انقلاب اسلامی

مقالات

مجلس پنجم و ترفند جمهوری‌خواهی

نیلوفر کسری مجلس پنجم که مقارن به قدرت رسیدن رضاخان بود و در 22 بهمن 1302 تشکیل شد، یکی از مهمترین ادوار مجلس شورای ملی بود. این مجلس با نطق محمدحسن میرزا ولیعهد افتتاح شد و پس از انجام مقدمات کار میرزا حسین خان موتمن‌الملک به ریاست و سید محمد تدین و میرزا عبدالعلی طباطبایی سیدالمحققین به نیابت آن برگزیده شدند. این مجلس تاثیرات شگرفی در تاریخ ایران باقی گذاشت. اکثریت مجلس را در این دوره نمایندگان ائتلافی فراکسیون تجدد (حدود...

زندگی و زمانه آیت‌الله شهید سید حسن مدرس

آزیتا لقائی آیت‌الله سید حسن مدرس از شخصیتهای بارز تاریخ معاصر ایران است که به دلیل جایگاه ویژه اش در عرصه سیاست و فقه نه تنها کتابهای زیادی درباره زندگی و اندیشه‌هایش نوشته اند بلکه چندین فیلم نیز در این خصوص تهیه و پخش کرده اند ولی هنوز حق مطلب ادا نشده و مطالب بسیاری ناگفته باقی مانده است. آیت‌الله مدرس مجتهدی طراز اول بود اما بیشتر به عنوان یک روحانی مبارز شهرت یافته که جانش را فدای حفظ استقلال کشور و مبارزه با استبداد...

روایتی از تبعید و شهادت مدرس

روز دهم آذر سالروز شهادت سیدحسن مدرس روحانی مبارز عصر رضاخان پهلوی است. او در ماه مبارک رمضان و با زبان روزه توسط دژخیمان رضاشاهی در منزل خود به شهادت رسید. مقاله زیر گزارشی است از بازداشت تا شهادت این روحانی مجاهد که توسط علی مدرسی نوه دختری آن مرحوم در کتاب «مدرس شهید، نابغه ملی» به رشته تحریر درآمده است. * * * انتخابات دوره هفتم مجلس شورای ملی تمام شد و مدرس از تهران حتی یک رأی هم در صندوق به نامش خوانده نشد و به قول خودش در...

راهی که مدرس گشود

دکتر محمدرحیم عیوضی مقالۀ ذیل برآمدن این اصل ارزشمند از اندیشه‌های شهید بزرگوار دین و سیاست و آزادی را شرح داده است. مقصود این مقاله، بررسی و تبیین یکی از آرا و اندیشه‌های سیاسی معروف مدرس، یعنی «سیاست موازنۀ عدمی و وجودی» است. باتوجه به اینکه دربارۀ ابعاد مختلف شخصیتی آیت‌الله مدرس پژوهش‌های فراوانی شده، در این مقاله، به منظور رعایت چهارچوب پژوهش خود و نیز آشنایی اجمالی، خلاصه‌ای از زندگی ایشان ذکر شده...

آخه حالا چه وقت نماز بود؟!

در دوره پنجم مجلس لیدر اکثریت، مرحوم مدرس بود. مرحوم مدرس به طوری که همه او را می‌شناسند یکی از شخصیت‌های ممتاز و بازیگران بسیار ماهر و زبردست در دنیای سیاست بود. این سید به طوری رولهای خودش را در سیاست خوب و ماهرانه بازی می‌کرد که تمام رجال سیاسی عصر خودش را مات و متحیر ساخته بود و با آنکه هم دوره‌ای های او رجال باهوش و زبردستی مانند نصرت‌الدوله، قوام‌السلطنه، سردار معظم خراسانی که بعدها به تیمورتاش معروف شد و دادگر و...

خاطراتی درباره مرحوم مدرس

در آذر سال 1374 سمیناری تحت عنوان «مدرس و تحولات سیاسی تاریخ معاصر ایران» در ساختمان شماره 2 مجلس شورای اسلامی برگزار شد. در این سمینار شخصیتهای سیاسی و دانشگاهی به بیان دیدگاه‌های خود راجع به مرحوم مدرس پرداختند. مطلب حاضر گلچینی از اظهارات برخی سخنرانان این سمینار است. آقای علی‌اکبر ناطق‌نوری رئیس مجلس شورای اسلامی خاطراتی را از مرحوم مدرس بیان کرد و از جمله گفت: مدرس راجع به بودجه می‌گوید: «مواظب باشید تزاید عایدات کنید....

