مقالات

رحلت آیت الله بروجردی

روایتی از دستگیری اعضای حزب ملل اسلامی توسط ساواک

زوال رژیم پهلوی به روایت دربار

هنگامی که نظام پهلوی در سایه‌ استبداد و خفقان، به اوج مستی خود رسیده بود، جامعه‌ ایرانی واکنش‌هایی خاص در این دوران به‌نمایش گذاشت که این واکنش‌ها از چشم درباریان مخفی نماند. بروز نارضایتی، شکل‌گیری انقلاب اسلامی و شکست سلسله‌ پهلوی، حلقه‌ نهایی اوضاع سیاسی جاری در زمان حکومت پهلوی بود. نشانه‌های انحطاط از اواسط دهه‌ 50 شمسی به چشم می‌خورد و حتی نزدیکان به دربار آن را احساس می‌کردند. مینو صمیمی از جمله‌ این درباریان بود: «تقریباً هر روز به قضایایی برمی‌خوردم که از گسستگی بیش از پیش پیوند مردم و رژیم حاکم حکایت داشت. روند امور به جایی رسیده بود که بعضی افراد، بی‌باکانه، در حضور دیگران از رژیم بد می‌گفتند و به انتقاد از فساد مالی و رفتار غیراخلاقی خانواده‌ی شاه می‌پرداختند.» و همین مطلب از زبان پرویز راجی: «تا مدتی، من و امثال من، تبلیغاتی را که در مملکت رواج داشت، باور می‌کردیم و تصورمان و یا شاید آرزویمان این بود که دفعتاً معجزه‌ای خواهد شد و یک شبه همه چیز تغییر خواهد کرد. ولی حالا احساس می‌کنیم که تمام آن تصورات و آرزوها، خواب و خیالی بیش نبوده و تبدیل ایران به «پنجمین قدرت صنعتی جهان!» نیز بیش از حد مسخره به نظر می‌رسد. حقیقت این است که ما دارای کشوری عقب مانده و مردمی بی‌تمدن هستیم.» و تدوام همین امر در ساختار نیروهای مسلح در نوشته‌های عباس قره باغی: «مهم‌ترین عامل نارضایی در نیروهای مسلح شاهنشاهی در سال‌های اخیر، دو موضوع سوء جریانات مالی و عدم رعایت قانون و عدالت، در امور پرسنلی و مسائل رفاهی و اجتماعی بود.» واکنش مردم در قبال عملکردهای حکومت پهلوی، در خاطرات فریدون هویدا، به خوبی قابل مشاهده است: «ولی مردم طبقه‌ی پایین هرگز نمی‌توانستند، برای اقدامات رژیمی ارزش قائل باشند که در رأس آن شاه، دوستان و بستگانش را آزاد گذارده بود تا با اطمینان خاطر، کلیه‌ی امور تجارتی کشور را به خود اختصاص دهند و صرفاً، به فکر پرکردن جیب‌هایشان باشند. در این مورد، حتی طبقات مرفه نیز اکثراً از رفتار شاه و مواضع سیاسی وی، آشکارا انتقاد می‌کردند و روی هم رفته وضع به جایی رسیده بود که با گسترش سایه‌ی دیکتاتوری بر تمام شئون جامعه؛ هر مسأله‌ی نامطلوبی؛ در هرجا به چشم می‌خورد، همگی آن را به شاه نسبت می‌دادند و همین نکته است که می‌تواند علت اصلی نفرت عمومی ایرانیان را از شاه در سال 1357به خوبی آشکار سازد.» باز هم توصیفاتی از همین دست به قلم پرویز راجی: «(11آبان 57): جهش‌های سریع اجتماعی و اقتصادی دو دهه‌ی اخیر، این امید را در ما به وجود آورد که به زودی، در جامعه‌ی ایران، شاهد پیدایش عوامل ثبات و برانگیختن احساس مسئولیت در مردم خواهیم بود. ولی همراه با اعلام سیاست فضای بازسیاسی، چون مسئله‌ی بروز آثار ناشی از نارضایتی‌های مردم آن قدرها مورد توجه قرار نگرفت، به همین جهت نیز تشکیلات سیاسی ایران از استحکام چندانی برخوردار نبود، ]جامعه[ دچار ضایعات و صدمات شدیدی شد.» عبدالمجید مجیدی نیز دیدگاه‌هایی مشابه راجی، اما در عرصه‌هایی دیگر دارد: «گرفتاری ما این بود که نهادهای مملکت، درست کار نمی‌کرد. بنیاد حکومت مشروطه درست کار نمی‌کرد. یعنی مجلس، یک مجلس واقعی که طبق قانون اساسی عمل بکند، نبود. دادگستری‌مان یک دادگستری‌ای که آن‌طور که به اصطلاح قانون اساسی، مستقلاً و با قدرت عمل بکند، نبود. دولتمان که قوه‌ی مجریه بود، آن طوری که باید و شاید، قدرت اجرایی نداشت. توجه می‌کنید؟ این ساختار سیاسی، این نهادی که می‌بایست درست عمل بکند، وجود نداشت. در نتیجه آن تغییر گروهی که در دولت باید وجود داشته باشد، وجود نداشت. در نتیجه آن تغییر گروهی که در دولت باید وجود داشته باشد، گاه‌گداری یک گروهی بروند، گروه دیگری بیایند، وجود نداشت. آن اعتمادی که مردم، می‌بایست به دستگاه‌ها داشته باشند که وقتی وکیل مجلس صحبت می‌کند، حرف مردم را دارد می‌زند، وجود نداشت. آنجایی که پرونده‌ی شخصی می‌رفت به دادگستری می‌بایست اعتماد داشته باشد که قاضی با بی‌طرفی قضاوت می‌کند، این اعتماد وجود نداشت.» فریدون هویدا با صراحت بیشتری به توصیف آخرین سال‌های حکومت پهلوی نشسته است: «در سفر ایران، هر جا رفتم و با هر کس؛ اعم از آشنا یا بیگانه؛ صحبت کردم، همه به نحوی از اوضاع مملکت گله داشتند. در آن زمان، گرچه مردم هنوز شخص شاه را آشکارا هدف حمله قرار نمی‌دادند، ولی از انتقاد و بدگویی نسبت به خانواده‌ی او به هیچ وجه ابایی نداشتند. عبدالرضا این‌کار را کرد، غلامرضا آن کار را کرد و مواردی شبیه آن (البته بدون القاب سلطنتی آنها)، ورد زبان مردم بود. ولی در این میان والاحضرت اشرف، خواهر دو قلوی شاه، جایگاه ویژه‌ای داشت و حملات اصلی نیز اکثراً رو به سوی او هدف‌گیری می‌شد.» و البته اسدالله علم وقوع انقلاب اسلامی را زودتر از سایرین پیشبینی کرده بود: «هر اتفاقی ممکن است بیفتد. صحنه‌ی داخلی آن قدرها هم آرام نیست. مردمان عمیقاً ناراضی‌اند. مردم، خواهان چیزی بیش از رفاه اقتصادی هستند. آنان خواهان عدالت، هماهنگی اجتماعی و حق اظهار نظر در امور سیاسی هستند.» و آخرین قسمت از پرونده‌ نظام پهلوی برپایی قیام همگانی در سراسر کشور بود. روایت درباریان از این خیزش خواندنی است. پرویز راجی در این باره چنین نوشته است: «(10 آذر 1357) امروز که ماه محرم در ایران آغاز شد، شورش مردم برای سرنگونی شاه نیز صورت جدیدی به خود گرفت. هزاران نفر در مقابله با مقررات منع رفت و آمد، از پشت بام‌ها و داخل کوچه‌ها، فریاد «الله اکبر» سردادند و مأمورین انتظامی نیز به سوی آنها آتش گشودند.» همین روایت، اما به قلم مینو صمیمی: «در آذرماه 1357 ]شمسی[، عظیم‌ترین تظاهرات مردم ـ که هرگز نظیرش را از آغاز قیام انقلابی تا آن زمان ندیده بودم ـ برگزار شد. در این تظاهرات که به صورت راهپیمایی آرام در طول خیابان شاهرضا صورت گرفت، حدود یک میلیون نفر از طبقات مختلف جامعه شرکت داشتند که در بین آنها هزاران زن، اکثراً با پوشش چادر نیز به چشم می‌خورد. این جمعیت عظیم در حالی که ضمن راهپیمایی خود، آرامش و نظم را کاملاً رعایت می‌کردند، چند شعار را بیش از همه ]و[ پشت سر هم، فریاد می‌زدند: «مرگ بر این سلطنت پهلوی»، «ما منتظر خمینی هستیم» و «حکومت اسلامی ایجاد باید گردد.» و ادامه‌ قیام به روایت پرویز راجی: «(20 آذر 57)، شب، موقعی که فیلم تظاهرات امروز تهران را در اخبار تلویزیون دیدم، به خودم گفتم: «تعداد شرکت‌کنندگان هرچقدر که باشد، اهمیت ندارد. چیزی که فعلاً مشهود است؛ اقیانوس خروشانی از مردم است که تا هرجا چشم می‌بیند، تمام طول و عرض خیابان آیزنهاور (آزادی) را پوشانده است.» و باز هم خاطرات راجی در این‌باره: «(تاسوعای 1357)، بعد از انجام راهپیمایی، شاه از مشاهده‌ی جمعیت بی‌شمار شرکت کننده در آن، به سختی تکان خورد و ضمن آنکه نظم و ترتیب چشمگیری که در راهپیمایی وجود داشت، خاطر شاه را آشفته کرد؛ ولی به او فهماند که ادعای ژنرال‌هایش مبنی بر عدم احساس مسئولیت توسط توده‌ی مردم، واقعیت نداشته است.» و اعتراف دیگر به قلم پرویز راجی: «(20 آذر 57) دو میلیون نفری که همگی در تهران یک صدا فریاد می‌زدند «شاه باید برود»... و این مسئله‌ای است که فقط می‌تواند به یک رفراندوم عمومی از سوی مخالفین، برای تعیین سرنوشت سلطنت، تعبیر شود و شک نباید کرد که رسانه‌های مردمی و حامی دموکراسی در جهان نیز، اقدام امروز مردم ایران را به چیزی جز «طرد کامل رژیم از سوی ملت» تعبیر نخواهند کرد.» و چند پرسش اساسی به بیان پرویز راجی: « با توجه به رویدادهای چند هفته‌ی اخیر، گهگاه از خود می‌پرسم که آیا این حوادث درس عبرتی برای شاه بود یا نه؟ آیا او با توجه به علل نارضایی‌ها، تصمیمی به محدود کردن اعمال و فعالیت‌های خانواده‌ی سلطنت خواهد گرفت؟ آیا گروهی از اطرافیان خود را، که همواره مورد اعتراض مردم هستند، بدون آنکه با بی‌آبرویی عزلشان کند، حداقل از حول و حوش خود دور خواهد ساخت؟ آیا درک کرده که وجود قمارخانه‌ها و شبکه‌ی دختران تلفنی برای نشان‌دادن پیشرفت‌های ایران، چندان ضروری به نظر نمی‌رسد؟ آیا متوجه شده که بهتر است ثروت مملکت به جای خرید اسلحه در امور حیاتی‌تر؛ مثل رونق کشاورزی به مصرف برسد؟ و سرانجام، آیا تصمیمی به انحلال حزب رستاخیز گرفته است یا نه؟». حکایت ماه‌های آخر حکومت پهلوی، به قلم فریدون هویدا قابل تعمق و توجه است: «از ابتدای دی ماه 1357، اعتصاب عمومی تمام امور مملکت را به فلج کشانده بود. تعطیل بانک مرکزی، رکورد کلیه‌ی نقل و انتقالات پولی را سبب شده بود. اکثر مغازه‌ها بسته بود. روزانه ده‌ها هزار تن از مردم، ناچار برای ساعت‌های متمادی، در کنار شعبات فروش نفت به صف می‌ایستادند تا جیره‌ی مواد سوختی خود را به‌دست آورند. تظاهرات گوناگون مستمر ادامه داشت و صدای تیراندازی هم حتی یک لحظه قطع نمی‌شد.» و ادامه‌ی توصیف آن روزها به همان قلم: «26 دی ماه1357، به فاصله‌ی چند دقیقه پس از اعلام خبر خروج شاه از ایران توسط رادیو، تقریباً تمام اهالی تهران به خیابان‌ها ریختند و در حالی‌که فریاد می‌زدند: «شاه رفت»، شهر را یکپارچه به صورت کارناوال شادی درآوردند. مردم یکدیگر را در آغوش می‌کشیدند. اتومبیل‌ها پشت سر هم بوق می‌زدند. شادمانی خودجوش جمعیت، چنان غیره‌منتظره بود که هر ناظر خارجی را به حیرت وامی‌داشت. انبوه مردم، با سربازان رفتاری برادرانه داشتند. گروهی از تظاهرکنندگان، مجسمه‌های شاه و پدرش را پایین می‌کشیدند و در همان حال نیز شعار می‌دادند: حزب ما حزب خداست، خمینی رهبر ماست؛ پیروزی با جمهوری اسلامی است، بعد از شاه نوبت بختیار است.» همان روز مردم شهرستان‌های مختلف ایران نیز همانند تهرانی‌ها خروج شاه از کشور را با شادمانی فراوان، جشن‌گرفتند و درحالی که نفرت خود را از شاه اعلام می‌کردند، همه یک صدا؛ در سراسر ایران، فریاد پاینده باد جمهوری اسلامی ایران، سردادند.» و پایان کار به روایت فریدون هویدا: «در روز 29 دی1357، میلیون‌ها ایرانی، در خیابان‌های تهران و سایر شهرها راهپیمایی کردند و فریاد «مرگ بر شاه» سردادند. در پایان تظاهرات، مردم تهران، طی قطعنامه‌ای که صادر شد پیمان بستند، مبارزه‌ی خود را تا استقرار حکومت جمهوری اسلامی در ایران، ادامه دهند و ضمن آن با اعلام غیرقانونی بودن دولت بختیار، از او و نمایندگان مجلس و اعضای شورای سلطنت خواستند تا از مقام خود استعفا بدهند.» و پایان داستان به قلم مینو صمیمی: «بختیار در مقابل جمع میلیونی مردم، فقط از حمایت گروه اندکی در میان طبقات متوسط جامعه برخوردار بود. زیرا وقتی که هواداران بختیار تظاهراتی به نفع او برپا کردند، حضور عده‌ای بالغ بر دو هزار نفر مرد و زن با لباس‌های آخرین مد غربی در این تظاهرات، به همگان نشان داد که بختیار پایگاه چندانی در بین مردم ندارد و هرگز نمی‌توان امیدی به آینده‌ی حکومتش داشت.» بدین نحو 53 سال حکومت ناکارآمد و بی‌تدبیر بر کشوری بزرگ و قدرتمند به پایان رسید تا طلیعه‌ی دورانی دیگر نه از جنس گذشته، که از سنخ ایمان و عمل صالح، نمایان گردد و سال‌ها ارتجاع و عقب‌ماندگی را به دست صاحبان این سرزمین جبران نماید. منبع: مرکز اسناد انقلاب اسلامی منبع بازنشر: سایت موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی

