مقالات

اسرار کودتای 1299 از زبان یک شاهد

حسن علی‌خان فرمند (ضیاءالملک) سوّم فرزند حسین علیخان امیر تومان (ضیاءالملک) دوّم است تحصیلات خویش را در رشته کشاورزی در سوئیس انجام داد و سپس به ایران بازگشت . فرمند خیلی زود وارد جریان‌های سیاسی شد و ظاهرآ در هنگام تحصیل در سوئیس وارد سازمان فراماسونری جهانی شد وی یکی از دوستان نزدیک و از محارم حسن پیرنیا (مشیرالدّوله) بود . فرمند از کسانی بود که از اسرار کودتای 1299 اطلاعات دست اوّل داشت . او در دوره‌های پنجم و ششم مجلس شورای ملّی...

رشیدی مطلق خود شاه بود

چاپ مقاله اهانت‌آمیز در روزنامه اطلاعات شش روز پس از آن که کارتر تهران را ترک کرد، مقاله "ایران و استعمار سرخ و سیاه" در روز هفدهم دی ماه علیه امام خمینی و به دستور شاه در روزنامه اطلاعات منتشر شد.(۱۱) این مقاله در ظاهر توسط فردی به نام احمد رشیدی مطلق نوشته شده بود . به گزارش جهان به نقل از کیهان، داریوش همایون (وزیر اطلاعات و جهانگردی در سال ۱۳۵۶) طی مصاحبه‌ای در سال ۱۳۷۸ می‌گوید: " مقاله‌ای که به‌عنوان نامه احمد رشیدی مطلق...

سرنوشت ساواک پس از انقلاب چه شد؟

نام سازمان اطلاعات و امنیت کشور، روزگاری چنان وحشت‌آفرین بود که اعتماد را از برادران هم‌خون می‌گرفت اما همین سازمان عریض و طویل که برای سازماندهی فعالیت‌های امنیتی رژیم شاه و البته سرکوب مخالفان سیاسی تاسیس شده بود، پس از پیروزی انقلاب همچون کارفرمایش چنان بر زمین خورد که تا مدتی به هیات گوشت قربانی طعمه سازمان‌های سیاسی سابقا مخالف رژیم درآمده بود؛ گروه‌هایی که هر یک برای دست یافتن به بخشی از اسناد بر جای مانده از سازمان...

ویژه‌نامه «شاه انگلیسی»/ رضایی در گفت‌وگوی تفصیلی با تسنیم:

رضاخان به ارتش گفت: با ورود متفقین اسلحه را به زمین بگذارید. طبق قراردادهایی که بسته می‌شد به‌صورت رسمی توافق صورت می‌گرفت که هرچه بر اثر کندوکاو به دست آمد، ۵۰ درصد آن متعلق به این هیئت‌های باستان‌شناسی غربی است ولی عدم‌نظارت جدی در این قضیه باعث می‌شد که آنها هرچه دلشان می‌خواست ببرند". برای بررسی آئین حکومت‌داری رضاخان پای صحبت‌های مسعود رضایی پژوهشگر تاریخ معاصر ایران در مورد چگونگی روی کار آمدن رضاخان، لغو...

مخالفت امام با ارتجاع سرخ و سیاه

شاه در پاسخ به سۆال یکى از خبرنگاران آلمانى که علل اعتراضات روزافزون مردم علیه رژیم شاه چیست؟ پاسخ داد که علت این ناآرامى‌ها «اتحاد نامقدس بین ارتجاع سرخ و سیاه» مى‌باشد. او از این عبارت اتحاد میان روحانیت (که او آنها را ارتجاع سیاه مى‌نامد) و مارکسیست‌ها (که او آنها را ارتجاع سرخ مى‌داند) بود. این مصاحبه هنگام سفر رییس‌جمهورى آلمان والتر شل به ایران در چهارم اردیبهشت‌ماه انجام داده شد. امام به دنبال این اظهارات طى...

خاطرات شهردار تهران در دوره هویدا

می‌پرسم: «شما مدت‌ها استاندار هم بودید. آیا شهرداری سخت‌تر بود یا استانداری؟» جواب می‌دهد: «در استانداری، همه واحد‌ها کارشان را می‌دانند. همه تصمیم می‌گیرند و اجرا می‌کنند. استاندار، فقط نظارت می‌کند. در شهرداری، همه کار‌ها از جزئی‌ترین مساله تا مسایل کلانشهر، بر عهده شهردار است، کار شهرداری خیلی سخت‌تر از استانداری است. آنقدر خسته است که چند دقیقه به یاد آوردن وقایع دهه‌های پیش، انگار کوهی را به شانه‌هایش می‌گذارد....

