مقالات

جنبش دانشجویی و جریان سوم روشنفکری

عماد افروغ پس از جریان تنباکو و مشروطه، ما شاهد یک جریان مذهبی با تئوری ولایت فقیه هستیم؛ یعنی این جنبش صرفا یک جریان مذهبی (و نه ملی - مذهبی) بود. در واقعه 15 خرداد، روحانیت نقش اساسی در اجتماعی شدن این تئوری دارد و پس از آن ما شاهد تحول در جنبش دانشجویی هستیم که مبارزات استکبارستیزی دانشجویان با مبارزات دینی و مذهبی مردم پیوند می‏خورد. با بیان تئوری ولایت فقیه (توسط امام)، ما شاهد ظهور یک ایدئولوژی جدید و زمینه پیدایش جریان...

جنبش دانشجویی و تاثیر از آموزه‌های امام در جریان نهضت پانزده خرداد

دکتر امیر اکبری (استادیار دانشگاه آزاد اسلامی بجنورد) جنبش و حرکت سیاسی در میان دانشجویان ایران هم پای تأسیس دانشگاه قدمت دارد. در عصر اختناق رضاخانی این حرکت‌های سیاسی در خارج از کشور به ویژه فرانسه و آلمان رشد یافته بود. در میان حرکت‌های سیاسی دانشجویان گرایش‌های چپ مارکسیستی که هم روی کرد ضد رژیمی و هم ستیز با اسلام را به همراه داشت نخستین هسته‌های منسجم سیاسی را با حمایت‌های شوروی تشکیل می‌داد. عزل رضاخان از قدرت و...

جنبش دانشجویی دردوره رضاخان

رضاشاه به رغم اقدام هایی که برای گسترش آموزش های جدید در ایران و به ویژه سازماندهی دانشکده های پراکنده و تاسیس دانشگاه تهران کرد ، همواره نگران این موضوع بود که محصلین و دانشجویان به افکار آزادیخواهانه در تمدن غرب رو بیاورند . وی انتظار داشت دانشجویان از تمدن غرب فقط آموزه های صنعتی و آداب فرنگی را یاد بگیرند و چگونگی نظام های سیاسی و آزادی های موجود در آن جوامع را نیاموزند یا در کشور ترویج نکنند ، اما در عمل ، منع دانشجویان از...

جنبش دانشجویی در دوران پهلوی دوم

فاطمه السادات باقی پور حوادث مهمی در تاریخ ایران رخ داده‌اند که هر یک سرآغازی برای اتحاد و همبستگی و سرانجام پیروزی در ۲۲ بهمن ۵۷ گردیدند. در این حوادث هر چند عده زیادی کشته و زخمی شدند؛ امّا خود سرچشمه خیر و موفقیت در گرفتن سرنوشت کشور گردیدند. هر چند رژیم سابق در دوران محمدرضا شاه،‌ تمام توان و نیروی خود را در سرکوبی قیام مردم به کار گرفت؛ امّا هرگز نتوانست، قیام را به مدت طولانی خاموش نماید، در نتیجه این کشتارها بود که...

جنبش دانشجویی در بستر تاریخ

حجت الله کریمی با تأسیس مراکز آموزش عالی و به طور مشخص دانشگاه تهران در سال 1313 هـ. ش که طی آن گروهی از جوانان در مکانی علمی گرد هم آمدند فرصت و مجالی شد که بخش مهمی از تحولات سیاسی اجتماعی کشور در مکانی با نام دانشگاه شکل بگیرد این فعالیت با گسترش مراکز عملی و در گذر زمان نظام مند شده و مفهومی با نام جنبش دانشجویی در قاموس سیاسی کشور پدید آمد. جنبش دانشجویی در ایران را از آغاز تا زمان پیروزی انقلاب اسلامی می توان به پنج دوره...