زیر گوش کاخ نیاوران

ساواک و ارتش شاه در آخرین روز

لحظه های تبعید مدرس از زبان ملک‌شعرای بهار

آن چه در این مقاله کوتاه و مختصر، درباره کیفیت دستگیری و تبعید شهید مدرس ذکر می شود، از قلم و بیان مرحوم ملک الشعرای بهار است که از قول افراد مختلف از جمله فرزندان و بستگان مرحوم مدرس و دیگران نقل کرده است:انتخابات دوره هفتم مجلس شورای ملی تمام شد و مدرس از تهران حتی یک رأی هم در صندوق به نامش خوانده نشد و به قول خودش در سخنرانی مبسوطی که راجع به انتخابات دور هفتم نمود اظهار داشت: «اگر باور کنیم که هیچ یک از مردم تهران به من رأی ندادند، ولی من خودم شخصاً به پای صندوق انتخابات رفته یک رأی به خودم دادم، پس این یک رأی که به نام مدرس بود در صندوق چه شد»؟! این سخن، محافل سیاسی و گردانندگان انتخابات را به وحشت انداخت و دُم خروس به قدری نمایان شد که جای انکار نبود.در همین وقت یکی از نزدیکان شاه نزد مدرس آمده اظهار می دارد، که اعلیحضرت احوال پرسی نموده گفتند: چون شما از تهران انتخاب نشده‌اید، اجازه بدهید که کاندیدای یکی از شهرستان‌ها شوید و دستور دهم انتخاب گردید!! مدرس با نهایت تندی و خشونت می گوید: «به سردارسپه بگو اگر مردی، مردم را آزاد بگذار تا ببینی من از چند شهر انتخاب می شوم، و گرنه مجلسی که به دستور تو، من نماینده‌اش گردم، باید درش را لجن گرفت». آن شخص هم مأیوسانه به عرض رضاخان می رساند که مدرس چنین گفت. شاه، چاره را منحصر به این می‌بیند که به او تکلیف کند، از سیاست کناره جویی نماید و این پیغام نیز به مدرس رسانده می شود. جواب باز معلوم است، می‌گوید: «من وظیفه انسانی و شرعی خویش را دخالت در سیاست و مبارزه در راه آزادی می‌دانم و به هیچ عنوان دست از سیاست برنمی‌دارم و هر کجا هم باشم همین است و بس». رضاخان از مدارا و سازش با ایشان ناامید گشته و دستور تبعید مدرس را به یکی از شهرستان‌ها به رئیس شهربانی وقت می دهد. رئیس شهربانی هم به بهانه سازش مدرس با ایلات و عشایر و قصد انقلاب، در تاریخ دوشنبه 16 مهرماه 1307ش مطابق با 22 جمادی الثانی 1347ق، شخصاً با تعداد بسیاری پاسبان و نظامی، نیمه شب به خانه مدرس ریخته و او را توقیف و همان شب از تهران خارج می‌کند. شرح این ماجرا، از زبان فرزندان مدرس که در همان شب ناظر صحنه بوده و همچنین خواهرزاده ایشان که بعد از خارج نمودن مدرس از خانه اش، از مدرسه سپهسالار به قصد منزل مدرس حرکت می‌کند، عیناً آورده می‌شود: عصر روز دوشنبه 16 مهرماه 1307ش بود که مدرس بر اساس عادت همیشگی خود، برای رسیدگی به اوضاع مدرسه سپهسالار و امتحان طلاب، به کتابخانه مدرسه آمده و به اتفاق عده ای دیگر به کار پرداختند. در این هنگام خواهرزاده خویش (آقای دکتر محمدحسین مدرسی که آن روزها در مدرسه سپهسالار حجره داشته و در ردیف طلاب علوم دینی بوده است) را احضار و به ایشان دستور می‌دهند که در حجره خویش، چای تهیه و بیاورد. دکتر مدرسی متوجه می‌شود که علاوه بر یک نفر بازرس (کارآگاه) که همیشه، حتی در هنگام حمام رفتن مدرس هم همراه ایشان بود، یک نفر پاسبان نیز اضافه شده و هنگامی که مدرس وارد حجره خواهرزاده خود می شود، آن دو نفر (بازرس و پاسبان) نیز همراه ایشان داخل حجره می شوند. مدرس در حالی که اول به آنان چای تعارف می‌نماید، پس از صرف یکی دو فنجان و لحظه ای استراحت برخاسته و در حالی که غروب آفتاب نزدیک بوده به سوی منزل حرکت می‌نماید. البته مأمورین هم طبق دستور، همراه ایشان می روند. ایشان پس از این که وارد منزل می شود، تا پاسی از شب گذشته، در اطاق مخصوص خویش که نسبتاً بزرگ و فرش آن عبارت از زیلوی کهنه ای بود که تا نیمی از کف اطاق را می پوشانیده و تمام محتویات آن اطاق، یک منقل گِلی، چند استکان و یک قوری همراه با یک قلیان و چند جلد کتاب بیش نبود، سرگرم مطالعه می گردند، که ناگاه صدای درِ منزل بلند می شود. خدمتکار آقا که مردی به نام عمواوغلی بود، در را باز می کند. به مجرد باز شدن در خانه، «سرتیپ محمد درگاهی»، (معروف به محمد چاقوکش)، رئیس کل شهربانی وقت تهران، که عداوتی خاص با مرحوم مدرس داشت و در پی فرصتی می‎گشت تا عقرب صفت، زهر خود را فرو ریزد، در شام دوشنبه شانزدهم مهر ماه 1307ش با عده بسیار زیادی پاسبان به درون منزل ریخته و صحن خانه پر از مأمورین مسلح می شود. فرزندان مدرس که در اطاق های مختلف بوده اند، از آن همه همهمه و سر و صدا بیرون ریخته و یکی پس از دیگری مورد خشم و توقیف مأمورین قرار می گیرند: آقاسیداسماعیل پسر بزرگ ایشان، پس از این که چند جای بدنش مجروح می شود در زیرزمین خانه محبوس می شود. آقای دکتر مدرس (سیدعبدالباقی)، فرزند دیگر مدرس را توقیف و به کلانتری محل برده و زندانی می کنند. دختر بزرگ مدرس به نام «خدیجه بیگم»، خود را به صحن حیاط رسانده و به دستور درگاهی، پاسبانان او را به زور به سوی یکی از اطاق ها می برند و چون مقاومت می‌نماید، در اطاق را به شدت می‌بندند که در اثر ضربه ای که به بدن او وارد می‌شود، بیهوش می‌شود. دختر دیگر مدرس به نام «فاطمه بیگم» که فرزند کوچک بود، با فریاد و فغان از اطاقی به طرف اطاق دیگر می دود و با زاری و فریاد کمک می طلبد، که پاسبانان او را نیز در اطاقی تاریک زندانی می کنند. مدرس در حالی که کاملاً متوجه جریان شده، شدیداً به درگاهی اعتراض می‌نماید که به این ترتیب وارد خانه دیگران شدن و حقوق طبیعی و قانونی افراد را پایمال نمودن، خلاف اصول انسانی و قانون است. وقتی فریاد اعتراض مدرس بلند می‌شود، عده‌ای از پاسبانان، دست از بیداد برداشته و درگاهی وقتی که چنین می بیند، پاسبانی را به بیرون از خانه فرستاده و او پس از لحظه ای با عده زیادی پاسبان وارد منزل می شود و در حقیقت سربازان تازه نفسی را وارد میدان کارزار می کند، سپس نامه‌ای را که حکم تبعید بود، به دست مدرس می‌دهد و او را در حالی که نه عمامه بر سر داشته و نه عبا، بر دوش گرفته با ضرب و شتم فراوان و بدون این که بگذارد آن سیدجلیل حتی کفش به پای خود نماید، از خانه بیرون می برد. مدرس را از میان صفوف بهت زده مأموران و تفنگ داران شهربانی که سراسر کوچه را پر کرده بودند به همان وضع به داخل ماشینی که در سر کوچه منتظر بود می کشانند و او را در حالی که از شدت درد به خود می پیچید و ضربه چکمه درگاهی، سینه او را در هم کوبیده و در اثر آن به قلب او آسیب رسیده بود، از تهران خارج می نمایند. البته این همه شتاب و عجله به خاطر آن بوده که مبادا مردم متوجه گردند و شهر، دچار انقلاب و شورش شود، و یا حداقل رسوایی بیشتری به بار آورد. حتی در آن شب، دستور داده شده بود که چراغ های خیابان ها و کوچه های اطراف خانۀ مدرس روشن نشود و به مغازه داران تکلیف شده بود که شب هنگام، مغازه های خود را ببندند؛ چون تبعید مدرس، کاری بزرگ بود، و البته می بایست رعایت همه گونه احتیاطی را نمود. منبع: خبرگزاری فارس منبع بازنشر: سایت موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی

چله‌های سرنوشت ساز

آخوند خراسانى ؛ آفتاب نیمه شب

اختناق مطبوعاتی در عصر رضاخان

مرتضی الویری: ارتباط با مطهری بود که ما را از فرقان جدا کرد

ساواک و سانسور

روایت کاردار آمریکا از سقوط سید ضیاء

سیدضیاءالدین طباطبایی به همان سرعت که (در سوم اسفند 1299) بر سر قدرت آمد، (در سوم خرداد 1300) سقوط کرد. تلگرام انگرت (کاردار آمریکا در تهران ) که در 25 می 1921 ( چهارم خرداد 1300) به وزارت خارجه کشورش ارسال شده است را در این رابطه با هم می‌خوانیم : .... سرانجام اختلافات وزیر جنگ و رئیس‌الوزرا منجر به استعفای رئیس‌الوزرا شد. وی امروز صبح زود تهران را ترک کرد. با فرا رسیدن روز‌های پایانی ماه می، سیدضیاءالدین به یکی از بزرگترین مشکلات بریتانیا تبدیل شد. بر خلاف ادعای روزنامه‌ها، سیدضیاءالدین بسیار منفور بود. او مالیات‌های سنگینی نه تنها بر ساکنین شهرها، که حتی از پرداخت سهم عادی خود عاجز بودند تحمیل کرد، بلکه آن عده‌ای که با خدمات حمل و نقل مرتبط بودند (مانند قاطرچی‌ها، الاغ ران ها و شتر ران‌ها) را نیز دچار ساخت و فریاد اعتراض ایشان را بلند کرد. زندانی کردن متنفذین، میان او و آریستوکرات‌ها فاصله انداخت و مانع‌تراشی او در تشکیل مجلس، دموکرات‌ها را از او دور کرد. احمد شاه نیز به شدت از سید ضیاء نفرت داشت.اما استنکاف رضاخان، یا همان سردار سپه، از ابقای افسران انگلیسی و یا جایگزین کردن آنها با نیروهای کمکی به دلیل کمبود اسلحه و مهمات، مهمترین دلیلی بود که منجر به سقوط کابینه سیدضیاء شد. حتماً به یاد خواهید آورد که در ماه فوریه قزاق‌ها به فرماندهی وی، تهران را فتح کردند، لذا رضاخان خود را مؤسس این دولت و مخالف دولت پیشین می‌داند. به همین دلیل در ماه آوریل سردار سپه، وزیر جنگ را از کار برکنار کرد و با حفظ سمت فرماندهی کل قوا، وزارت جنگ را نیز تحت امر خود درآورد. از آن زمان به بعد روز به روز بر تنش میان وی و رئیس‌الوزرا افزوده گشت... و رئیس‌الوزرا از ترس جان خود مجبور به فرار شد. البته سرباز زدن رضاخان از ابقای افسران انگلیسی، تنها یک ژست تو خالی بود. لغو قرارداد انگلیس- ایران و رضایت دادن بریتانیا به این عمل، با هیاهویی بیش از پیش تکرار شد .... انگرت می‌افزاید: .... بدون شک هدف ایشان از این کار این بود که مواد قرارداد را حتی بدون توافقنامه‌ای رسمی عملی سازند. آقای آرمیتاژ- اسمیت، مستشار اقتصادی دولت ایران، در پنجم می از انگلستان بازگشت و کار خود را در وزارت مالیه آغاز کرد. پس از خروج نیروهای انگلیسی شماری از افسران این کشور، به فرماندهی کلنل اسمیت، همچنان در قزوین مستقر هستند. همچنین مشخص شده است حداقل یازده افسر انگلیسی موقتاً آموزش و سازماندهی نیروهای قزاق را بر عهده گرفته‌اند.» رضاخان هر کسی را که احساس می‌کرد دوام خواهد آورد و مفید واقع خواهد شد، به سرعت بر کنار کرد. اولین نفر مسعودخان وزیر جنگ بود که رضا خان در 26 آوریل او را وادار به کناره‌گیری کرد و خود سمت او را بر عهده گرفت. پس از این بود که رضاخان تبدیل به مقام اول کابینه گردید. زمانی که سردار سپه حمایت خود را از شاه اعلام کرد، همه چیز تمام شد. به محض این که شاه از جانب وزیر جنگ خود از همراهی قزاق‌ها مطمئن شد، بدون هیچ تعللی در بیست و چهارم می سید‌ضیاء را از قدرت برکنار کرد. یک روز بعد سیدضیاء کشور را ترک کرد. عزیمت وی تحت حفاظت نیروهای سردار سپه صورت گرفت. به نظر می‌رسد در تمام این مدت سردار سپه با در پیش گرفتن نقشه‌ای حساب شده، علیه شرکای خود عمل می‌کرد. سیدضیاء‌الدین و شریک اصلی وی (شخصی ارمنی به نام ایپکیان) خیلی خوش شانس بودند که بلافاصله پس از خلع قدرت کشور را ترک کردند؛ چرا که اگر می‌ماندند خشم و نفرت آن 200 ایرانی متنفذی که ایشان روانه زندان کرده بودند، دامنگیر آنها می‌شد.... سیدضیاء انگلیسی‌ها را بسیار ناامید کرد. او با نمک‌نشناسی هر چه تمام‌تر تلاش کرد پای شرکت‌های نفتی آمریکایی را به ایران باز کند. بریتانیا در مقابل این عمل در 21 می 1921، در روزنامه تایمز لندن مراتب اعتراض خود را اعلام کرد. پس از این روند حوادث به سرعت پیش رفت. روزنامه ایران در 23 می اعلام کرد که رئیس‌الوزرا به دلیل خستگی و ضعف جسمانی در خانه به استراحت خواهند پرداخت. روزنامه ایران در 24 می چنین می‌نویسد: «با خبر شدیم که به دلیل طولانی شدن بیماری رئیس‌الوزرا، ایشان همچنان می‌بایست در خانه به استراحت بپردازند و دکتر دستور اکید داده‌اند که رئیس‌الوزرا به هیچ وجه نباید به امور اداری و مملکتی بپردازند.» سیدضیاءالدین طباطبایی در 24 می استعفا داد و یک روز بعد ایران را به مقصد اروپا ترک کرد. روزنامه ایران در 26 می گزارش داد: «دیروز ساعت 8 صبح، رئیس‌الوزرا با کسب اجازه از محضر اعلیحضرت از طریق بغداد راهی اروپا شد. به ما خبر رسیده است که به دستور اعلی‌حضرت، سردار سپه وزیر جنگ و فرمانده کل هنگ قزاق، تا زمان انتصاب رئیس‌الوزرا و تشکیل کابینه جدید، مأمور برقرار ساختن نظم در پایتخت می‌باشد. تمام امور بلدیه نیز تحت فرمان سردار سپه انجام خواهد گرفت.» منبع: از قاجار به پهلوی ، دکتر محمدقلی مجد ، مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی ، ص 180 تا 183 منبع بازنشر: سایت دوران