جمهوری‌خواهی بدفرجام (2)؛ (جمهوری‌خواهی رضاخان در شعر میرزاده‌ عشقی و خاطرات عین‌السلطنه)

مظفر شاهدی shahedi@iichs.org شواهد و قراین موجود نشان می‌داد که رضاخان و حامیان خارجی او به رغم پایان غائله جمهوری‌خواهی (دی 1302 ـ فروردین 1303) کماکان طرح انقراض قاجاریه و برکشیدن وی به سریر سلطنت را دنبال می‌کنند. اما برای پیشبرد و عملی ساختن این هدف، با توجه به تجربیات تلخ گذشته خود را نیازمند به کار گرفتن راهکارها و ترفندهای جدی‌تر و حساب شده‌تری می‌دیدند، هر چند موفقیت نهایی طرح زمان بیشتری طلب کند. در این میان و در بحبوحه...

آشنایی حاج آقاروح الله با سیاست ، با مدرس شروع شد

این آدم (مدرس) می آمد در مدرسه سپه سالار درس می گفت، من یک روز رفتم درس ایشان، مثل اینکه هیچ کاری ندارد، فقط طلبه ای است دارد درس می دهد. این طور قدرت روحی داشت. در صورتی که آن وقت در کوران آن مسائل سیاسی بود ... از آنجا – پیش ما – رفت مجلس. آن وقت هم که می رفت مجلس، یک نفری بود که همه از او حساب می بردند. آشنایی با مسائل اجتماعی و سیاسی آقا روح الله، اصولا در خانواده ای سیاسی دیده به جهان گشود و از نخستین روزهای حیات خویش در اطرافش...

امام خمینی و مدرس

فرهنگ و معارف غنی اسلام به صورت مجموعه تعالیم و قوانین و ارزش ها و فضایل و دستورالعمل ها در همه ابعاد و جلوه های حیات در پی ساختن و پروردن «انسان الهی» می باشد. انسان الهی با خاستگاهی چون جامعیت تعالیم اسلام به طور طبیعی دارای عالی ترین مراتب کمال در همه ابعاد می باشد و با چنان خاستگاه عظیم و رفیع است که هرگز ناقص و سطحی و یکسویه نیست که او با مشخصه هایی همچون ایمان دانش بینش تعهد شهامت آگاهی و مسئولیت پذیری سیاسی و اجتماعی و در...

اگر مدرس بميرد....

پس از اينکه آيت الله مدرس طرح استيضاح سردار سپه (رضا خان ) را تقديم مجلس کرد و روز تاريخى استيضاح (27 مرداد 1303) فرا رسيد، کارآگاهان شهربانى و پليسهاى آشکار و رجاله هاى مزدور، و چاقو کشان چريک و هوچيان داوطلب و امثال آنها در ميان گروه تماشاچيان کنجکاو، در حوالى مجلس پراکنده شدند و نگاههاى مظنون و کله هاى مشکوک همه جا به نظر مى رسيد و احساس مى شد. در حوالى ساعت ده صبح مدرس ‍ عصازنان به مجلس آمد و از همان بدو ورودش تعزيه شروع شد. هوکنان...

ویژگی های مجلس اسلامی از دیدگاه مدرس

عباس نصر نگاهی است اجمالی به دیدگاه های مرحوم مدرس در باره ویژگی های یک مجلس اسلامی بر اساس گفتارهای خود مدرس مدرس ناظر شرعی بر قوانین مجلس شورای اسلامی از طرف مراجع قم و نجف بود. از دوره سوم تا دوره ششم نمایندگی مراجع تقلید را در مجلس بر عهده داشت، اما او به این وظیفه، که امروز عنوان شورای نگهبان را داراست، بسنده نکرد و و از طرف مردم تهران در دوره‌های سوم تا ششم نماینده مجلس بود. او برای یازده نوبت نایب رییس مجلس بود و ریاست...

نطق مدرس در مجلس راجع به مهاجرت ایرانیان به خارج از کشور

مقوله « مهاجرت» و معضل « فرار مغزها و سرمایه‌ها» به خارج از کشور بحرانی نابهنجار و ملی است که از دهها سال پیش میهنمان با آن مواجه است. مهاجرت، پدیده‌ای چند وجهی است که باید نگرانی و اهتمام همه ایرانیان علاقه‌مند به این مرز و بوم و خواستاران استقلال، عزت و پیشرفت ایران زمین را صرفنظر از گرایش سیاسی، قومی، مذهبی، طبقاتی و جنسیتی، برانگیزد. بررسی بسترها، زمینه‌ها، علل، و سبب‌شناسی چگونگی و چرایی پیدایی این پدیده اجتماعی، که...