بررسی ساختار و عملکرد نهاد روحانیت از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی (1)؛

نهاد روحانیت چگونه برای مبارزه احیا شد؟ پس از به انحراف کشیده شدن انقلاب مشروطه، نهاد روحانیت دچار تحولاتی گردید که پس از انقلاب اسلامی، به تحولی عظیم‌تر منجر شد و کارکردهای گسترده‌تری یافت. بررسی منطقی عهده‌دار شدن نقش سیاسی برای برقراری نظام سیاسی، فرصت‌ها و چالش‌هایی را برای روحانیت داشته که بررسی ابعاد آن برای علاقه‌مندان به جمهوری اسلامی ضروری است. گروه تاریخ برهان/ فاطمه شهابی؛ نهادهای اجتماعی در تعامل با محیط،...

انقلاب اسلامی؛ انقلاب ایده و رهبری

اسلام و رهبری امام خمینی در انقلاب اسلامی ایران دو گزینه‌ای بودند که نقش عاملیت را احیا کردند. اسلام توانست به جماعت خواب، اجتماع خواب‌زده، جان ببخشد و این جز با رهبری هوشمندانه و مدبرانه‌ی امام (ره) خمینی رخ نمی‌داد. تا مدت‌ها نظریه‌های انقلاب تحت حاکمیت نظریات ساختارگرایی و سیطره‌ی حکم ساختارگرایانه‌ی تدا اسکاچپول قرار داشت که انقلاب‌ها رخ نمی‌دهند، بلکه ساخته می‌شوند. عامل انسانی و نقش کنشگرانی چون رهبران در این...

به مناسبت سالروز سقوط نظام پهلوی

چرا انقلاب اسلامی منحصربه‌فرد بود؟ این نکته‌ی جدیدی نیست که انقلاب اسلامی با دیگر انقلاب‌ها متفاوت بوده است؛ به‌گونه‌ای که نظریه‌پردازانی مانند فوران، در صدد خلق یک تئوری جدید برآمدند که بتواند حداقل انقلاب اسلامی را در بر بگیرد و تحلیل کند. حال سؤال اساسی این است که ویژگی‌های منحصری که انقلاب ایران را از سایر انقلاب‌ها متمایز می‌کند چیست؟ ماهیت پدیده‌ی انقلاب را می‌توان با ویژگی‌هایی مانند عوامل اقتصادی،...

سازمان پرورش افکار و بعد نرم افزاری حکومت رضاشاه

خانم معصوم یاراحمدی دانشجوی دکتری تاریخ دوره اسلامی مقاله ای تحت عنوان “سازمان پرورش افکار: بعد نرم افزاری حکومت رضاشاه” را به بررسی سازمان پرورش افکار به عنوان بازوی نرم افزاری و آموزشی ترویج گفتمان رضاشاهی اختصاص داده و برای پایگاه پیشینه فرستاده اند. متن مقاله بدین شرح است: مقدمه آموزش در هر جامعه ای چندین نقش کلیدی ایفا می کند. از یک سو میراث فرهنگی را انتقال می دهد و زنده نگه می دارد، ارزش ها و باورهای اجتماعی را تثبیت...

جایگاه مطبوعات در حکومت رضاشاه

زمانی که رضاشاه پهلوی زمام حکومت را در دست گرفت، مطبوعات نیز مانند باقی ارکان جامعه، از قدرت مستبدانۀ او در امان نماند. مطبوعات، با توجه به آنکه در آن زمان تنها رسانۀ مدرنی بود که در جامعه و به‌ویژه در میان قشر باسواد جا باز کرده بودند، در هدایت افکار تأثیر بسزایی داشت. از همین ‌رو بود که پهلوی اول از آن غفلت نکرد و سازوکارهایی برای این رسانه در پیش گرفت. آنچه در ادامه آمده نوشتاری است که در آن سرکار خانم معصوم یاراحمدی سیاست...

مقایسه تمرکزگرایی در دوران قاجار وعصر پهلوی اول

خانم معصوم یاراحمدی دانشجوی دکتری تاریخ ایران اسلامی در این مقاله به مقایسه تمرکز گرایی بین حاکمیت قاجار و پهلوی اول می پردازد. یاراحمدی بیان می دارد که با برآمدن دولت قاجار نوع جدیدی از نظام ایلاتی که در رأس آن پادشاه فعال ما یشائی قرار داشت در ایران شکل گرفت. شاید قاجارها ظاهرا حاکمیتی متمرکز داشتند اما در باطن از ایجاد یک حکومت متمرکز در همۀ ابعاد سیاسی، اقتصادی، اداری، قضایی و فرهنگی ناتوان بودند، به همین دلیل شاهزادگان به...