جنبش دانشجویی در انقلاب اسلامی

منیژه صدری با تأسیس دانشگاه تهران، نخستین فریاد اعتراض ها در حوزه دانشجویی برخاست. شاید این از ویژگی های ذاتی علم باشد که پرسشگری و اعتراض را در دامان خود می پروراند. آنان را از تقلید کورکورانه می رهاند و استبداد و استعمار را به چالش می طلبد. مقاله حاضر که توسط یکی از کاربران برای ما ارسال شده است روایتی است از تبلور علم در حوزه دانشگاه و جنبش دانشجویی با هم می خوانیم: تاریخ مبارزات دانشجویان از زمان تأسیس اولین دانشگاه یعنی...

تاملی در جنبش دانشجویی ایران

داود راکی تامل در کارکرد و نقش گروه‏ها، مجموعه‏ها و تشکلهای اجتماعی همواره از دغدغه‏های اصلی پژوهشگران حوزه علوم انسانی به‏ویژه جامعه‎شناسان و کارشناسان علوم سیاسی بوده است. تحلیل شماری از تحولات تاریخ معاصر نیز بدون بررسی و شناخت عملکرد مجموعه‏های اجتماعی امکان‏پذیر نمی‏باشد. دانشگاه و جنبش دانشجویی به عنوان یکی از مهم‏ترین گروه‏های فعال جامعه از این قاعده مستثنی نیستند. هرچند دانشگاه‏ها از نهادهای بنیادین و...

تأثیر تفکر شهید مطهری‌ در پیوند میان‌ جنبش‌ دانشجویی‌ و امام‌ خمینی

در سالهای‌ دهه‌ 1340 نظریات‌ مارکسیستی‌ با سخن‌ گفتن‌ از آزادی‌ و برابری‌ و در هم‌ کوبیدن‌تفكّر سرمایه‌داری‌ که‌ از نمونه‌های‌ آن‌ حکومت‌ پادشاهی‌ ایران‌ بود، ذهن‌ دانشجویان‌ را به‌ خودجذب‌ کرده‌ بود و با شعارها و فرمولهای‌ مشخصی‌ که‌ با زبان‌ علمی‌ از طرف‌ مارکسیستها ارائه‌می‌شد، به‌ صورت‌ تفکر مسلط‌ در دانشگاهها درآمده‌ بود. در این‌ سالها اندیشه‌های‌ سنتی‌ مذهبی‌نمی‌توانست‌ ذهن‌ متلاطم‌...

پس لرزه واقعه 16 آذر

خبر واقعه 16 آذر و کشتار بی رحمانه دانشجویان در محیط امن و مقدس دانشگاه که به سرعت از سوی رسانه های خبری به سراسر جهان مخابره شده بود، موج ابراز همدردی فرهیختگان و آزادی خواهان عالم را در پی داشت، همین امر فشار فزاینده ای را مقارن سفر ریچارد نیکسون به ایران، بر دولت کودتا وارد ساخت. دکتر علی اکبر سیاسی، رئیس وقت دانشگاه تهران از تشکیل جلسه ویژه دولت برای رسیدگی به این واقعه یاد می کند. بامداد 18 آذر، سرلشکر مزین به منظور کاهش...

بى ریشگى قومیت گرایى در جنبش دانشجویى ایران

مهدی جمشیدی 1- یکی از شکاف های اجتماعی در جوامع چند قومی، «شکاف های قومی» است. اقوام و گروه بندهای قومی اگرچه در سایه یک نظم سیاسی و اجتماعی مشترک زندگی می کنند اما از نظر قومیتی، مرزها و نشانه های مشخص و ویژه ای دارند. اغلب جوامع بشری یا دولت- ملت های کنونی، دربردارنده چندین گروه بندی قومی اند. غالبا اعضای یک قوم دارای آداب و رسوم، زبان، نژاد و مکان جغرافیایی مشترکی هستند. قومیت ها می توانند نوعی نگرش یا رفتار را در اعضای خود...