نامه حسن پاکروان درباره سلاح اتمی

زهرا عباسی هنگامی که در اسفند ماه 1350 حسن پاکروان، سفیر وقت ایران در پاریس، نامه‌های سری زیر را برای معینیان، رئیس دفتر مخصوص محمدرضا پهلوی، ارسال کرد، بیش از بیست و پنج سال از انفجار نخستین بمب اتمی در ژاپن می‌گذشت. پاکروان ضمن معرفی سپهبد BUIS ، رئیس مرکز بررسیهای عالی نظامی فرانسه و موسسه CENTRE DES HAUTES ETUDES MILITAIRES (C H E M)، به تبیین نقش و اهمیت این موسسه در پرورش فرماندهان عالی آینده نیروهای مسلح فرانسه پرداخته، می‌نویسد که به...

مدرس؛ ماه مجلس

سید حسن مدرس در سال 1287 ق/ 1249 ش، در روستای سرابه کچو از توابع شهرستان اردستان استان اصفهان پا به عرصه وجود نهاد. او به همراه خانواده اش در 6 سالگی به قمشه در جنوب اصفهان مهاجرت کرد. مدرس تا 14 سالگی از محضر جدش میرعبدالباقی که خود از علمای آن روزگار بود بهره فراوان برد. او پس از درگذشت پدربزرگش و از 16 سالگی برای ادامه تحصیل علوم دینی به اصفهان هجرت کرد. میرزا عبدالعلی مرندی نحوی، جهانگیرخان قشقایی و آخوند ملا محمد کاشانی از استادان او...

مدرس، فریاد دشمن شکن

.... چه بسا که در بسیاری از جریانات سیاسی کشور تنها یک فریاد بود که پرده خفقان حاکمه را می درید و آن فریاد خروش دشمن شکن مدرس بود. مدرس نمونه‌ای از مقاومت جامعه روحانیت در همه زمان‌هاست... - رهبر معظم انقلاب در سال 1249 هجری خورشیدی 'سید حسن قمشه ای اسفه ای'، مشهور به 'مدرس' در 'سرابه' از توابع زواره اردستان دیده به جهان گشود. وی در خانواده ای بزرگ شد که قناعت و سادگی را الگوی زندگی خود ساخته بودند. سید حسن بعد از چندی به همراه پدر، از...

مدرس: رضاخان را عزلش کنیم برود پی کارش…

در بهمن 1300 مجلس شورای ملی دورة چهارم بودجه وزارت جنگ را تصویب کرد و مبلغ نه میلیون تومان به آن اختصاص داد. در اواخر اسفند همین سال، رضا خان مبلغ 000/100/1 تومان (000/200 لیره) از پولی را که دولت از شرکت آمریکایی استاندارد اویل دریافت کرده بود نیز به ارتش اختصاص داد. در اواخر فروردین 1301، او کنترل مستقیم کلیة سازمانهای درآمدزا نظیر: املاک سلطنتی، بلدیه، ادارات مالیات مستقیم، شوارع، گمرکات، انحصار تریاک و غیره را به عهده گرفت و عواید آنها...

مدرس از تولد تا ترور به روایت خودش

دهم آذر سالگرد به شهادت رسیدن مرحوم سید حسن مدرس به دست عوامل رضاخان می‌باشد. متن زیر روایت آن شهید راجع به زندگی‌نامه خودش از زمان تولد تا ترور نافرجام وی در پاییز سال 1305 خورشیدی است. «بسم الله الرحمن الرحیم؛ خدمت با شرافت مدیر محترم روزنامه اطلاعات ـ وفقه الله ـ تقاضا فرموده بودید سرگذشت خود را از لحاظ شریف بگذرانم، اجابت به نحو اختصار تصدیع می‌دهم: ولادت من در حدود 1287 هجری که تقریباً فعلاً قریب شصت سال زندگانی را طی...

مدرس: ارشاد از روی جهل ، فساد می‌آورد

نوشته حاضر ، نامه اعتراضیه شهید سید حسن مدرس خطاب به وزیر معارف و اوقاف راجع به مندرجات غیر اخلاقی و انحرافی یکی از مجلات منتشره در عصر رضاخان پهلوی به نام « جهان زنان» است . معرفی مجله "جهان زنان" مجله "جهان زنان" از جمله نشریات مستهجنی بود که در سال های اول کودتای رضاخان منتشر می‌شد . این نشریه ابتدا در مشهد تحت نظر فرخ دین پارسا و فخر آفاق پارسا تأسیس گردید و شماره اول آن در 24 صفحه به قطع کوچک در مطبعه سربی طوس طبع و در تاریخ 15...