اولین مصاحبه امام

«لوسین ژرژ» خبرنگار روزنامه فرانسوی لوموند در چهارم اردیبهشت 1357 موفق به انجام مصاحبه جامعی با امام خمینی گردید. این مصاحبه که خبرنگار لوموند آن را اولین مصاحبه آیت‌الله خمینی نامیده علیرغم اختناق سیاسی حزب بعث صورت گرفت. لوسین ژرژ درباره این مصاحبه که متن آن در 16 اردیبهشت 1357 در لوموند به چاپ رسید، چنین می‌نویسد: از آغاز سال جاری مسیحی، قیامهای بزرگی مرتباً در ایران، از قم گرفته تا تبریز، به وقوع پیوسته و شهرهای متعددی را زیر...

اقدامات اسدالله علم بر ضد مصدق در آستانه كودتای 28 مرداد

چند ماه قبل از وقوع کودتا اسدالله علم به دستور مصدق به بیرجند تبعید شده بود. در این دوره چند ماهه تا سقوط مصدق اسدالله علم با بهره ‏گیری از کمک طرفداران محلی خود اقدامات گسترده ‏ای را علیه دولت مصدق و طرفداران و کارگزاران وی در بخشهای شرقی کشور ترتیب داد. از هنگام تبعید، اسدالله علم از برخی امکانات پیشین محروم شده بود. از جمله اینکه صرف دور بودن از مرکز کشور او را از دسترسی مستقیم به عاملان اصلی کودتا بازمی‏داشت. مسئله دیگر...

نقد کتاب: « ایران و قضیه ایران »

جرج ناتانیل کرزن در ژانویه 1859 به دنیا آمد. او پس از آن که دوره تحصیلات دبیرستان را با درجه ممتاز به پایان رسانید، به رسم خانواده‌های اشرافی به کالج «ایتن» رفت و تحصیلات خود را در آنجا ادامه داد. وی از همان دوران جوانی دچار غرور و خودبرتربینی بود و سودای ریاست داشت. درعین حال، همواره در کالج شاگرد اول بود و در طول دوران تحصیل، بیش از دیگر همسالانش موفق به کسب جوایز گوناگون شد. او در هجده سالگی سرپرستی چند گروه از دانشجویان را...

مدرس: ضاربین خودم را می‌شناسم

روز هفتم آبان سال 1305 هجری خورشیدی آیت الله سید حسن مدرس از یک ترور که توسط عوامل رضاخان پهلوی برنامه ریزی شده بود جان سالم به در برد . در این حادثه دست کم چهار گلوله به دستان مدرس اصابت کرد. روزنامه اطلاعات در همان روز (7/8/1305) جزئیات حادثه را به شرح زیر آورده است: .... امروز صبح واقعه مهمی در کوچه قرب مسجد سپهسالار اتفاق افتاده ، سه نفر تروریست به آقای مدرس حمله برده ، ایشان را مضروب و سخت مجروح می‌نمایند . یک نفر آژان مقتول و یک نفر هم...

لحظه به لحظه با خودکشی وزیر مالیه رضاخان

در تاریخ دهم فوریه 1937، علی‌اکبر داور، وزیر مالیه، دار فانی را وداع گفت. او سالیان دراز در مقام وزارت مالیه و وزارت عدلیه خدمت کرده و از باکفایت‌ترین مدیران ایران تلقی می‌شد. اگرچه در اعلان رسمی، علت مرگ او را سکته مغزی عنوان کرده بودند، داور خودکشی کرده بود تا به سرنوشت دوستانش تیمورتاش و سردار اسعد گرفتار نشود. از همان سال 1934 روشن بود که سرنوشت هولناکی در انتظار داور است. هورنی‌بروک، وزیرمختار آمریکا، در گزارش مرگ سردار اسعد...

صدام و رضاخان

انگلستان در «توجیه» اشغال ایران و برکنار کردن رضا شاه مدعی بود وی حامی آلمان و یک دیکتاتور است. این ادعا که رضاشاه حامی آلمان است، بی‌اساس بود. انگلیس او را به قدرت رساند، و با حمایت و مساعدت انگلیسی‌ها بود که وی به فرمانروایی خود ادامه داد و حداقل 150 میلیون دلار از پول‌های خود را در بانک لندن پس‌انداز کرد. به یقین می‌توان گفت رضاشاه حامی آلمان نبود. علاوه بر این رضاشاه پس از کناره‌گیری، تحت حمایت انگلستان به سرعت از ایران خارج...