بررسی اجمالی جنبش دانشجویی

28 مرداد تا 16 آذر 1332 بدون تردید کودتای 28 مرداد 1332 سرآغاز فصل تازه ای در تاریخ سیاسی معاصر ایران است که به سقوط دولت ملی دکتر مصدق و حاکمیت خفقان شدید در جامعه انجامید. با وقوع کودتا، دستگیری رجال سیاسی، انحلال احزاب و تعطیلی بسیاری از نشریات در دستور کار قرار گرفت. اما به رغم تضییقات و فشار دستگاه دیکتاتوری، از فردای وقوع کودتا، مردم حتی یک روز نیز روند مخالفت با هیئت حاکمه را متوقف نکردند. در نوشتار حاضر موقعیت جنبش دانشجویی از...

بازخواني حادثه تلخ 16آذر 1332

همه ساله 16 آذر، به عنوان "روز دانشجو " گرامی داشته می‌شود و مراسم مختلفي با همین نام و عنوان در دانشگاه‌های کشور برگزار می‌شود که به همین مناسبت، نگاهی به روایت تاریخی این واقعه بزرگ داریم؛ در تاریخ 24 آبان اعلام شد که نیکسون معاون رئیس جمهور آمریکا از طرف آیزنهاور به ایران می‏آید، نیکسون به ایران می‏آمد تا نتایج "پیروزی سیاسی امیدبخشی را که در ایران نصیب قوای طرفدار تثبیت اوضاع و قوای آزادی شده است " ببیند. در مقابل دانشجویان...

انقلاب اسلامی و جنبش دانشجویی

یافتن نخستین بارقه‌ها و نقطه عطف انقلاب اسلامی چندان آسان نیست; همچنان که کنکاش در راه یافتن مؤثرترین عوامل شکل گیری و به ثمر رسیدن انقلاب، بس دشوار است; زیرا انقلاب، پیروزی خود را مرهون مشارکت همه اقشار و گروه‌های جامعه از خرداد سال 1342 و حتی پیش از آن، تا بهمن 1357 می داند. در عین حال، نمی توان از تأثیر انقلاب بر گروه‌های مختلف، سخن به میان نیاورد; چرا که فضای حاکم بر جامعه، در دوران انقلاب و پس از آن، به گونه ای بوده که امکان بی...

انقلاب اسلامی و بصیرت جنبش دانشجویی

مجتبی عظیمی یکی از کارکردهای ثانوی اما طبیعی دانشگاه ها در کشورهای مختلف، نقش پیشرویی اجتماعی آنهاست. رهبر انقلاب اسلامی با تأکید بر این نکته معتقدند: «درهمه جای دنیا، دانشجویان یکی از قشرهای پیشرو هستند، علت هم واضح است. روح ناآلوده جوان، هنگامی که با ذهن و فکر روشن ناشی از تحصیل و با دید بصیر و آگاه همراه می شود، ترکیب ممتاز و فاخری به وجود می آورد، آن ترکیب، همان دانشجوست». جنبش دانشجویی در ایران به معنای اصطلاحی آن، در...

110 روز بحرانی (بررسی اجمالی جنبش دانشجویی از 28 مرداد تا 16 آذر 1332)

بدون تردید کودتای 28 مرداد 1332 سرآغاز فصل تازه ای در تاریخ سیاسی معاصر ایران است که به سقوط دولت ملی دکتر مصدق و حاکمیت خفقان شدید در جامعه انجامید. با وقوع کودتا، دستگیری رجال سیاسی، انحلال احزاب و تعطیلی بسیاری از نشریات در دستور کار قرار گرفت. اما به رغم تضییقات و فشار دستگاه دیکتاتوری، از فردای وقوع کودتا، مردم حتی یک روز نیز روند مخالفت با هیئت حاکمه را متوقف نکردند. در نوشتار حاضر موقعیت جنبش دانشجویی از 28 مرداد تا 16 آذر 1332...