سفیر انگلیس : شاه ماندنی است !

رواج پرونده سازی با هدف اخاذی در عصر رضاخان

بی اعتنایی امام به حسن البکر و صدام

امام خمینی پس از تبعید به ترکیه و سپس ورود به عراق و شهر مقدس نجف ، در کلاسهای درس خود نشان دادند که از نظر علمی و فقهی استادند و مرجع . ایشان این سنت شکنی را نیز کردند که کلاسهای خاموش و بی تحرک را با مباحثه و پرسش و پاسخ جان بخشیدند و سکوت و تسلیم حاکم بر کلاسها را درهم شکستند . پس از رحلت آیت الله شاهرودی(1) تمامی مراجع نجف مجالس ترحیمی ترتیب دادند و در هریک از آنها نمایندگانی از سوی قدرت حاکم بر عراق یعنی حزب بعث شرکت کردند . رهبر حزب بعث در آن روزها حسن البکر بود و حزب با هر یک از آیات نجف به نوعی درگیری داشت . به ویژه با آیت الله حکیم . اما با این همه وقتی نمایندگان و یا رهبران حزب بعث وارد این مجالس می‌شدند صاحب مجلس و همه حاضران به پا برمی‌خاستند و ادای احترام می‌کردند . ولی وقتی آنان به مجلس امام خمینی آمدند امام به آنان بی اعتنا بود . گفته می شود حسن البکر رئیس حزب بعث و معاونش صدام حسین وقتی به مجلس ختمی که از سوی امام ترتیب یافته بود آمدند امام حتی کمترین تکانی هم به خود ندادندو حاضران مجلس هم به تبعیت از ایشان در جای خود نجنبیدند . در نتیجه رهبران حزب بعث مجبور شدند در برابر امام زانو بزنند و ادای احترام کنند .... -------------------------------------------------------------------------------------------- پی نوشت : 1 - آیت‏ اللَّه سیدمحمود شاهرودی که از 27 سالگی به نجف اشرف عزیمت نمود در 14 شهریور 1353 ش برابر با 18 شعبان 1395 ق در 91 سالگی در نجف وفات یافت و پس از تشییعی باشکوه، در کربلا به خاک سپرده شد. منبع:آرشیو مطالب مرکز بررسی اسناد تاریخی منبع بازنشر: سایت دوران

