسی اشعار سروده شده درباره قيام 15 خرداد

شعر فارسی همواره در كشاكش تاريخ، آينه تمام‌نمای دغدغه‌های ملتی بود كه با فراز و فرود بسيار تنها می‌خواستند آرمان‌ها و وطنی را كه به آن عشق می‌ورزيدند، حفظ كنند؛ سروده‌هايی كه در رابطه با 15 خرداد به نظم درآمده‌اند، از نمونه‌های كامل شعر وطنی بود كه رنگ اسلامی به خود گرفته است. بسيار است صدای نغمه‌های شاعرانی كه يا از پشت ميله‌های زندان و يا در كنج عزلت خود، در راه تحقق اين اهداف ايرانيان و يا پس گرفتن آنچه از دست...

...

74

...