16 آذرهای پیش از انقلاب

حسین سخنور سایه کودتای ۲۸ مرداد چنان در فضای سیاسی کشور سنگینی می‌کرد که حتی دانشگاه‌ها هم توان و توشه برگزاری بزرگداشت شهدای خود را نداشتند و تنها چیزی که یاد و خاطره ۱۶ آذر ۳۲ را در این سال‌ها زنده نگاه می‌داشت، دیوار کلاسی بود که از گلوله‌های نظامیان زخمی شده بود. این هم به مدد مهندس خلیلی رییس وقت دانشکده فنی بود که از تعمیر جای اصابت گلوله‌ها به دیوار‌ها و سقف خودداری کرده بود و حتی سال‌ها پس از مرمت آن باز اثر...

16 آذر و حافظه تاریخی ملت ایران

صادق زیبا کلام شانزدهم آذر به نحو پیچیده‌ای به تاریخ معاصر ایران گره خورده است. از این دست سالروزها ما در تاریخ معاصرمان کم نداریم. نکته جالب در قبض و بسط بزرگداشت این روزها است؛ به این معنا که اگر تحلیلگر باحوصله‌ای در نحوه پرداختن و چگونگی بزرگداشت این سالروزها دقیق شود، درمی‌یابد که اگرچه نفس وقایع تاریخی که در این روزها به وقوع پیوسته دست‌نخورده باقی مانده اما نحوه نگاه ما به آنها حسب جذر و مدهای سیاسی و اجتماعی که در...

16 آذر ربطی به ورود نیکسون نداشت؟

او را در پیش پای نیکسون قربانی کردند!» این فراز از دست نوشته دکتر علی شریعتی درباره شهادت آذر شریعت‌رضوی برادر همسرش و مصطفی بزرگ‌نیا و احمد قندچی، دو دانشجوی دیگر دانشکده فنی دانشگاه تهران در ۱۶ آذر ۱۳۳۲ که ۲۲ سال پس از آن واقعه نوشته شد، با گذشت ۵۷ سال از ریخته شدن آن «سه قطره خون» همچنان روایت غالب است؛ روایتی که در ذهن و ضمیر اغلب ایرانی‌ها نقش بسته و گفته و نوشته شده که دانشجویان در اعتراض به سفر ریچارد نیکسون، معاون...

اولین انعکاس نام «آیت‌الله خمینی» در مطبوعات

میرزاباقر علیان‌نژاد دو روز پس از رحلت آیت‌الله بروجردی خبرنگاران روزنامه کیهان اولین زندگی‌نامه آیت‌الله خمینی را منتشر کردند: روزنامه کیهان در 12 فروردین 1340 از «حضرت آیت‌الله حاج آقا روح‌الله خمینی» به عنوان جانشینی برای مرجعیت تقلید پس از رحلت آیت‌الله بروجردی نام برد و زندگی‌نامه‌ای بدین‌شرح از ایشان منتشر کرد: «حضرت آیت‌الله حاج آقا روح‌الله خمینی در سال 1321 هجری قمری متولد شدند و تحصیلات علمی خود را در شهر قم...

هماورد جویی مدرس و استعفای رضاخان در اسناد وزارت خارجه آمریكا

والاس موری كاردار آمریكا در ایران در مورد هماهنگی و اتفاق میان قوام‌السلطنه و روحانیت می‌نویسد: «در روزهای پایانی تابستان سال 1922، زمانی که منازعه میان رضاخان، وزیر جنگ و قوام‌السلطنه، رئیس‌الوزرا به اوج خود رسید، قوام برای در هم شکستن قدرت مخاطره‌آمیز وزیر جنگ، رو به روحانیون آورده و حمایت ایشان را خواستار شد.» 10 اکتبر 1924، موری به ملاقات سید حسن مدرس، «رهبر اقلّیت مجلس» می‌رود: مدرس، که یکی از روحانیون سید و مجتهد شهر...