احزاب سیاسی رژیم شاه و تحقیقات محرمانه ساواک

با وجود پژوهش‌های نسبتاً پرشماری که برای بررسی زوایای تاریک و یا روشن تاریخ معاصر منتشر شده هنوز جای بررسی‌های مبتنی بر مفاهیم و نظریه‌های جدید تاریخ‌نگاری خالی است. این نظریه‌ها به ما کمک می‌کنند مرزهایی روشن ‌بین «استمرار» یا «گسست» پدیدارها و فرایندهای تاریخی ترسیم نماییم. مقاله حاضر بر آن است که پدیده «سه حزب» را در همان بستر اجتماعی ـ تاریخی ظهور و سقوطشان بنمایاند تا ما تسلیم داستانسرایی‌های تاریخ‌نگاری شاهانه نشویم که ساخته‌های خود را «استمرار» و حتی «تکامل» مشروطیت می‌خواند. در انبوه اسناد محرمانه ساواک و تحلیل‌ها و گزارش‌های علنی دوره مورد بحث، می‌توان به سر‌نخ‌های قابل اتکایی پیرامون کارکرد حقیقی آن سه حزب در ورای پیشینه‌سازی‌های مکتب تاریخ مذکور دست یافت. برای ردیابی پدیدارهایی به نام «حزب مردم»، «حزب ملیون» و «حزب ایران‌نوین» نمی‌‌توان به اعماق تاریخ معاصر بازگشت و ریشه‌های آن را در سرآغاز آشنایی ایرانیان با فعالیت احزاب سیاسی جستجو کرد و نوعی استمرار مشروطه‌گری در آن دید. همچنین این سه پدیده ریشه‌ در بنیادها و مبانی سیاست‌ورزی غربی و دموکراتیک ندارند. دو کودتای انگلیسی و آمریکایی که ‌گسستی خشونت‌بار از آخرین بقایای مشروطه (به‌ویژه مجلس و قانون اساسی) و فضای باز شهریور بیست و جنبش ملی ایرانیان را موجب شدند، تاریخ معاصر کشورمان را مساعد و مناسب نظر‌ورزی‌های مبتنی بر نظریه‌‌های عدم تسلسل و عدم استمرار می‌سازد. مباحث مربوط به تعاریف حزب، کارکردها، ساختارها، الگوها و حتی مباحث فنی‌تر و جزئی‌تری همچون اساسنامه‌ها و مرامنامه‌های حزبی، نوری بر زوایای تاریخچه آن سه حزب نمی‌افکند. بلکه کارکرد واقعی آن سه حزب را نه در نظریه‌ها و مفاهیم مربوط به احزاب سیاسی، که در رفت و برگشت مدام بین سالن‌های حزبی، و اتاق‌ها و میزهای کارشناسی ساواک، و مطبوعات و ناظرین و منتقدین همان دوره باید جستجو کرد. آنچه در زیر برق سرنیزه‌های نظام دیکتاتوری و در هیاهوی تریبون‌های حزبی و تبلیغات مطنطن «انقلاب شاه و ملت» جلوه‌فروشی می‌کند، شناخت اندکی پیرامون ماهیت و کارکرد واقعی آن احزاب در اختیار می‌گذارد. تصویر واقعی آن سالن‌های مجلل حزبی هنگامی که در تاریکخانه امنیتی رژیم شاه «ظاهر می‌شود» واژگونگی پیوند میان واژگان و واقعیت‌ها را نشان می‌دهد. واژگانی نظیر «رقابت»، «انتخابات»، «دموکراسی»، «حزب» و غیره هنگامی که از فیلتر گزارش ساواک پیرامون نحوه عملکرد اعضای آن تشکیلات عبور می‌کند، تیرگی و ابهام معنایی خود را بیشتر نشان می‌دهد. بنابراین باید در پرتو اسناد آن دوره از واژگان مذکور رمزگشایی کرد. این کاری است که اتفاقاً گزارشگران ساواک به خوبی انجام داده‌اند. رهبران و مقامات می‌گویند «حزب ایران‌ نوین یک انقلاب ادبی به وجود خواهد آورد» اما گزارش ساواک به وضوح نشان می‌دهد که چگونه به محض آغاز مذاکرات درون‌حزبی، کلمات بی‌ادبانه از زبان «مباحثه‌گران‌» فوران می‌کند. از گزارش‌های ساواک درمی‌یابیم که حوزه‌های حزبی نه محل بحث آزاد و شکل‌گیری عقاید و تصمیم‌سازی‌های عقلانی که «مجمعی است از انواع آدم‌ها و انواع فسادها» همین گزارش‌ها نشان می‌دهند که کادرها و رهبران حزبی چگونه «برای انجام یک کار کوچک کارشان به فحش و بد و بی‌راه می‌کشد». از این رو چه در مباحثات درون‌گروهی حزب و چه در سخنرانی‌های عمومی، فقدان وضعیت مطلوب کلامی باعث می‌شود تا احزاب سه‌گانه در گفتمان‌سازی و واژه‌پردازی تبلیغی و ترویجی کمترین توفیقی حاصل ننمایند. فهرست طویلی که ساواک از ناکارامدی و فساد جمعی و فردی هر یک از احزاب سه‌گانه به دست می‌دهد این سؤال را به ذهن متبادر می‌سازد که چرا رژیم شاه نتوانست هیچ یک از نصایح خیرخواهانه و دلسوزانه دیده‌بانان امنیتی خود را به کار بندد و روش‌های حکومتی خود را تصحیح نماید؟ پاسخ به این سؤال البته پژوهش مستقلی می‌طلبد اما در عین حال سندها آنچنان گویا هستند که راه را برای افق‌های آتی تحقیق باز می‌نمایند. به عنوان مثال در همان اسناد می‌بینیم که ساواک در جمع‌‌بندی یک دهه از فعالیت حزبی تصریح می‌کند که حزب دولت‌ساخته موسوم به «اکثریت» فی‌الواقع از «جذب توده‌ها و تأثیر عمیق و واقعی در قلوب مردم» عاجز بوده، و در مبارزه ایدئولوژیک کامیابی نداشته، و اعتماد مردمی «به ویژه اعتماد روشنفکران و جوانان» را نتوانسته جلب کند. ساواک به وضوح از رخنه فساد و تباهی در اعماق احزاب دولت‌ساخته سخن می‌گوید و انواع کلاهبرداری و سودجویی‌های اقتصادی را برمی‌شمارد. اما هیچ‌یک از این انتقادات به عمق نمی‌رود و نهایتاً از دیدگاه ساواک همه آن نارسایی‌ها و شکست‌ها و ناکامی‌های حزبی در مقابل کفه کامیابی‌ها و توفیقات شاهانه رنگ می‌بازد. ساواک از یک‌سو به طرزی گزنده و گویا تصریح می‌کند که حزب‌بازی چگونه یک دهه فرصت‌ طلایی ثبات و امنیت را به هرز برده است اما در انتها با اشاره به «توفیقی که کشور شاهنشاهی طی ده سال گذشته در پرتو راهنمایی اعلیحضرت همایون شاهنشاه آریامهر در زمینه‌های مختلف به دست آورده»، تلویحاً نتیجه می‌گیرد که شکست حزبی با پیروزی شاهانه تلافی شده است! به این ترتیب گزارشی که با ارائه فهرست مشخص و مستدل کارنامه رسوای حزب ایران‌نوین آغاز شده به «توفیق اعلیحضرت همایونی» ختم می‌شود و این ناهمخوانی «صدر» و «ذیل» گزارش‌های انتقادی، به آیینه تمام‌نمایی از علل ناکامی نه فقط حزب و دولت حاکم بلکه ناکامی و نارسایی انتقاد منتقدین و ناظرین درون‌حکومتی تبدیل می‌گردد. نمونه دیگری از این محدودیت اندیشه انتقادی را می‌توان در نظریاتی که داریوش همایون در مراحل گوناگون آغازین، میانی و بالاخره پایانی فعالیت احزاب دولت‌ساخته به دست داده مشاهده کرد. داریوش همایون در ابتدای فعالیت‌های دوحزبی مذکور می‌نویسد: «یک نظام حزبی توانا با گسترش دادن انبازی [مشارکت] از طریق نظام‌های سیاسی جامعه فعالیت‌های سیاسی ناسازگار با آن نظام را پیشگیری می‌کند و به مجرای درست می‌‌اندازد. گروه‌های تازه بسیج‌شده را به صورتی تعدیل و هدایت می‌کند.» همچنین او طی سال‌های به اصطلاح «دوحزبی» شاه، به دفعات تصریح می‌کند که ‌آن احزاب عاجز از تحقق اهداف مذکورند اما هنگامی که نوبت انحلال احزاب خودساخته شاه می‌رسد، به ضرب و زور همان واژه انبازی می‌کوشد نظام تک‌حزبی رستاخیزی را شکل تکامل‌یافته همان دموکراسی شاهانه معرفی کرده و مدعی ‌شود: «زمینه برای تحقق یافتن درجه بسیار بالایی از انبازی [مشارکت] سیاسی در جامعه ایران فراهم شده است. » به این ترتیب آینده رستاخیزی احزاب دوقلو، چراغی می‌شود برای فهم روشن‌تر گذشته همان احزاب. هنگامی که داریوش همایون و دیگر نظریه‌پردازان رژیم شاهنشاهی به تبیین «انتقادی» نارسایی‌های احزاب پیشین حکومتی می‌پردازند، درمی‌یابیم که آن احزاب نه فقط به خاطر آن مفاسد و ناکارآمدی‌های فاحش، بلکه همچنین به خاطر کمترین احتمال بروز کارکرد واقعی حزبی، یعنی رقابتی بودن، مورد غضب شاهانه و شاه‌پرستان قلم‌به‌دست قرار می‌گیرند. داریوش همایون هنگامی که به لحظه تأسیس حزب رستاخیز می‌رسد می‌گوید «کمترین فعالیت یک حزب مخالف می‌توانست اکثریت را به محافظه‌کاری بیش از اندازه» سوق داده و در نتیجه «مجال چندانی برای حرکت و مانور پاره‌ای اقدامات اصلاحی پردامنه» نمی‌ماند و دولت را از «پاره‌ای اقدامات اصلاحی پردامنه باز می‌داشت». او یک‌حزبی و یکدستيِ حاکمیت شاهانه را موجب توسیع «انبازی سیاسی» و بسط قلمرو اصلاحات می‌داند و نوید می‌دهد که «در یک حزب واحد، در حزب رستاخیز ملی ایران، بیمی از آن رقابت‌ها نخواهد بود». به این ترتیب مشخص می‌شود که احزاب دوگانه حتی در صوری‌ترین نقش‌های رقابتی بالقوه می‌توانند تضادی هر چند اندک میان «صورت دمکراتیک و حزبی» یا «محتوای شاهانه» ایجاد کنند و از محدوده‌های تعیین‌شده پیشین فراروند. دقیقاً به خاطر نگرانی از بروز چنین احتمالی است که نیازی به وجود آن احساس نمی‌شود. به عبارت روشن‌تر می‌توان گفت که اگر چه بازی دوحزبی صرفاً روکشی نازک از دمکراسی‌نمایی بر محتوای دیکتاتوری می‌کشید اما در عین حال همین مقدار از ظاهر‌سازی هم مقتضیات خاص خود را داشت که شاه در مرحله جدید قدرت‌طلبی (و در واقع آخرین مرحله حکومتی) خود نیازی بدان نمی‌دید. گذار از آنچه شاه در دهه چهل «انقلاب شاه و ملت» می‌‌خواند به آنچه «دروازه تمدن بزرگ» نامگذاری کرده بود، نظام حزبی متناسب با خود را می‌طلبید. دو حزب خودساخته شاه در ذیل گفتمان خودساخته او به نام «انقلاب شاه و ملت» یا «انقلاب سفید» معنا می‌یافتند و حزب رستاخیز فلسفه وجودی خود را وامدار ترم ابداعی جدید‌تری به نام «دروازه تمدن» بود. بدین ترتیب، رقابت حزبی نه در ذیل قانون اساسی دموکراتیک که در ذیل گفتمان‌سازی شاهانه از «انقلاب» و «تمدن» صورت می‌گرفت. شاه با حرکت از نقطه عزیمتی به نام «انقلاب سفید» مفهومی از حزب در سر داشت که در مقام تصور به «با» و «بر» انقلاب بودن خلاصه می‌شد. یعنی اگر در بدو تأسیس حزب مردم و ملیون، ضرورت اقدام به یک سلسله اصلاحات هر چند محدود و نمایشی از ضرورت هماهنگی با آمریکایی‌ها و به‌ویژه حزب دمکرات سرچشمه می‌گرفت، دیری نپایید که با تصویب لوایح شش‌گانه و سپس دوازده‌گانه انقلاب سفید، همه رقابت‌های حزبی به درجه تأیید این یا آن حزب حکومت‌ساخته در قبال اهداف آن «انقلاب» تنزل و تخفیف یافت. شاه علت تحدید دامنه رقابت دو حزب را به یک گفتمان فراحزبی به نام «انقلاب سفید» نسبت داده و با لحنی انکار‌آمیز می‌پرسد مگر در «انقلاب شاه و ملت چند نوع برداشت می‌تواند وجود داشته باشد؟» به این ترتیب نمایش دمکرات‌نمایی سال‌های پایانی دهه سی که در بدایت ظهور خود به یک عامل «بیرونی» به نام سیاست جهان سومی آمریکا در لحظه کوتاه همان چند سال ارجاع داشت، به سرعت تبدیل به یک امر «درونی» به نام «انقلاب سفید» شده و از آن پس همه چیز ذیل همان گفتمان فراحزبی معنا می‌یابد. محدوده بسیار تنگ و ناچیز دایره مخالفت اقلیت در گفتمان شاهانه با «خوب» بودن انقلاب سفید تعریف می‌شود که جایی برای «بد»‌گویی دیگر حزب شاه‌ساخته نمی‌‌گذارد. شاه برای اینکه جای توهمی برای یک رقابت واقعاً دوحزبی باقی نگذارد با لحنی قاطع می‌پرسد: «آیا [حزب] اقلیت می‌تواند بگوید که سیاست نفتی ما بد است؟ آیا می‌تواند بگوید که سیاست مستقل ملی ما بد است؟ آیا می‌تواند بگوید سیاست اجتماعی ما بد است؟ یا اینکه آنچه ما برای کشاورزان و کارگران انجام می‌دهیم بد است؟» تصادفی نیست که در طنز رایج مردم آن دوره چیزی به نام «رقابت حزبی» با درجه آری‌گویی به نظام آریامهری معنی می‌شد و به نحوی موجز و گویا در تفاوت «حزب بله قربان» با «حزب البته قربان» تلخیص می‌گردید. به این ترتیب اگر چه تأسیس سه حزب و نهایتاً انحلال آنها در دل حزب واحد رستاخیز، در مراحل آغازین شکل‌گیری خود ارجاعی هر چند اندک به بیرون از نظام آریامهری (چه ارجاع به جهان خارج از ایران و ضرورت دمکراسی‌نمایی در قبال جهان غرب و چه ارجاع به مردم و ضرورت کانالیزه کردن نارضایتی‌ها از مجرای نهادهای سیاسی) داشته اما به فاصله اندکی پس از تأسیس و شکل‌گیری احزاب دولت‌ساخته، مفاهیمی کلیدی از قبیل «حزب»، «انتخابات»، «رقابت»، به سرعت قابلیت تطبیق و انطباق با جهان خارج از نظام مذکور (جهان غرب و مردم) را از دست داده و تبدیل به یک سلسله مفاهیم بی‌محتوا و خود‌ارجاع می‌شوند. واژگان «حزب مردم» و «حزب ایران‌نوین» نه به مردم واقعی و حتی جهان غرب که به طور مستقیم به واژگان «انقلاب سفید» تا می‌خورد و «حزب رستاخیز» بر واژگان «دروازه تمدن بزرگ» می‌لغزد و کلیه فعالیت‌های حزبی آن دوره، فراتر از این هم‌پوشانی واژگانی نمی‌رود. سئوال این است که اگر در آن نظام چیزی به نام «حزب» و حتی «احزاب» و «رقابت» بین آنها و «انتخابات» وجود داشته پس جای حلقه مفقوده‌ای به نام «مردم» و نیز «برنامه‌ای» که قرار است «رقابت» و سپس «مشارکت» بر سر آن‌ صورت گیرد کجاست؟ مضمون احزاب شاه در رفت و برگشتی مداوم بین این یا ‌آن حزب و گزارش‌های ساواک و مطبوعات آن روز دور می‌زند و کمتر نقبی به بیرون از این دایره بسته یعنی ‌«مردم» واقعی کوچه و خیابان دارد. البته در آن ایام «نظرسنجی» پیرامون دیدگاه سیاسی مردم نمی‌توانست صورت گیرد اما تحقیقات محرمانه ساواک به وضوح از نامقبولیت هشتاد درصدی احزاب سه‌گانه سخن می‌گوید. در این خصوص گزارش‌های ساواک درباره فقدان حضور مردم در انتخابات و در حوزه مخاطبین حزب به قدر کافی گویاست. ساواک به طور مکرر از فقدان کادرهای «نامدار» و «خوشنام» در دل احزاب شاهانه سخن می‌گوید و تصریح می‌‌کند که مردم حتی نام «نمایندگان» را نمی‌شناسند، مگر افرادی که به قول کارشناسان دستگاه امنیتی شاه به خاطر «انتقاد و شوخی روزنامه‌های فکاهی به مردم شناسانده شده‌اند»! یعنی حتی رهبران طراز اول حزبی فقط هنگامی که توسط نشریه توفیق تبدیل به «چهره» می‌شدند می‌توانستند نامی آشنا در حوزه «بله‌قربان گویی» برای خود دست‌و‌پا کنند. در چنین اوضاعی دستگاه صندوق پرکنی، رأی‌نویسی و «قرائت آرای» رژیم نیز کارکردی به شدت نامنظم داشت. همین دستگاه در حالی برای سناتور آذربایجان شرقی 214 هزار رأی «قرائت کرد» که به فاصله کوتاهی از همان انتخابات مجموع آرای قرائت‌شده برای کل همان استان 5609 نفر اعلام گردید! با این وجود در آستانه انقلابی واقعی و مردمی، دستگاه صندوق پرکنی رژیم نیز از کار افتاده بود. به عنوان مثال در واپسین مرحله تکامل نظام شاهانه که از پس یک‌ دهه فعالیت «دوحزبی» می‌آمد و به انحلال آن دو حزب و تأسیس حزب واحد ‌انجامید، روز جمعه اول مهر ماه 1356 در انتخابات میان‌دوره‌ای تهران چهارمیلیونی آن روز فقط 61 هزار کارت الکترال در میان واجدین حق رأی توزیع می‌شود. در روز موعود، از آن 61 هزار نفر هم کمتر از یک سوم افراد به یکی از 240 شعبه اخذ رأی می‌روند و رأی می‌دهند. 10 نفر داوطلب نمایندگی شده‌اند: نفر اول 7695 رأی می‌آورد. نفرات چهارم تا هفتم از 900 رأی و سه نفر آخر از 100 رأی کمتر دارند. نفر دهم 62 رأی آورده است! همه اینها در شهر چهارمیلیونی تهران و به نام نمایندگی مردمِ همین شهر صورت می‌گیرد. این همان آینده‌ای بود که سه سال قبل از آن یعنی در آغاز تأسیس حزب رستاخیز داریوش همایون نوید آن را می‌داد و می‌نوشت «در واقع نظام چندحزبی پیشین ایران از نظر انبازی سیاسی بسته‌تر از نظام یک‌حزبی آینده بود». همه شواهد نشان می‌دهد که پدیده «سه حزب» را در درجه اول و به طور عمده باید در چارچوب نظام واژگانی شاهانه بررسی کرد و از تعمیم‌های شتابزده ادبیات سیاسی و حزبی رایج در نظا‌م‌های دمکراتیک دو یا چند‌حزبی غرب و حتی نظام‌های تک‌حزبی بلوک شرق، به حوزه نظام آریامهری، پرهیز نمود. هنگامی که گزارش‌های ساواک درباره «عدم لیاقت سازمانی» و فقدان ‌«دیسیپلین کار حزبی» و نبودن روح و ایمان کافی، و «فقدان تحرک» را در کنار سایر گزارش‌های مربوط به فقدان پایه مردمی و عدم استفاده از افراد خوشنام و فسادهای بی‌شمار درون‌حزبی می‌خوانیم در‌می‌یابیم که این احزاب نه فقط «مردمی» نبودند، بلکه در طول حیات خود فاقد بسیاری از اجزاء و عناصر و کارکردهای «حزبی» نیز بوده‌اند. به همین دلیل نقطه آغاز و فروپاشی نظام به آنجا باز می‌گردد که خودِ کادرها و ارکان اصلی و به اصطلاح اعضای نهادهایی که باید استوانه‌های آن باشند، خود را جدی نمی‌گیرند و به تعبیر گویای همان گزارش‌ها و اسناد درون‌حاکمیتی، حتی معاونین دبیر‌کل حزب نیز روزانه نیم‌ساعت کار جدی برای فعالیت حزبی اختصاص نمی‌دهند. با این وجود نباید در ابعاد پوسیدگی آن نظام مبالغه کرد و یا «نقطه ‌آغاز فروپاشی» را با خودِ فروپاشی یکسان گرفت. تجربه انقلاب‌های معاصر نشان می‌‌دهد یک نظام هر قدر که پوسیده باشد تا زمانی که یک جانشین کارامد و یک اپوزیسیون جدی تهاجم خود را بر همان نقاط آسیب‌پذیر و پوسیده ‌آن نظام استوار نکرده باشد، و نتواند اعتماد مردم را برای یک آینده جذاب و در عین حال قابل حصول و در دسترس جلب نماید، رژیم همچنان می‌تواند در همان وضعیت «در حال احتضار» برای مدت‌های مدیدی به حیات خود ادامه دهد. با توجه به فقدان پروژه دمکراسی‌خواهی در صفوف اپوزیسیون و «انقلابیون حرفه‌ای» آن دوره و نیز اولویت‌های ضد کمونیستی آمریکا که بروز کمترین روزنه دمکراتیک را منجر به فوران «کمونیزم» از دل جنبش‌های ملی تلقی می‌کرد، می‌باید درباره ماهیت عمیقاً نمایشی دمکراسی شاهانه قدری مداقه کرد؛ یعنی خصلت واقعاً نمایشی پروژه دوحزبی شاه را می‌بایست در چارچوب تدابیری دریافت که هیأت حاکمه آن روز آمریکا (به‌ویژه دمکرات‌ها) به منظور خلع شعار اصلاحات اقتصادی و اجتماعی کمونیستی خواستار پیشبرد آن بودند. بنابراین برنامه اصلاحات نه در قد و قواره دمکراسی که دقیقاً در اندازه‌های پیکر سیاسی حریف کمونیستی طراحی شده بود. با این وجود، همین برنامه کلی و جهان‌شمول آمریکا هنگامی که از فیلتر «اندیشه شاهانه» عبور می‌کرد و بر مقتضیات رژیم دیکتاتوری منطبق می‌گردید محدودیت بیشتری می‌یافت و به شکلی کاملاً خاص «ایرانی» می‌شد. در نگاه نخست ممکن است چنین به نظر برسد که شاه تحت فشار آمریکایی‌ها برای خنثی‌سازی اصلاحات به سبک شوروی، اقدام به گزینشی آگاهانه کرده و از میان انواع گزینه‌های ممکن دمکراسی، دموکراسی دوحزبی آمریکا را «برگزیده است». اما واقعیت تاریخی و از آن جمله انبوه اسناد نشان می‌دهد که گزینش شاهانه را باید قبل از هر چیز در چارچوب درک و دریافت خود او از آنچه «انقلاب شاه و ملت‌» می‌نامید معنا کرد. شاه هنگامی که به استناد انبوه گزارش‌های مستند ساواک درباره احزاب دولت‌ساخته، گوشه‌ای از ناکارامدی حزب خود را اذعان می‌کند باز هم درک «انقلابی» خود از دمکراسی را در قالب «انقلاب شاه و ملت» به نمایش می‌گذارد و می‌گوید «به هر صورت تجزیه و تحلیل اصولی انقلاب و مسائل مملکتی آنقدرها نمی‌تواند با هم متفاوت باشند که لازم شود ده تا بیست حزب سیاسی با عقاید مختلف داشته باشیم». یعنی در اوضاعی که فرامتن و فراگفتمان شاهانه «انقلاب سفید» به عنوان یک سند فراحزبی توسط شاه مشخص شده همه رقابت‌های احتمالی حول نحوه برداشت از «منویات اعلیحضرت» دور می‌زند و از آنجا که چنین منویاتی، برداشت‌ها و تفاسیر متکثر و ده‌گانه و بیست‌گانه را برنمی‌تابد، حد رقابت حزبی به نحوه تقرب و رویکرد چاکرمآبانه به شخص شاه محدود می‌شود. این موضوع، معنای «آمریکایی بودن» اصلاحات آن دوره را روشن می‌کند و نشان می‌دهد که برای فهم خصلت عمیقاً آمریکایی شاه نباید به دوردست‌ها و آن سوی قاره‌ها رفت و ریشه‌های دمکراسی‌نمایی شاه را در مدل آمریکایی دمکراسی جُست. این دمکراسی عمیقاً «شاهانه» است. بحث بر سر آن نیست که مثلاً به همان ترتیبی که در آمریکا قانون اساسی جفرسن، حدّ و حدود رقابت دو حزب را تعیین می‌کند، در این‌ سوی قضیه نیز قانون اساسی مشروطیت تبدیل به یک سند فراحزبی شده باشد. برعکس، کودتاهای انگلیسی و آمریکایی که ایران را از طلیعه تاریخی مشروطیت منقطع می‌ساخت هرگونه بازگشت به دموکراسی بومی را تحت سلطه شاهانه منتفی می‌‌کرد. از همین جا می‌‌توان درک روشن‌تری از مبارزه امام خمینی(ره) در لحظه تاریخی مذکور به دست داد و آن را از سایر اشکال مبارزه ضدرژیمی جریان‌های مخالف دیگر متمایز نمود. امام خمینی(ره) با اشاره به دو حزب «ایران‌ نوین» و «مردم» تجربه نظام‌هایی را که در آن می‌توان از وجود حزب به مفهوم واقعی سخن گفت خاطر‌نشان می‌نماید: «آن جاهایی که حزب هست، دولت‌ها از حزب وجود پیدا می‌کنند، نه اینکه اول دولت تشکیل شود بعد حزب درست کنند.» ضلع دیگر بازی حزبی در مفهوم دمکراتیک آن نمادی به نام «مجلس» است که به تعبیر روشن امام خمینی(ره) دولت موجود خود را به یکسان هم از مجلس و هم از مردمی که می‌باید آن را انتخاب کنند بی‌نیاز می‌بیند: «دولت هم به مجلس و به من و شما ربطی ندارد... وقتی که دولت تشکیل شد و سرنیزه دستش آمد شروع می‌کند حزب درست می‌کند.» امام خمینی(ره) با همان زبان شفاف، گویا و خیرخواهانه، مدلی از یک دولت واقعاً حزبی و حزب واقعاً مردمی و منتخب مردم معرفی می‌کند که عمدتاً با دمکراسی‌های پارلمانی (و در وضعیت ایران ‌آن روز با دمکراسی پارلمانی متکی به مشروطیت) سازگار بود تا دمکراسی‌نمایی شاهانه. دقیقاً با ارائه چنین بدیلی دمکراتیک در مفهوم واقعی آن است که در سخنان امام خمینی(ره)، مرتجع نمایاندن نهضت اسلامی توسط شاه به خود رژیم بازمی‌گردد و «عقب‌ماندگی» دیکتاتوری بر مبنای عقب‌ماندن از مدل‌های دمکراتیک و «حزب واقعی در جهان امروز» تعریف می‌شود: .... دست بردارید آقا از عقب‌‌افتادگی؛ مجد خودتان را حفظ کنید. اگر حزب می‌خواهید درست کنید، خوب، یک حزبی قبل از اینکه دولت شما پیش بیاید، یک حزبی درست کنید، و بعد هم حزب در مجلس، به طوری که قانون اساسی و سایر قوانین اقتضا می‌کند، نماینده درست کنند؛ و بعد هم ‌آقای وزیر، نخست‌وزیر متکی به نمایندگی که از احزاب پیدا شد و از جمعیت و از خواسته مردم و اینها پیدا شد؛ بعد می‌شود یک دولت متکی به حزب؛ متکی به ملت .... واضح است که چنین وضعیتی صرفاً در چارچوب نظام‌های دمکراتیک می‌توانست تحقق یابد و الگوی دمکراسی دوحزبی در اوضاع مشخص ایران ‌آن روز، تنها از طریق بازگشت به قانون اساسی مشروطیت می‌توانست به مفهوم واقعی، بومی و ایرانی شود. اما شاه چنان شیفته داستانسرایی پیرامون «اصول انقلاب شاه و ملت» و «انقلاب سفید» بود که آن اصول را به مثابه سند تعیین‌کننده افق آتی کشور و مبيّنِ حد و حدود دایره «آری‌گویی» احزاب آریامهری معرفی می‌نمود و در عرض قانون اساسی مشروطیت قرار می‌‌داد. به این ترتیب قانون اساسی از حالت متن فراحزبی خارج و جای خود را به متنی شاه‌ساخته می‌سپارد. به دنبال استغنای طاغوتی شاه از استناد به قانون اساسی، احزاب شاه‌ساخته نیز به طریق اولی با توسل به سند شاه‌ساخته (موسوم به «انقلاب شاه و ملت») از اتکا به قانون اساسی و ملت معاف شده و نهایتاً در انتهای یک دهه تجربه بی‌حاصل، گفتمان «انقلاب سفید» تمامی ته‌مایه‌های درون حکومتی را به مصرف می‌رساند و نوبت به فرامتن و فراگفتمان حزبی جدیدی به نام «دروازه‌های تمدن بزرگ» می‌رسد. فرجام رستاخیزی آن «سه حزب» نشان داد که بازی دوحزبی قبل از آنکه واقعاً متکی به قواعد «بازی» بوده، و حقیقتاً «دو طرف» داشته باشد و بدون آنکه تمرین دمکراسی باشد، چیزی جز تمرین بازی یک‌حزبی نبوده است. دقیقاً یک دهه قبل از تکامل شاهانه دو حزب به یک حزب، و تأسیس حزب رستاخیز، امام خمینی(ره) نقاب از «دوحزب‌نمایی» شاه کنار می‌زند و عملکرد آن روز رژیم را چیزی جز «مملکت یک‌حزبی» نمی‌بیند: .... اصلاً در ایران حزب معنا ندارد؛ در هیچ جای دنیا، مگر آنهایی که مثل ایران هستند. مملکت یک حزبی اصلاً معنا ندارد، حزب زوری معنا ندارد .... این سخنان که در سال 1343 و در نقطه اوج «دو‌حزب‌نمایی» شاه بیان شده در سال 1353 مصداق بیشتری برای توصیف حزب رستاخیز می‌یابد و در همان حال جایگاه واقعی ایران آن روز را نشان می‌دهد. یعنی برخلاف ادعای شاه که تأسیس دو حزب را موجب قرار گرفتن ایران در عداد «ملل راقیه» می‌دانست، امام خمینی(ره) ایران استبدادی را از شمول کشورهایی که حزب در آنها «معنا دارد» خارج کرده و در ردیف ممالک تک‌حزبی جهان طبقه‌بندی می‌کند. منبع: مظفر شاهدی ، سه حزب ، موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی ، پیشگفتار منبع بازنشر: سایت دوران