گشايش اولين مجلس شوراي ملي ايران 15 مهر 1285ش

آزيتا لقائي فرمان مشروطیت در 14 مرداد 1285ش/ 14 جمادی الثانی 1324/ 5 اوت 1906م صادر شد. براساس آن مردم رخصت یافتند مجلسی مرکب از نمایندگان منتخبشان را برای مشاوره در امور مهم مملکتی و نظارت بر کار وزرا تشکیل دهند. به موجب همین دستخط مظفرالدین شاه متعهد شد که «نظامنامه و ترتیبات این مجلس و لوازم تشکیل آن را مرتب و مهیا» کند. پس از بازگشت روحانیون مهاجر از قم به تهران و انجام دید و بازدیدهای معمول در 27 مرداد 1285/ 20 جمادی الثانی 1324ق/ 18 اوت 1906م...

گزارشي درباره قتل محمد فرخي يزدي

مظفر شاهدی محمد فرخی یزدی شاعر بلندمرتبه و آزادیخواه ایران در سال 1267ش در یزد متولد شد و در 24 مهر ماه 1318ش در بیمارستان زندان موقت شهربانی به قتل رسید. پیش از او بسیاری از رجال، سیاستمداران و آزادیخواهان برجسته کشور که در صدر همه آنها سیدحسن مدرس قرار داشت با روشهایی مشابه جان خود را از دست داده بودند. فرخی یزدی به هنگام مرگ بیش از دو سالی بود که به جرم «اسائه ادب به بندگان اعلیحضرت همایون شاهنشاهی» در زندان به سر می‌برد. قرار بود...

قرارداد اوت 1907م / شهریور 1286 ش

آزیتا لقائی ورود به قرن بیستم با چند واقعه مهم برای ایران همزمان شد. یکی از این وقایع انعقاد قرارداد 31 اوت 1907م/ 22 رجب 1325ق/ 9 شهریور 1286 میان انگلستان و روسیه است. هدف قرارداد حل اختلاف دو کشور بود و موضوع آن به تقسیم منافع آنها در افغانستان، تبت و ایران اختصاص داشت. تقریباً از اوایل 1901م/ 1319ق سیاستمداران انگلیسی تلاش کردند روسها را برای حل اختلافاتشان پای میز مذاکره بکشند. لنز داون در گفتگو با سفیر روسیه در اکتبر 1901م / 1319ق پیشنهاد...

سیمای سیاسی مدرس

تا کنون در مورد زندگی شهيد مدرس فراوان سخن گفته شده، به طوری که شاید به نظر آید هیچ بعدی از ابعاد زندگی او نیست که مورد بحث و بررسی واقع نشده باشد. ما در این بحث مختصر نه امکان بررسی سلوک سیاسی مدرس را از ابتدا تا انتها داریم و نه می‌توانیم سایر ابعاد حیات او را منعکس کنیم. این تلاشی است مقدماتی برای یافتن الگوئی به منظور ارزیابی جایگاه این رجل برجسته سیاسی در تاریخ معاصر ایران. شاید در درجه نخست این پرسش پیش آید که چرا ما اینهمه بر...

سازمان نظامی حزب توده

سید مصطفی تقوی هنگامی که در شهریور 1320 ارتش رضاشاه نتوانست در برابر هجوم نیروهای متفقین، از کشور دفاع کند، از هم فرو پاشید؛ برخی از فرماندهان آن افزون بر ننگ فرار، از تجاوز به اموال عمومی کشور نیز دریغ نکردند. نمونه‌ای از این گونه فرماندهان، سرلشکر محتشمی فرمانده لشکر هشتم (خراسان) بود که نه تنها از میدان نبرد گریخت، بلکه در تربت حیدریه مبلغ 30 هزار تومان از بانک ملی آن شهر سرقت کرد. اینگونه عملکرد فرماندهان نظامی و اشغال کشور...

هفت یادداشت از شهید مدرس

لیله چهارشنبه 20 بهمن1308 سوم: الناسُ عَلى دین مُلُوکهِمْ. در این جا ذکر دین به واسطه این است که مذهب فوق هر چیز و مخفى تر از هر چیزى است. هرگاه اشخاص در مذهب تبعیت اشخاص مقتدر را بنمایند در امورات عادى و شخصى و صنفى و نوعى به طریق اولى تبعیت خواهند کرد. مقصود این که هر زیردستى چه طبعاً و چه قهراً به جهت احتیاجات خود صوره و سیره یا بدواً صوره و بعد سیره تبعیت از اشخاص مقتدر خواهد نمود. مراد از ملوک نه شخص اول صقعى یا ناحیه و یا مملکتى یا...