نمایندگى مجلس چهارم، و چالش با مدرس

اطـلاعات ما در باره جزئـیات نقش زنجانى در کودتاى اسفند 1299 (که خود در نوشته‏هایش به «انگلیسى» بودنِ آن اذعان دارد) و حوادث متعاقب آن، به علت سکوت منابع موجود، محـدود است و باید منتظر انتشار دست‏نوشته‏هاى وى در این زمینه باشیم ـ هرچند، با شیوه‏اى که او در خاطرات از خود نشان داده، قاعدتاً دست نوشته‏هاى وى در این زمینه از «رتوش» و «سانسورِ» حساب شده به نفع خویش و زیانِ رقیبان، خالى نیست و بنابراین باید هشیارانه و نقّادانه با آن...

نگاهی به پدیده ظلم و ناامنی در مازندران طی اولین سال سلطنت رضاشاه (1305ش)

محمّدحسن پورقنبر Mpourghanbar8@gmail.com مردم مازندران همانند ساکنان بسیاری دیگر از مناطقِ ایران، در دوره بحرانی بیست ساله بعد از وقوع مشروطه (1285-1305ش)، عمدتا شرایطی بسیار سخت و طاقت‌فرسا، توام با فقر و فلاکت را سپری نمودند، چرا که ایران در آن برهه زمانی عمدتاً به دلیل تجاوزکاری سلطه‌جویان خارجی، فاقد ثبات سیاسی، عاری از یک نیروی نظامی و انتظامی سازمان یافته، دچارِ فروپاشی اقتصادی و گرفتارِ عدم امنیت و اختلال اجتماعی بود. با روی...

نقش شهید مدرس در حفظ استقلال ایران در زمان جنگ جهانی اول

علی مدرسی پس از شکست آلمان و تجزیه‌ی عثمانی و پیروزی متفقین ( روس و انگلیس ) مدرس به ایران بازگشت و از راه اسلامبول به تهران وارد شد . پس از سالها دوری از مرکز و تحمل رنجها و کوششها ، بار دیگر وارد خانه و زندگی محقر خود شد . در حالی که زن و فرزند خود را از دست داده و فرزندان دیگرش سختی‌ها برده بودند . آیت‌الله مدرس در کابینه دولت مستقل ملی آیت‌الله مدرس و اعضای هیأت دولت در تبعید در ایام جنگ جهانی اول : امان الله اردلان -...

میلیسپو و مدرس

آرتور میلیسپو کارشناس نفتی وزارت امور خارجه آمریکا بود که در دوران حیات خود دوبار مأموریت یافت تا امور مالی ایران را سامان بخشد. نخست در سال 1301 در زمان نخست‌وزیر احمد قوام (قوام‌السلطنه) در رأس یک هیأت 12 نفر به تهران آمد و تا سال 1305 در ایران اقامت داشت و بار دوم با تصویب مجلس سیزدهم، از او دعوت به عمل آمد و در این نوبت اختیارات و مسئولیت‌های گسترده‌تری داشت و تا حدودی به قانونگذاری نیز می‌پرداخت. بار اول که میلیسپو به ایران آمد،...

میرزایی که کوچک می‌خواندند اما بزرگ بود

۱۱ آذر ۱۳۰۰ خورشیدی میرزا کوچک‌خان جنگلی پس از سال‌ها مبارزه علیه خیانت‌های قاجار و استبداد رضاخانی، به شهادت رسید. به گزارش خبرگزاری فارس، روز 11 آذر 1300 هجری شمسی میرزا کوچک‌خان جنگلی پس از سال‌ها مبارزه علیه خیانتهای قاجار و استبداد رضاخانی، به شهادت رسید. در تاریخچه مبارزات آزادیخواهانه مردم ایران‌، قیام میرزا کوچک خان جنگلی از جمله نهضت‌هایی است که با اندیشه اسلامی و ضداستعماری شکل گرفت، امّا با نیرنگ و خیانت...