کوتاهی های ما در زمینه واقعه طبس

سیدجمال حیدری هنوز انقلاب ما به دو سالگی خود نرسیده بود و دشمن که موقعیت و جایگاه خود را در خاورمیانه در خطر می دید سریعاً با یک برنامه ریزی دقیق و حساب شده به خاک میهمان هجوم آورد این هجوم که بسی ناجوانمردانه و موذیانه صورت گرفته بود پیامدهایی چنان غیرقابل پیش بینی و ناگوار برای متجاوز به دنبال داشت که رئیس جمهور وقت آمریکا جیمی کارتر را به هراس افکند و جایگاهش متزلزل و ادامه ریاستش به چالشی جدی افتاد که این اتفاقات همگی در کتاب ۴۴۴ روز او منعکس است. هنوز انقلاب ما به دو سالگی خود نرسیده بود و دشمن که موقعیت و جایگاه خود را در خاورمیانه در خطر می دید سریعاً با یک برنامه ریزی دقیق و حساب شده به خاک میهمان هجوم آورد این هجوم که بسی ناجوانمردانه و موذیانه صورت گرفته بود پیامدهایی چنان غیرقابل پیش بینی و ناگوار برای متجاوز به دنبال داشت که رئیس جمهور وقت آمریکا جیمی کارتر را به هراس افکند و جایگاهش متزلزل و ادامه ریاستش به چالشی جدی افتاد که این اتفاقات همگی در کتاب ۴۴۴ روز او منعکس است. (۴۴۴ روز خاطرات جیمی کارتر در کشورمان ترجمه و توسط نشر اطلاعات منتشر شده است). علاوه بر آن فرمانده این عملیات سرهنگ چارلز بکویت که فرماندهی عملیاتی بزرگ را بر عهده داشت از ترسیم، توضیح و تفسیر آنچه در طبس رخ داد عاجز ماند و از سوی پنتاگون سخت مورد شماتت و اعتراض واقع شد و حتی بعدها این فرمانده نگون بخت مورد غضب قرار گرفته و سرانجامی شوم یافت به طوری که بعد از چاپ کتاب خاطراتش تحت عنوان دلتا فورس (کتاب یاد شده تحت عنوان نیروی دلتا در ایران ترجمه و توسط انتشارات اطلاعات منتشر شده است) او به آنچه به نقل از او منتشر شده بود معترض شد ولی این اعتراضات سرانجام شومی برای او رقم زد به طوری که چندی بعد جسد او را در خانه اش یافتند علت مرگ سکته قلبی اعلام شد در حالی که خانواده او در مصاحبه با نشریات آمریکایی به سلامت کامل او معترف بودند. متأسفانه با اینکه حدود سه دهه از اتفاق عظیمی که به معجزه می ماند گذشته ما کار اندکی کرده ایم ولی آمریکایی ها برای همین واقعه تاکنون کتابها و فیلمهای بسیاری ساخته و پرداخته اند تا تمام آنچه گذشت را به نفع خود مصادره کنند در حالی که ما تنها و تنها یک فیلم سینمایی که یک ورژن سریال هم از آن تهیه شده بود تحت عنوان طوفان شن ساختیم که به یقین کافی نبود. هر چند زحمات و هزینه بسیاری برای ساخت آن صرف شد اما به علت عدم تحقیق و پژوهش کافی در مورد این واقعه، قسمت اعظم آن همچنان پنهان و در مصادره دشمن باقی ماند. می طلبد ارگانها و سازمانها و حتی وزارتخانه هایی چون ارشاد در این زمینه پیش قدم شده متولی نگارش کارهای پژوهشی و یا خلق آثار ادبی و هنری با موضوع واقعه طبس شود چرا که این برگ از تاریخ معاصر ما که برای نسل امروز غبار گرفته و بیگانه جلوه می کند، یکی از اوراق زرین و افتخارآفرین تاریخ انقلاب اسلامی ایران است. دولت مردان آمریکایی بعد از این شکست مفتضحانه برای پاسخگویی به افکار عمومی بر آن شدند این تجاوز به حریم کشورمان را توجیه کنند و توجیه آنها آزادسازی گروگان های آمریکایی بود که شواهد و قراین به دست آمده مشخص کرد انگیزه و مقصود اصلی آنها از این تجاوز سرنگوی نظام نوپای جمهوری اسلامی ایران بود نه آزادسازی گروگانها بلکه این ادعا بعد از شکست آنها در طبس مطرح و در رسانه های آنها به بحث کشیده شد. هجوم نیروهای آمریکایی به خاک ما در همان زمان پیامدهای مختلفی به همراه داشت که از جمله آنها می توان به نحوی به تثبیت انقلاب و تبلیغ آن در خارج مرزها اشاره کرد که این موضوع دشمنان انقلاب را به تکاپو واداشت تا تصمیمی جدی تر برای خاموش کردن انقلاب اسلامی در ایران بگیرند و راه اندازی و تحمیل جنگ یکی از این اقدامات و پیامدهای واقعه طبس بود. منبع: کیهان ۵ اردیبهشت ۱۳۸۷ منبع بازنشر: نشریه الکترونیکی گذرستان - شماره 25