هنرپیشه‌های آمریکایی و دربار پهلوی

آسیه آل احمد اسناد زیر، به هنرپیشه‌های معروف آمریکایی «جری لوئیس» و «گریگوری پک» مربوط است. این اسناد، در موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران نگهداری می‌ شود. پنج سند نخستین، پیشنهادهای جری لوئیس برای آمدن به ایران، نامه‌نگاریهای وزیر امور خارجه و رئیس کل تشریفات دربار ایران و همچنین پاسخگویی به او را شامل‌اند. ششمین سند تقاضانامه‌‌ای است برای هدیه دادن به گریگوری پک. سند هفتم لیست کالاهایی است که طبق دستور رضا پهلوی و به...

روايت وزير مختار فرانسه از سوء قصد به جان مدرس

روز 30 اكتبر 1926 (هفتم آبان 1305) به سيد حسن مدرس نماينده مجلس شوراي ملي در تهران سوء قصد شد ولي از آن جان سالم به در برد . خودش شرح واقعه را اين گونه بيان كرده است : « .... جنب مدرسه سپهسالار اول طلوع آفتاب كه جهت تدريس به مدرسه مي رفتم ، در همين ايام تقريبا ده نفر مرا احاطه كردند. في الحقيقه مرا تيرباران كردند. از تيرهاي زياد كه انداختند ، چهار عدد كاري شد. سه عدد به دست چپ ، مقارن پهلو ، جنب همديگر ، زير مرفق ، و بالاي مرفق و زير شانه ....

درباره زندگانی شهید مدرس

همان گونه بود که مى گفت و همانطور گفت که مى بود. سرانجام به موجب آنکه با عزمى راسخ چون کوهى استوار در مقابل ستمگران عصر به مقابله برخاست و سلطه گرى استعمارگران را افشا نمود جنایتکاران وى را به ربذه خواف تبعید نمودند و در کنج عزلت و غریبى این عالم عامل و فقیه مجاهد را به شهادت رسانیدند. این نوشتار اشاره اى کوتاه به زندگى ابرمردى است که بیرق مبارزه را تنها در تنگنا به دوش کشید و شجاعت تحسین برانگیزش چشم بداندیشان و زمامداران خودسر...

خاطره همسرمیرزا کوچک‌خان ازآخرین دیدارشان

میرزا کوچک خان جنگلی، پیش از آنکه در 11آذرماه 92سال قبل کشته شود و دربار رضاخان با سر بریده او عکس بگیرند، به خانه مراجعت کرد تا برای آخرین بار همسرش را ملاقات کند. مجله مهر: جريان آخرين ديدار ميرزا و همسرش را ابراهيم فخرايى در کتاب سردار جنگل، از قول يكى از نزديكان ميرزا که در خانه میرزا حضور داشت این طور روایت می کند: اوضاع مان از همه جهات مغشوش و نا معلوم است. خطر از همه سو احاطه مان نموده و در معرض طوفان حوادث قرار گرفته ایم....

چهار سند: چهار مقوله تاریخی

حسین کلاته چهار سندی که در زیر معرفی می‌شود از مجموعه اسناد موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران است. که هر کدام گواه از زندگی اجتماعی و سیاسی دوره خود می‌باشند. سند شماره یک: فرمان دستگیری محمد‌حسین‌ خان بویراحمدی توسط ناصرالدین شاه خطاب به میرزا یوسف‌ خان مستوفی‌الممالک است . سند شماره دو: مخارج بازسازی و نوسازی عمارتهای گلستان و فرح‌آباد. سند شماره سه: در مورد رفتار سوء یکی از قجران در گذر سرتخت محله عودلاجان. سند شماره...

جمهوری‌خواهی بدفرجام (1)؛ (پروژه انگلیسی استعمار نوین ادامه می‌یابد)

مظفر شاهدی shahedi@iichs.org امروزه به مدد اسناد و مدارک و شواهد بسیاری که در دسترس علاقه‌مندان به مطالعات و بررسیهای تاریخی قرار گرفته است، تردیدی وجود ندارد که کودتای سوم اسفند 1299 اساساً به دنبال یأس بریتانیا از تداوم عملکرد سلسله قاجار و ضرورت بنیان‌گذاری حکومتی نوین بر پایه اولویتها و درخواستهای آن کشور در ایران صورت گرفته بود. به عبارت دیگر انگلیسیها که در طول دوران جنگ جهانی اول و گاه در توافق با دولت روسیه تزاری از ضرورت...

1
2
3
4
...
64
65
66
67
68
69
70
...
114
115
116
117