مقصود منم، تفسیر انقلاب سفید بهانه !

زهرا عباسی خودشیفتگی و چاپلوسی را که با هم مخلوط کنید شاید بشود چیزی شبیه نامه امیرفریدون گرگانی به وزارت اطلاعات و درخواست وی برای تبیین و تفسیر کتاب انقلاب سفید تا با عنایت به تجارب ارزشمند وی، اثر تاثیرگذار و عمیقی همچون این کتاب آن طور که باید و شاید برای مردم شناخته شود. امیرفریدون گرگانی طی نامه‌ای به وزارت اطلاعات، مدعی می‌شود که به دلیل مطالعه مستمر کتاب انقلاب سفید به منظور تفسیر کنفرانس بین‌المللی حقوق بشردر...

مدرس و کمیسیون دفاع از حرمین شریفین

سید‌علی موجانی از روزی که سید‌حسن مدرس برای عضویت در هیأت نظارت بر قوانین دوره دوم مجلس شورای ملی برگزیده شد. 1 تا 16 مهر 1307 ش / 1347 ق که دستگیر و از تهران تبعید شد،‌2 تحولات فراوانی در تاریخ سیاسی ایران به وقوع پیوست که مطالعه و بررسی این رویدادها بدون توجه به نقش این شخصیت مبارز کاری عبث و بیهوده است. در این مختصر ما به دنبال ارزیابی عملکرد سیاسی او در صحنه جهان اسلام هستیم. اگر چه امروزه آثار متعددی در خصوص شخصیت مدرس انتشار...

مدرس؛ قهرمان مبارزه با استبداد و استعمار

علی شیرخانی در عصر شکوفایی انقلاب اسلامی بزرگداشت مجاهدی عظیم الشأن و متعهدی برومند و عالم بزرگواری که در دوران سیاه اختناق رضاخان می زیست، ضروری به نظر می رسد؛ زیرا در زمانی که همه قلم ها شکسته و زبان ها بسته و گلوها فشرده شده بود، او از اظهار نظر حق و ابطال باطل، دریغ نمی کرد و آن روزگار در حقیقت، حق حیات ملت مظلوم ایران سلب شده بود... این عالم ربانی با جسمی نحیف و روحی بزرگ و شاداب از ایمان، صفا و حقیقت و زبانی چون شمشیر حیدر...

مدرس به روایت ملک‌الشعرای بهار

ملک‌‌الشعرای بهار از شاعران نامدار سالهای آخر قاجار و دوران پهلوی اول است. او که معاصر مرحوم سید حسن مدرس بود در دوره‌های چهارم تا ششم مجلس شورای ملی در جبهه مخالفین رضاشاه قرار گرفت و در این خصوص در کنار مدرس بود. آنچه ذیلاً از نظر خوانندگان گرامی می‌گذرد، دیدگاه بهار راجع به مدرس است: یکی از شخصیت‌های بزرگ ایران که از فتنه مغول به بعد نظیرش بدان کیفیت و استعداد از حیث صراحت لهجه و شجاعت ادبی و ویژگی‌های فنی در علم سیاست و...

مدرس : می‌خواهم که تو نباشی !

پس از اینکه آیت الله سید حسن مدرس طرح استیضاح سردار سپه (رضا خان) را تقدیم مجلس کرد و روز تاریخى استیضاح (27 مرداد 1303) فرا رسید، کارآگاهان شهربانى و پلیسهاى آشکار از یک سو و رجاله هاى مزدور و چاقو کشان و هوچیان داوطلب و امثال آنها از جانب دیگر در میان گروه تماشاچیان کنجکاو، در حوالى مجلس پراکنده شدند و نگاههاى مظنون و کله هاى مشکوک همه جا به نظر مى رسید و احساس مى شد. در حوالى ساعت ده صبح مدرس ‍ عصازنان به مجلس آمد و از همان بدو ورودش...

...

66

...