به یاد فرزند کویر

حکایت ابابیل طبس

زمینه ها و اهداف حمله نظامی آمریکا به طبس

شكست در صحرا

محمد مهدی سیفی مجله تایم در مورخ ۵ می ۱۹۸۰ در مقاله‌ای تحت عنوان «شکست در صحرا» نوشت « مأموریت کارتر برای نجات گروگان ها در درون شعله ها فرو رفت برای کارتر به طور اخص و برای آمریکا به طور اعم ماجرای اعم طبس یک شکست نظامی و سیاسی بود. یک بار ارتش مسلسل و پرقدرتش در ویتنام در حالی که از پای می‌افتاد و به خود می‌پیچد به زبونی و بیچارگی افتاد و حالا به نظر رسید که قادر نیست حتی زمانی که هیچ دشمنی نمی‌داند که آن ها در آنجا هستند و علی رغم چهار ماه تمرین مداوم نمی توانند هواپیماها را از برخورد با یکدیگر حفظ کنند»… پیروزی انقلاب اسلامی ایران در بهمن ماه ۱۳۵۷ و تشکیل نظام مقدس جمهوری اسلامی بر اساس آموزه‌های اصیل دینی علاوه بر آن که ساختار حکومت پهلوی را به چالش کشید، با تبدیل شدن به یک هژمونی منطقه‌ای با شعار وحدت جهان اسلام و در هم نوردیدن مرزهای جغرافیایی کشورهای مسلمان استراتژی های امنیتی و منافع منطقه‌ای آمریکا را با شکست روبرو ساخت. آمریکا که تمام تلاش خود را معطوف به حمایت از رژیم پهلوی و جلوگیری از پیروزی انقلاب نموده بود، با پیروزی انقلاب اسلامی، سفارت خود را به عنوان پایگاهی برای طراحی و اجرای توطئه علیه انقلاب مبدّل ساخت تا بتواند در پوشش دیپلماتیک برای شکست یا به انحراف کشاندن نظام نوپای اسلامی اقداماتی را انجام دهد. توطئه های آمریکا در جهت شکست انقلاب اسلامی و از سوی دیگر ورود شاه به آمریکا با اجازه کارتر – رئیس جمهور آمریکا- فصل جدیدی را در روابط ایران و آمریکا به وجود آورد که همراه با افزایش بی اعتمادی بود به طوری که در ۱۳ آبان۵۸ تقریبا دو هفته پس از دیدار بازرگان با برژینسکی در الجزایر- گروهی از دانشجویان ایران که بعدها به دانشجویان مسلمان پیرو خط امام معروف شدند به سفارت آمریکا در تهران حمله و ۵۳ نفر آمریکای را به گروگان گرفتند. این عمل از سوی حضرت امام (ره) مورد تایید قرار گرفت و ایشان تسخیر لانه جاسوسی آمریکا راانقلاب بزرگتر از انقلاب اول نامیدند. تسخیر سفارت آمریکا در تهران، حذف دولت موقت از صحنه اجرایی کشور، تثبیت پایه های قدرت و حاکمیت انقلابیون مذهبی و استمرارماجرای گروگان گیری و شکست طرح های آمریکا جهت آزاد سازی جاسوسان خویش موجب بحرانی بزرگ و اختلاف نظر در دستگاه دیپلماسی آمریکا پیرامون چگونگی برخورد با انقلاب اسلامی گردید . در این میان شورای امنیت ملی آمریکا به سرپرستی برژینسكی طرفدار اقدامات قاطع نظامی علیه انقلاب اسلامی شد. سرانجام گروه ویژه ۱۳۲ نفره تحت «دلتا فورس» برای حمله به ایران و آزادی گروگانها تشکیل شد و پس از بررسی های فراوان، در شامگاه چهارم اردیبهشت ۵۹ شش فروند هواپیمای غول پیکر نظامی و هشت فروند بال گرد نظامی مجهز آمریکای در عملیات موسوم به «پنجه عقاب» مرزهای هوایی جنوبی ایران را پشت سر گذاشته و در طبس فرود آمدند. اما چند ساعت بعد با حرکت شن ها بال های دو هواپیمایی مجهز به تسلیحات نظامی در صحرای « پشت بادام» طبس با یکدیگر بر خورد و منجر شدند و هشت نفر از نظامیان آمریکایی جان خود را از دست دادند و با این انفجار آمریکایی ها تصمیم به لغو عملیات و بازگشت گرفتند. با شکست تجاوز نظامی آمریکا، بلافاصله کارتر طی بیانیه ای که از طریق رادیو آمریکا در سراسر جهان پخش گردید عدم موفقیت کشور آمریکا در این طرح را اعتراف و مجله تایم در مورخ ۵ می ۱۹۸۰ در مقاله‌ای تحت عنوان « شکست در صحرا » نوشت « مأموریت کارتر برای نجات گروگان ها در درون شعله ها فرو رفت برای کارتر به طور اخص و برای آمریکا به طور اعم ماجرای اعم طبس یک شکست نظامی و سیاسی بود . یک بار ارتش پرقدرتش در ویتنام در حالی که از پای می‌افتاد و به خود می‌پیچد به زبونی و بیچارگی افتاد و حالا به نظر رسید که قادر نیست حتی زمانی که هیچ دشمنی نمی‌داند که آن ها در آنجا هستند و علی رغم چهار ماه تمرین مداوم نمی توانند هواپیماها را از برخورد با یکدیگر حفظ کنند» پس از شکست عملیات نیز یکی از هلی کوپترها که حاوی مدارکی در مورد جزییات عملیات بود به دستور بنی صدر بمباران شده در همین بمباران بود که محمد منتظر قائم فرمانده سپاه یزد به شهادت رسید. اما حضرت امام خمینی (ره) نیز پس از تهاجم نظامی آمریکا در طبس با نگاه تیزبین خود، پیام بسیار مهمی به ملت ایران صادر کردند که اینک به بررسی بخش هایی از آن خواهیم پرداخت. «ملت رزمنده ایران دخالت های نظامی آمریکا را شنیدند و عذرهای کارتر را شنیدند، اینجانب که کراراً گفته ام کارتر برای وصول به ریاست جمهوی حاضر است به هر جنایتی دست بزند و دنیا را به آتش بکشد شواهد آن یکی پس از دیگری ظاهر شده و می شود و اشتباه کارتر در آن است که گمان می کند با دست زدن به این مانورهای احمقانه می تواند ملت ایران را که برای آزادی و استقلال خویش و برای اسلام عزیز از هیچ فداکاری روی گردان نیست از راه خودش که راه خدا و انسانیت است منصرف کند، کارتر باز احساس نکرده با چه ملتی روبروست و با چه مکتبی بازی می کند. ملت ما ملت خون و مکتب ما جهاد است . کارتر باید بداند که ملت ۳۵ میلیونی ما با مکتبی بزرگ شده اند که شهادت را سعادت و فخر می دانند و سرو جان را فدای مکتب خود می کنند» همانطور که ملاحظه می‌گردد حضرت امام (ره) در این بخش از پیام خود، هدف اصلی کارتر از حمله نظامی آمریکا به ایران را ضمن آزادی گروگانها، پیروزی در انتخابات دوره دورم ریاست جمهوری می‌داند. زیرا او در حال طی آخرین مراحل دوران اول ریاست جمهوری بود و به شدت در صدد کسب وجهه سیاسی اجتماعی و تلاش برای دست یابی به جایگاه یک قهرمان ملی به سر می‌برد و پیروزی وی در این حمله می توانست او را به صورت یک قهرمان پیروز به دومین دوره ریاست جمهوری منتقل نماید. لکن با شکست آمریکا در این حمله نظامی، موجی از ناامیدی ملی در آمریکا پدید آمد به طوری که برژینسکی مشاور امنیت ملی کارتر می گوید «ماجرای مفتضح ایران (حادثه طبس) یکی از سه عامل مهم شکست کارتر بود و این ماجرا احساس نامیدی ملی را بر انگیخت» همچنین ویلیام سولیوان سفیر آمریکا در تهران از این واقعه با عنوان «دوران تحقیر ملی آمریکا» یاد کرده و می نویسد «روش سست و بی قید حکومت کارتر و اقدامات نامعقول او به گروگان گیری اعضای سفارت آمریکا منجر شد و یک دوران تحقیر ملی که در تاریخ آمریکا نظیر آن دیده نشده است. آغاز گردید» همچنین باری روبین- کارشناس مسایل خاورمیانه – می گوید :«ماجرای طبس یک شکست دردناک برای کارتر و یک پیروزی برای ایران بود و موقعیت بین المللی آمریکا را به شدت تضعیف کرد» موضوع دیگری که حضرت امام در پیام خویش بدان تصریح دارند این است که ملت مسلمان ایران با نهضت بزرگ اسلامی خود و با خط سرخ جهاد و شهادت به عنوان سلاح نیرومند و مؤثر در صدد کسب آزادی از یوغ استعمار خارجی و استبداد داخلی است و برای نیل به این هدف با اهدای خون جوانان خود در برابر توطئه ها ایستادگی خواهد کرد. امام خمینی در فراز دیگری از پیام خویش شکست آمریکا در صحرای طبس را حاصل و نتیجه قطعی امدادهای غیبی الهی می داند و در عبارت صریح زیر اعلام می دارد « این مانور احمقانه به امر خدای قادر، شکست خورد» از جنبه تاریخی واقعه حمله نظامیان آمریکا و شکست آنان به وسیله شن های بیابان تفتیده طبس، همانند واقعه حمل پیل سواران ابرهه به خانه کعبه و منهدم شدن آن توسط سنگ ریزه های فروریخته از منقار مرغان ابابیل می باشد. شکست آمریکاییان در طبس توسط نیروهای غیبی الهی به گونه ای واضح و آشکار بود که حتی هارولد براون- وزیر دفاع آمریکا- وقتی در برابر این سؤال که چگونه این فاجعه بزرگ به وقوع پیوست او در حالی که به شدت متحیر بود چنین پاسخ می دهد «آیت الله خمینی در بالکن محل سکونت خود حضور یافت و با هر حرکت دست او یک هواپیما به زمین افتاد.» این عبارت اشاره به همان نقش امداد غیبی الهی دارد که وزیر دفاع آمریکا این گونه بیان می دارد. اما فراز دیگری از پیام حضرت امام که در واقع یک «پیش بینی سیاسی» نیز قلمداد می شود سرانجام و فرجام ماجراجویی کارتر را این گونه بیان می دارد « کارتر باید بداند که این عمل احمقانه او در ملت آمریکا چنان اثری خواهد گذاشت که طرفداران او را مخالفان او خواهد کرد. کارتر باید بداند که با این عمل بسیار ناشیانه حیثیت سیاسی خود را به صفر رساند و از ریاست جمهوری باید قطع امید کند. کارتر با این عمل خود ثابت کرد که قدرت تفکر را از دست داده و از اداره یک کشور بزرگ مثل آمریکا عاجز است. شکست آمریکا در عملیات آزاد سازی گروگان ها در واقعه طبس در زمان ریاست جمهوری کارتر سبب شد تا وی آرای عمومی را در انتخابات بعدی از دست بدهد. زمانی که وی در واپسین روزها و دقایق ریاست جمهوری خود نتوانست مسأله گروگان ها را خاتمه دهد اعتماد مردم به وی و حکومتش سلب شد. لذا جمهوری خواهان از این موقعیت استفاده و اعلام کردند که تلاش چندین ساله آمریکا به ویژه جمهوری خواهان برای ایجاد یک دولت وابسته در منطقه خلیج فارس با سقوط شاه و اقدامات نسنجیده دموکراتها از بین رفته و حتی بدتر از آن، عملکرد ضعیف دموکراتها به گونه ای بوده که عده‌ای به خود خسارت داده و دیپلماتهای آمریکا را به اسارت می ‌گیرند. نتیجه وضعیت فراهم شده، روی آوری افکار عمومی به جمهوری خواهان و شکست سخت دموکرات ها بود. در این سال سرنوشت انتخابات آمریکا نه در واشنگتن بلکه در صحرای طبس رقم خورد. همچنین کارتر پس از شکست در انتخابات ریاست جمهوری این گونه زبان به اعتراف می ‌گشاید «سال های آخر ریاست جمهوری من در گروگان آیت ا… خمینی بودم» و در آخر مطلب خویش را با این عبارت از جمله نیویورک تایمز به پایان می بریم که «داغ شکستی که آمریکاییان در ایران خوردند آنها را رها نخواهد کرد. این شکست ضربه‌ای دوباره به احساس غرور و اعتماد به نفس آنان زد». منابع: 1. صحیفه نور. ج ۱۲و۱۱و۱۰٫ 2. بک ویث، چارلی، نیروی دلتا از پلی می تا طبس ترجمه : رضا فاضل زرندی، تهران، امیرکبیر، ۱۳۶۶ 3. بک ویث، چارلی ، حادثه طبس، مترجم : دفتر انتشارات اسلامی، تهران ، انتشارات دفتر اسلامی، ۱۳۶۷ 4. روزنامه جمهوری اسلامی 5. روزنامه سلام 6. برژینسکی «سقوط شاه، جان گروگانها و منافع ملی» ترجمه منوچهر یزدانیار، تهران، کاوش، ۱۳۶۲ منبع: پایگاه انقلاب دوم ، موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی منبع بازنشر: نشریه الکترونیکی گذرستان - شماره 25