سهم انگلیس در صعود و افول رضاخان

در جریان جنگ جهانی اول ، انگلیسی‌ها پس از اشغال نظامی ایران، سعی کردند با فراهم آوردن زمینه سقوط کابینه صمصام‌السلطنه و انتصاب حسن وثوق، معروف به وثوق‌الدوله، در پُست نخست‌وزیری در اوت 1918 سلطه سیاسی‌شان را نیز مستحکم‌تر کنند. بهترین توصیفی که می‌توان از دولت وثوق ارایه داد این است که دولت او یک دولت استبدادی غیرنظامی تحت حمایت انگلیس بود که قصد داشت کنترل دائم ایران و منابع اقتصادی آن، به ویژه نفتش، را به دست بگیرد و توسعه...

در حاشیه سواد رضاخان

در سوم اسفند 1299 رضاخان میرپنج با نقشه‎ای دقیق و حساب‎شده دست به کودتا زد و تهران را متصرف شد. اینکه رضاخان که بود و آیا اصل و نسبی داشت یا نه، برای ما چندان اهمیتی ندارد و یا حداقل دارای اهمیت ثانوی است. نیز سخن گفتن در باب تهور و بی‌باکی او هم موضوع سخن ما نیست. عده‎ای او را ترسو خوانده‎اند و عده‎ای دیگر شجاع. مهم نیست که کدامیک از این روایت‎ها صحیح است؛ آنچه مهم است این است که به قول افلاطون خطاب به دیونیزیوس، هرکس می‎تواند...

جناب سرهنگ نیمرودی را بشناسیم

در رژیم گذشته مأموران بسیار موساد در ایران که عمدتاً در پوششهای اقتصادی، تجاری و دیپلماتیک (البته غیررسمی) فعالیت می‌کردند در نقاط مختلف ایران حضور داشتند و بسیاری از ملزومات نظامی، تجهیزات و اسلحه آنها از طریق پست دیپلماتیک به ایران حمل می‌شد. ساواک در تسهیل این نقل و انتقالات غیرقانونی نقش درجه اول داشت. بسیاری از کسانی که در پوششهای فرهنگی و سیاسی از اسرائیل وارد ایران می‌شدند از مأموران سازمان موساد بودند که در موارد...

تاج شاهی و فلاکت عمومی!

.... بازگشتم به ایران در سال 1967 مصادف بود با جشنی که به مناسبت تاجگذاری شاه در ایران برگزار می شد . موقعی که قصد عزیمت از سوئیس داشتم روزنامه های آن کشور پر بود از گزارشهای انتقاد آمیز در مورد جریان تاجگذاری شاه . در یکی از آنها خواندم که معمولی ترین وسیله مورد استفاده شاه و ملکه در این مراسم شنل هایی است که با قطعات الماس و یاقوت و زمرد تزیین شده است . طبق نوشته روزنامه های سوئیس شاه در حالی قصد داشت به عنوان فرمانروای یک ملت فقیر و...

آیت‌الله کاشانی و نفت

دکتر سید جلال‌الدین مدنی درباره آیت‌الله کاشانی و ملی شدن صنعت نفت دو موضوع مطرح است: یکی پرونده نفت که بسیار قطور است و تا امروز نیز ادامه دارد. موضوع دوم آیت‌الله کاشانی است. می‌توان گفت پرونده ایشان از نهضت مشروطیت شروع شده و ایشان پرورش یافته انقلاب مشروطیت است. درس‌هایی که ایشان از نهضت مشروطه گرفته‌اند و مسئله اسلام و حساسیت این دین نسبت به حفظ حقوق مردم و ظلم‌ستیزی آن، مبنای حرکت آیت‌الله کاشانی بود. آنچه ایشان در...

انقلاب و بی خبری دربار

با وجود دگرگونی در فضای سیاسی کشور، مخصوصاً در اواخر 56 که با تظاهرات قم به صورت محسوس نمایان شد، تا بهار 57 بیاید و حتی تا دوران شریف امامی و 17 شهریور 57، هنوز در دربار کسی اهمیت اتفاقات و تظاهرات و اعتصابات و به صحنه آمدن نیروهای مذهبی و ابراز مخالفت گروه‌های سیاسی را جدی نمی‌‌‌گرفت. همه می‌گفتند خبرهایی هست و اوضاع تغییر پیدا کرده است، اما این را از عوارض اعطا و مرحمت فضای باز سیاسی می‌دانستند به گمانم شخص شاه همین که هویدا را...