عملیات پنجه عقاب

تا حال دو هلیکوپتر از کار افتاده اند. اگر احتمالا یکی دیگر نیز به چنین وضعی دچار شود، حداقل بخشی از افراد، اجبارا امکان برگشتن ندارند. بیرون از هرکولسهای غول پیکر. زمین و زمان توی شن و ماسه و باد غوطه می خورد. «لنگستون کزاد» کماندوی عضو گروه «نور آبی» به سختی می تواند کله‌ی طاس چارلی را توی تاریکی و شنباد تشخیص بدهد که از این طرف به آن طرف می رود. اولین احساسی که بعد از گرفتار شدن توی این جهنم به لنگستون و همقطارهایش دست داده، نفرت از سازمان هواشناسی است. گندشان بزند: «هوایی صاف و بدون هیچگونه ناآرامی جوی!» آنچه مسلم است اینکه هلیکوپترها دیر کرده اند و این اصلا خبر خوبی نیست. کزاد می داند که الان دل توی دل چارلی نیست. سرهنگ «چارلز بک دیث» گردن کلفت، با آن قد دو متری و کله‌ی تراشیده و پوست پر چین و چروکش. الان مثل یک بشکه‌ی باروت آماده انفجار است. کزاد فرمانده‌اش را خوب می‌شناسد. او از زمان تاسیس نور آبی‏، بعد از جنگ ویتنام، در کنار چارلی بوده است. چارلی در ویتنام فرماندهی گروه «پروژه‌ی دلتا» را به عهده داشت. این گروه فوق سری از میان نیروهای ویژه، انتخاب شده بود و با بودجه‌ «سیا» نگهداری می‌شد. بعد از آن بود که «نور آبی» تشکیل شد. گروهی که خطرناکترین و ناامیدانه‌ترین ماموریتها، به آنها محول می‌شود. و حالا این گروه در «کویر یک» در نزدیکی طبس، در خاک ایران به انتظار رسیدن «سی استاسیون» ها، به زمین و زمان فحش می‌دهد. «سی استاسیون» نامی است که آمرئیکاها به نوع دریایی هلیکوپترهای «سیکورسی آر اچ – 53» داده‌اند. این هلیکوپترهای دو موتوره، قادرند 37 نفر کاملا مسلح برای جنگ را با سرعت 315 کیلومتر در ساعت جابجا کنند. «سی استاسیون» ها در حین پرواز قادر به سوختگیری هستند. «سی استاسیون» همان هلیکوپتری است که در یک مانور آزمایشی توانست فاصله بین ساحل شرقی و غربی آمریکا را بدون فرود طی کند و در یک نمایش هوایی هم، با سوختگیری در حال پرواز از اقیانوس اطلس گذشت! در فاصله‌ی فرود اولین هواپیمای هرکولس‏، چهار ساعت پس از پرواز از جزیره‌ی «مصیره» عمان، تا رسیدن هلیکوپترها یک دستگاه جیپ و چند موتور سیکلت برای رفت و آمد بین هواپیماها و هلیکوپترها، از اولین هرکولس «سی –130» تخلیه می‌شوند. «سی –130» واقعا یک هرکول پرنده است. چهار موتور دارد و قادر است دو تانک و یک جیپ را حمل کند، چیزی حدود 200 سرباز مسلح به راحتی توی آن جا می شوند و سرعتشان حداکثر به حدود 600 کیلومتر در ساعت می رسد. علاوه بر تو و تجهیزات، هرکولسها سوخت مورد نیاز هلیکوپترها را نیز حمل می‌کنند. «لنگستون کزاد» از فرود اولین هلیکوپترها با خبر می‌شود: «فقط یکی؟!» به او فکر می کند که حتما بقیه توی طوفان شن پدرشان درآمده است. لنگستون مطمئن است که چارلی باید از جزییات بیشتری باخبر باشد. کماندوهای سرنشین هلیکوپترهای فرود آمده، دست کمی از خود آنها ندارند. فحش از دهانشان نمی‌افتد. لنگستون برای اولین بار از شروع این شب مسخره، احساس عجیبی دارد. دلهره یا نگرانی؟! اهمیت نمی‌دهد. باید به چارلی اعتماد کرد. هر چند خود چارلی هم توی دستپاچگی دست کمی از بقیه افراد ندارد. طبق برنامه، هشت هلیکوپتر در ساعت شش و 30 دقیقه‌ی بعد از ظهر از روی ناو و هواپیمابر «نیمیتس» در خلیج فارس، که در آن زمان به فاصله‌ی 30 مایلی ساحل ایران – حوالی مرز ایران و پاکستان – رسیده است، به پرواز در می‌آیند. هنگامی که به مرز ایران می رسند، هوا تاریک شده است. هلیکوپترها باید از میان دره‌ها و یک مسیر پیچاپیچ که از ماهها قبل به کمک عکسبرداری دقیق شناسایی شده است، پرواز کنند. این کار چندان سخت نیست. خلبانهای ‌«سی استاسیون» ماهها برای پرواز در ارتفاع پایین آموزش دیده‌اند و مجهز به اشعه‌ی مادون قرمز برای دید در شب هستند. هلیکوپترها بر فراز مسیری کویری که از حوالی شهر ریگان – نزدیک بم – می گذرد در حال پرواز هستند. تقریبا دو ساعتی از پروازشان گذشته است و حدود 500 کیلومتر از مسیر 900 کیلومتری را طی کرده‌اند که خنک کننده‌ی موتور یکی از هلیکوپترها خراب می شود. هلیکوپتر، ناچار تن به فرود اجباری می دهد و یک هلیکوپتر دیگر نیز به زمین می‌نشیند تا سرنشینان هلیکوپتر خراب شده را با خود ببرد. هلیکوپترها به پرواز ادامه می‌دهند ولی مدت کوتاهی پس از خرابی اولین هلیکوپتر، دومین هلیکوپتر هم دچار نقص فنی می‌شود. نقص این یکی در دستگاه مخصوص حفظ تعادل است. خلبان قدرت جهت‌یابی را از دست می‌دهد و دچار سرگیجه می‌شود و... طبیعی است که چارلی، از تمام این حوادث، بوسیله بی سیم، باخبر باشد. اما کزاد و بقیه افراد مدتی بعد می‌فهمند که دلهره و اضطرابشان بی دلیل نبوده است. کزاد حس می‌کند که از آ‎غاز، خیلی چیزهای خارج از برنامه اتفاق افتاده است. خدایا! توی کله‌ی طاس چه می‌گذرد. هر کس دیگری جای او بود حداقل به فکر می افتاد که درخواست لغو عملیات را بکند. کمبود دو هلیکوپتر، در وهله‌ی اول به معنی کمبود جا برای حدود 74 نفر است. این در حالی است که حتی اگر ایرانیهای همراه با گروه، جا گذاشته شوند، با توجه به تعداد گروگانها، باز هم... . لنگستون فکر می‌کند که وظیفه اش فکر کردن نیست. او به چارلی و فرماندهان ارتش ایالات متحد، اعتماد دارد. آنچه که لنگستون کزاد از آن بی خبر است، این است که در همان لحظه، «چارلز بک ویث» هم به همین موضوع فکر می‌کند. کمبود جا برای 74 نفر، با توجه به لزوم برگرداندن 53 گروگان آمریکایی به این معنی است که باید عده‌ای را جا گذاشت. یا باید از حمل افراد ایرانی و افسران وابسته به رژیم سابق ایران صرف نظر کرد و یا از حمل عده‌ای از افراد چارلی. این تصمیم، آنقدرها هم ساده نیست. به هر دو دسته، به ویژه به ایرانیها، وظایف معینی محول شده است. «بک ویث»‌ نمی‌تواند به این مساله فکر نکند. او باید پیش از شروع هر مرحله‌ی دوم عملیات، این مشکل را به نوعی حل کند. اما یک چیز مسلم است: عملیات باید طبق برنامه پیش برود‎؛ طبق برنامه! طبق برنامه در ساعت دو و 30 دقیقه‌ی صبح به وقت تهران، شش هلیکوپتر باقیمانده باید کار سوختگیری از هواپیماهای حامل سوخت را تمام کنند و حدود 170 نفر را در خود جای دهند و به سمت گرمسار پرواز کنند. لنگستون و دوستانش، این نقطه را که در 400 کیلومتری «کویر یک» قرار دارد، به نام «مانتین هاید وی» می‌شناسند. این نقطه در 80 کیلومتری تهران قرار دارد. افراد تمام روز 25 آوریل (5 اردیبهشت) را در این محل می‌مانند. در آنجا، هشت دستگاه کامیون نو و یک اتوبوس که به شکل خودروهای ارتش ایران و با علایم مخصوص آن استتار و توسط یکی از نیروهای ایرانی خریداری شده‌اند، آماده است. قرار است که در «مانتین هاید وی» گروه تمرینات لازم را تکرار کنند و آخرین دستورات و آموزشها را بگیرند. حمله باید نیمه شب 25 آوریل به وقت تهران آغاز شود. اقلا پنج ساعت قبل، خودروها «مانتین هاید وی‌» را ترک می‌کنند. افراد گروه به دو دسته تقسیم می‌شوند: یک دسته لباس پاسداران نگهبان سفارت و دسته‌ی دیگر یونیفرم ارتش ایران را به تن دارند. تمام آنها، خصوصیات بدنی و نژادی مدیترانه‌ای دارند و همگی به طناب برای خفه کردن، هفت تیر کالیبر 22 با لوله‌های بلند و صدا خفه کن و ماسک ضد گاز مجهز شده‌اند. به محض ورود به تهران یکی از خودروها جدا شده، به سمت وزارت امور خارجه که محل نگهداری سه نفر از گروگانهاست، اعزام می شود. یک هلیکوپتر برای برگرداندن این افراد، به همین محل اعزام خواهد شد. لنگستون حاضر است نصف زندگیش را بدهد تا بتواند یک سیگار روشن کند. توی این جهنم، تمام عضلاتش کشیده شده‌اند. نمی‌داند اعصابش از بیکاری خرد شده است، یا از بلاتکلیفی. چارلی پیدا نیست. همه داد و بیداد می‌کنند و از هر طرف دستوری می‌رسد. نور چراغهای دو طرف باند فرود، به زور توی تاریکی شب و شن، دیده می‌شود. مرده شور ببرد این سرهنگ «کیل» و آن تیم کنترل کننده حمله‌اش را. معلوم است که آنها هم توی این کثافتکاری گیر کرده‌اند. لنگستون یک لحظه فکر می کند که هیچکس نمی‌داند چکار باید بکند: «من اینچا چه غلطی باید بکنم؟!» توی سرش شروع کرد به مرور کردن آنچه را که بیشتر از 30 بار تمرین کرده بود. حالا دیگر گروه به حوالی سفارت رسیده است. ستون خودروها به دو دسته تقسیم می‌شوند: یکی به سمت در اصلی و آن یکی به سمت در پشت سفارت می‌رود. ستون،‌ مجهز به ماسگ ضد گاز، در امتداد دیوار سفارت پیش می‌رود و از مقابل پاسداران محافظ عبور می‌کند. خیالتان از داخل راحت باشد! پشت این دیوار سه متری همه چیز عادی و آرام است. آنجا فقط یک نفر از حمله خبر دارد، آنهم نه کامل. او مامور رد گم کن است. یعنی چه؟! راستش را بخواهید، به ما مربوط نیست. دستور شروع باید از مامور مستقر در «موقعیت ما قبل آخر» صادر شود. دستور که رسید. در نقاط مختلف سفارت چند انفجار کوچک اتفاق می‌افتد. این انفجارها به طور الکترونیکی و از راه دور انجام می‌شوند. بعد گاز متصاعد می‌شود و تمام افرادی را که در شعاع تاثیر قرار دارند بیهوش می‌کند، همه افراد را. هم پاسداران و نگهبانها و هم خود گروگانها! در این لحظه افراد به داخل سفارت حمله می‌کنند و مستقیما به سمت محل نگهداری گروگانها می‌روند. توجه کنید: توی مسیرتان تمام نگهبانها را بکشید. آنهایی که یونیفرم ارتش ایران را به تن دارند، در خارج سفارت، پشت دیوارها و در ورودی را زیر نظر خواهند گرفت. تمام عملیات، چند دقیقه بیشتر طول نمی‌کشد. در خارج از سفارت هم، هر کس به محل نزدیک شود، توسط همان گروه طبس به یونیفرم ارتش ایران، وادار به ترک محل می‌شود. به محض دریافت خبر فرود هلیکوپترها در ورزشگاه «امجدیه» دستور خروج از سفارت داده خواهد شد. کامیونها به ورزشگاه می‌روند و به هلیکوپترها نزدیک می‌شوند. افراد، گروگانهای بیهوش را، روی دوش به داخل هلیکوپترها حمل می‌کنند و بعد هم پرواز!» برای لنگستون و دوستان همقطارش این پایان کار بود. ولی سرهنگ «بک ویث» و دیگر فرماندهان عملیات می‌دانستند که اینطور نیست. هلیکوپترها، باید به فرودگاه پادگان بزرگ «منظریه» در جاده‌ی تهران – قم می‌رفتند. آنجا، هرکولسها که شب قبل، از کویر به «مصیره» رفته و برگشته‌اند. منتظرشان خواهند بود. حتی یک سرباز گیج هم وقتی بمب افکن شکاریهای «اف – 14» را کنار هرکولسها، روی باند ببیند، می‌فهمد که این یعنی امکان درگیری. تازه دو ساعت بعد از آن است که آنها خارج از حریم هوایی ایران خواهند بود. لنگستون برای اولین بار بعد از فرود در «کویر یک» به سرهنگ «بک ویث» نزدیک می‌شود. چند دقیقه از نیمه شب گذشته است. توی چنان فضایی به زحمت می‌توان قیافه افراد را تشخیص داد. «بک ویث» چشمانش را تنگ می‌کند و به لنگستون خیره می‌شود. صدای لنگستون توی زوزه باد می‌لرزد: «چارلی! یه اتوبوس!» افراد «بک ویث» اتوبوس را محاصره کرده و مسافرانش را پیاده کرده‌اند. «بک ویث» با دیدن مسافران وحشتزده که با دستهای بالا گرفته بر زمین نشسته اند، دچار اضطراب شدیدی می‌شود. تنش عرق کرده است و سفیدی چشمهایش توی سیاهی شب برق می‌زند. لنگستون فکر می‌کند که این اتوبوس یکی دیگر از خرگوشهایی است که این شب نفرین شده از کلاهش بیرون آورده! حالا عملا، پنجاه نفر مزاحم روی دست چارلی مانده‌اند، که حتی می‌توانند موجب شکست تمام عملیات شوند. لنگستون حس می‌کند که اگر روحیه و شان فرماندهی نبود، چارلی در این لحظه باید نعره می‌کشید. حدس لنگستون درست است. «بک ویث» دقیقا چنین حالی دارد. عکسهایی که در روزهای متوالی از منطقه شده، چنین رفت و آمدی را ثبت نکرده‌اند. این عکسها جاده را تقریبا بدون رفت و آمد، نشان می‌دهند. این چیزی بود که به «بک ویث» گفته بودند. و حالا توی این بلبشو، پنجاه نفر سرش خراب شده‌اند. با آنها چکار باید بکند؟! «بک ویث» به طرف بی سیم بر می‌گردد. فقط خدا می‌داند چه چیزی باعث می‌شود که در حین صحبت با ژنرال «جان وارنر» فرمانده کل عملیات‏،‌ آرامش ظاهری خود را حفظ کند. «وارنر» در هواپیمای «آواکسی» که بر فراز مرز ترکیه در پرواز است، عملیات را رهبری می‌کند. صحبت طول می‌کشد. شاید «وارنر» هم شوکه شده است. ناگهان پیشانی بلند‌ «بک ویث» چین می‌خورد و لبهایش باز می‌ماند. ماجرا آنقدر مسخره است که اگر «بک ویث» در این جهنم گرفتار نیامده بود،‌ حتما کلی به آن می‌خندید: «همه‌ی این عکسها در روز گرفته شده‌اند. در حالی که در چنین مناطقی به دلیل گرمای شدید در این فصل، ساکنان بیشتر شب یا صبح خیلی زود سفر می‌کنند.» «بک ویث» منتظر کسب تکلیف می‌ماند. وارنر، مستقیما با اتاق سری پنتاگون در تماس است. «بک ویث» با انگشتانش روی میز بی‌سیم ضرب می‌گیرد. اصلا نمی داند که اوضاع جوی بدتر شده است یا بهتر. شاید اگر بتواند، در آن شرایط خودش را توی آینه ببیند. از دیدن یک لبوی داغ بزرگ، وحشت کند. «یک ویث» در انتظار جواب فلج شده است. هر چند رسیدن جواب چندان طول نمی‌کشد: «مسافران باید به خارج از ایران منتقل شده، تا در صورت لزوم به عنوان گروگان مورد استفاده قرار بگیرند.» «بک ویث» گوشی بی‌سیم را روی میز پرتاب می‌کند. لنگستون، هنوز نزدیک اتوبوس ایستاده است. مسافران، به دستور «بک ویث» تحت کنترل افسران ایرانی قرار می‌گیرند. تا این لحظه، شرایط برای ادامه‌ی کار چندان بد نیست. شش فروند «سی استاسیون»‌ به زمین نشسته اند. اما هیچ چیز مثل آن چیزی نیست که در تصور افراد بود. همه،‌ بسته به درجه نظامی شان، غر می‌زنند. هر چه درجه بالاتر می‌رود. صدا هم بلندتر می‌شود. لنگستون، توی این فکر است که به زودی حنجره‌ی چارلی پاره خواهد شد. همین موقع، خلبان یکی از هلیکوپترها، با عجله پیاده می‌شود و خود را به فرماندهی مستقر در محل می‌رساند. آه لنگستون در می‌آید: «خدایا! یه خرگوش دیگر!» خبر خرابی سومین هلیکوپتر، تیر خلاص استقامت «بک ویث» است. لحظات غم انگیزی است. با احتمال شکست عملیات آبرو و مقام تمام فرماندهان به خطر خواهد افتاد. ساعت به وقت تهران از یک صبح گذشته است. فرماندهان با هم مشورت می‌کنند و ‌«وارنر» هم در جریان قرار می‌گیرد. «بک ویث» طرفدار ادامه عملیات است. فرمانده گروه «دلتا» شخصی نیست که با چند اشکال فنی، از میدان به در برود. او معمولا افرادش را به مشکلترین عملیات – تا حد غیر ممکن – وا می‌دارد. بنابراین، در این شرایط به نظر او پنج هلیکوپتر باقیمانده باید با کمی بیشتر از ظرفیت معمول، عملیات را ادامه دهند. اما موضع دیگران محتاطانه تر است. تا کنون سه هلیکوپتر از کار افتاده است. هیچ تضمینی نیست که این اتفاق برای بار چهارم تکرار نشود. «لنگستون کزاد» و همقطارهایش، حالا دیگر خبر خرابی هلیکوپتر را شنیده‌اند. در چنین شرایطی، حداقل آرزوی لنگستون این است که هر چه زودتر از این گور دسته جمعی فرار کنند. هیچکدام از افراد، روحیه‌ی اولیه را ندارند. احساس لنگستون برای خودش هم ناشناخته است. احساسی که حتی در شرایط وحشتناک فرار از سایگون هم تجربه‌اش نکرده بود. ساعت، به وقت تهران یک و 20 دقیقه‌ی بعد از نیمه شب است. در حالی که لنگستون و همقطارهایش در اضطراب و انتظار به سر می‌برند. «جیمی کارتر» پیشنهاد قطع عملیات را دریافت می‌کند. او باید با همکارانش، در اتاق وضعیت ویژه‌ی کاخ سفید مشورت کند. این همان چیزی است که فکرش، اعصاب «بک ویث» را خرد می‌کند: یک عده توی اتاقهایشان تصمیم می‌گیرند که یک عده‌ی دیگر، وسط جهنم چه غلطی بکنند. بالاخره ساعت یک و نیم صبح، به وقت تهران، دستور قطع عملیات صادر می‌شود. «لنگستون کزاد» دستهایش را از جیب شلوارش در می‌آورد. آنها دیگر نمی‌لرزند. پنج هلیکوپتر باقیمانده، مشغول سوخت‌گیری برای بازگشت هستند. ششمین هلیکوپتر اجبارا باید همان‌جا بماند. «به جهنم! می‌توانست بدتر از این هم اتفاق بیفتد!» نه «بک ویث» و نه کارتر که لحظاتی بعد از اعلام شکست عملیات، همین جمله را خطاب به همکارانش گفت. فکرش را هم نمی‌کنند کلاه شعبده باز، باز هم خرگوش دارد. لنگستون و همقطارهایش در حال سوار شدن به هواپیما، ناگهان نور چهار چراغ را می‌بینند که در حال نزدیک شدن به آنها هستند. یک سواری و یک نفتکش! فشار عصبی به نهایت خود رسیده است. چارلی فراموش می‌شود و این بار، سربازان معطل نمی‌کنند و ماشه ها را می‌کشند. نفتکش مورد اصابت قرار می‌گیرد و راننده‌اش مجروح می‌شود. زیر نگاه مستقیم «نور آبی» و در روشنایی آتش نفتکش، راننده‌ی سواری عقب – جلو می‌کند و زخمی را بر می‌دارد و فرار می‌کند. لنگستون باورش نمی‌شود. دستهایش دوباره شروع به لرزیدن کرده‌اند. می‌داند که وضع هیچکس بهتر از او نیست. و گرنه این اتفاق احمقانه نمی‌‌افتاد. چطور می‌شود یک نفر غیر نظامی، به این شکل مسخره از دست کماندوهای نور‌ آبی فرار کند؟! چند دقیقه‌ای طول می‌کشد تا افراد دوباره آرامش پیدا کنند. هر چند این آرامش، ظاهری است. حالا دیگر بر خلاف قبل از دستور بازگشت، بیشتر صدای باد شنیده می‌شود تا نعره های افراد. «لنگستون کزاد» کنار یکی از هواپیماها روی زمین ولو شده و به چیزی که خودش هم نمی‌داند چیست تکیه داده و زل زده است به شعله های نفتکش. تا آن شب بیشتر از هر چیزی توی دنیا، شعله‌ی آتش دیده است. اما شعله‌های زرد و سرخ و صدای «جرق و جرق» این یکی، انگار که برایش تازگی دارد. نه چیزی می‌بیند و نه چیزی می‌شنود. فقط آتش! احساس نزدیکی غریبی دارد با آتش نفتکش، حس یکی شدن و پابند شدن. مثل جاسوسهای فیلمهای سینمایی که در محل ماموریت خود عاشق می‌شوند و همین سرگردانشان می‌کند میان عشق و وظیفه. و معمولا هم اولی را انتخاب می‌کنند و معمولا هم جانشان را روی آن می‌گذارند. درست 48 دقیقه بعد از دستور قطع عملیات است که فاجعه‌ی اصلی رخ می‌دهد، و آنقدر سریع که فقط می‌تواند از عهده‌ی یک شعبده باز بر آید. «بک ویث» مشغول جمع آوری نهایی افراد و تجهیزات است که یکی از هلیکوپترها بعد از سوختگیری از هواپیمای «سی – 130» حامل سوخت، در حین بلند شدن و دور شدن از هواپیما‌، با سرعتی بیش از حد گردش می‌کند و در همین لحظه، دم آن به بدنه‌ی هواپیما اصابت می‌کند. در یک چشم به هم زدن، هزاران لیتر بنزین و تمام تسلیحات موجود در هر دو، منفجر می شوند. کوهی از آتش، کویر و شنباد و شب را روشن می‌کند. صدای نعره و عربده دوباره بلند می‌شود. هشت نفر، در جا ذغال می‌شوند. چشمهای «بک ویث» از حدقه در‌ آمده‌اند. پاهایش خشک شده‌اند و برای چند لحظه، انگشتانش را حس نمی‌کند. بوی بنزین و کباب سوخته و باروت، «کویر یک» را پر کرده است. «بک ویث» به خودش می‌آید. چهار نفر به شدت سوخته‌اند. حالا فقط یک فکر توی کله‌ی طاس خیس از عرق «چارلی بک ویث» وجود دارد: «رفتن بعد از مردن!» به جهنم که شکل فرار به خودش می‌گیرد. بگذار آنها که پشت میزهایشان توی اتاقهای سری‌شان نشسته‌اند، هر غلطی که می‌خواهند بکنند. مسلما آنها راهش را پیدا خواهند کرد. کارتر می‌تواند یک رونوشت از سخنرانی «کندی»، بعد از کثافتکاری خلیج خوکها تهیه کند و عین همان را بخواند. اما یک چیز مسلم است: چارلی بیشتر از این تلفات نمی‌دهد. حتی اگر مجبور شود قانون مقدس «هرگز جسد دوستان را به جا نگذارید» را زیر پا نمی‌گذارد و حتی اگر مجبور شود اسناد محرمانه و هلیکوپترهای سالم را هم جا بگذارد. ساعاتی بعد، با خروج نیروها از حریم هوایی ایران، عملیات پایان پذیرفته است. درخشش آفتاب کویر، اجساد سوخته‌ پنج کماندو و سه خلبان را روشن می‌کند. «لنگستون کزاد» هنوز به آتش خیره مانده است. منبع: هفته نامه آینده سازان، شماره 65، فروردین 1383 منبع بازنشر: نشریه الکترونیکی گذرستان - شماره 25