ناکامی ژنرال آمریکایی برای کودتا در ایران

در دی 1357 در جزیره گوادلوپ کانادا، چهار کشور عضو پیمان آتلانتیک شمالی (ایالات متحده، انگلیس، فرانسه و آلمان غربی) گرد هم آمدند که یکی از مسائل کنفرانس آنها از چهاردهم تا هفدهم دی‌ماه (چهارم تا هفتم ژانویه 1979)، بررسی وضع ایران و محمدرضاشاه پهلوی بود. آنها یک مامور ویژه ناتو با موضعی بی طرفانه را روانه تهران کردند تا تشخیص دهد قدرت ارتش ایران پس از شاه حفظ خواهد شد یا نه. رابرت هایزر پنجاه و پنج ساله، ژنرال چهارستاره نیروی هوایی و...

درباره سرهنگ محمود پولادین و کودتای نافرجام

سیاست ناشیانه یک نظامی در ایران هنوز چند ماهی از شروع رسمی سلطنت رضاشاه پهلوی نگذشته بود که در پایتخت شایع شد حکومت توانسته اقدامی براندازانه را با هدف سرنگونی حکومت نوپای پهلوی و قتل رضاشاه، کشف و خنثی کند. براساس اعلامیه حکومت افراد دخیل در این جریان تعدادی از افسران بلندپایه و گروهی غیر نظامی بودند. ریاست گروه ترور به عهده سرهنگ محمودخان پولادین قرار داشت. محمود پولادین فرزند سرهنگ حسن خان، افسر قزاقخانه و از مهاجران...

برنامه ها و شیوه های ساواک برای سرکوب نهضت و منزوی کردن امام خمینی /5 و پایانی

ایجاد تفرقه و اختلاف میان آیت الله خمینی و علمای نجف به گزارش جماران از دیگربرنامه های ساواک تلاش برای ایجاد تفرقه بین آیت الله خمینی و علما و روحانیون در عراق بود. در این راستا ساواک درصدد برآمد تا با نفوذ در اطراف علمای طراز اول نجف، زمینه تفرقه با ایشان را فراهم آورد، بنابراین سعی کرد با القاء این مطلب که موقعیت آن ها با گسترش فعالیت های آیت الله خمینی به خطر می افتد اختلاف ایجاد کند (نجاری راد، 1378: ص198) به گفته شاهدان...

برنامه ها و شیوه های ساواک برای سرکوب نهضت و منزوی کردن امام خمینی/4

جماران: از مهمترین اقدامات ساواک علیه امام خمینی ، تلاشهای بیثمر برای جلوگیری از مطرح شدن مرجعیت ایشان بود. تقلید از امام خمینی که پیش از تبعید ایشان در میان بخش قابل توجهی از مردم ایران مطرح بود پس از تبعید نیز روزبه روز افزایش یافت. میزان وجوهات شرعی که با وجود محدودیتهای فراوان ساواک برای ایشان به حوزه نجف می رسید دلیل روشنی بر افزایش مقلدان بود. تلاشهای بی ثمر برای جلوگیری ازمطرح شدن مرجعیت آیت الله خمینی ساواک به دستور...

برنامه ها و شیوه های ساواک برای سرکوب نهضت و منزوی کردن امام خمینی/3

حمید بصیرت منش، طاهره واحدی تلاش برای بدنام کردن و به راه انداختن شایعات و تبلیغات منفی یکی دیگر از اقدامات تخریبی ساواک بر ضد آیت الله خمینی بود. نصیری با ترفندهای مختلف سعی داشت با استفاده از فرصت های مناسب اذهان مردم را نسبت به ایشان بدبین کند و موقعیت ایشان را در بین مردم متزلزل نماید. شایعات و تبلیغات علیه آیت الله خمینی به گزارش جماران ساواک بر این اساس تبلیغات دامنه داری را در داخل و خارج علیه آیت الله خمینی دنبال...

مهم‌ترین هدف نواب، تشکیل حکومت اسلامی بود - گفت‌وگوی «برهان» با «حمیدرضا ترقی»(1)؛

آنچه مرحوم نواب صفوی در شعارها و در بیانیه‌ی اولیه‌ی فداییان اسلام و در مواضعی بعد از اعدام بعضی از عناصر مؤثر در رژیم گذشته اعلام می‌کردند، این بود که ما به دنبال تشکیل حکومت اسلامی هستیم. حکومتی که معیارها و شاخصه‌های حکومت علوی را داشته باشد و بتواند جامعه را به الگوی حکومت علوی امیرالمؤمنین علی (ع) برساند. گروه تاریخ برهان؛ شهید نواب صفوی اگرچه رهبری یک گروه کوچک را بر عهده داشت، اما نقشی بزرگ در تاریخ معاصر ایران ایفا...

...

59

...