شکست «پنجه عقاب» در مقابل «طوفان شن»

طبس؛ کابوس وحشتناک امریکا

مهدى گیوه کى انقلاب اسلامى ایران، همان گونه که آیه و مصداقى از سنت فتح و نصرت مستضعفان مى باشد، در درون خود آیینه و مجلاى ده ها نقطه عطف از تاریخ سیطره و حاکمیت خط حقیقت بر جریان باطل و تبار شیطان است و براى آنان که قیام را بر قعود ترجیح داده اند، در قالب هدایت ها و امدادهاى غیبى و خفى، ظاهر مى گردد. بنا به گفته کارشناسان واکنش ها، مقاومت ها و توطئه هایى را که علیه پیروزى و تداوم انقلاب اسلامى در ایران به انجام رسید مى توان در سه دوره «پیروزى تا آغاز تجاوز نظامى»، «جنگ تحمیلى» و «پس از قطعنامه» بررسى کرد که به ترتیب صبغه و صورت «نفاق و نفوذ، حذف از درون»، «تهاجم نظامى-امنیتى» و «اقتصادى- فرهنگى» داشته است. جدى ترین تحولات دوره اول، تسخیر انقلابى سفارت امریکا توسط دانشجویان پیرو خط امام در ۱۳ آبان ۱۳۵۸ بود که در واکنش به عمق توطئه گرى و اخلال در نظم سیاسى کشور و منطقه، به وسیله جاسوسان این لانه قدیمى امریکایى ها صورت گرفت. به این خاطر، ایالات متحده سخت متحیر شد و حمله به ایران را به اجرا گذاشت که به ظاهر، براى نجات دیپلمات هاى به گروگان گرفته شده اما همراه با حمله به موقعیت هاى حیاتى پایتخت، تجاوز به تمامیت ارضى یک کشور مستقل را در پى داشت، اما نهایت به یک رسوایى بزرگ بین المللى تبدیل شد. پنجم اردیبهشت سالروز شکست نیروهاى آمریکایى در صحراى طبس است. عملیات آمریکایى پنجه عقاب در طبس، بیش از هرچیز، شبیه یک تعطیلات دل انگیز آخر هفته بود که ناگهان با در گرفتن توفانى شدید ویران شد. این تعطیلات آمریکایى که مى رفت تا خاطره برانگیزترین هاى نوع خود باشد، با وزیدن توفانى از شن هاى صحرا مبدل به یک کابوس وحشتناک در حافظه تاریخى رهبران آمریکا شد. البته اگر بتوانیم در مورد این رهبران از حافظه تاریخى سخن بگوییم! جیمى کارتر رییس جمهور وقت ایالات متحده در کتاب۴۴۴ روز در این مورد مى گوید: «هنوز هم از یادآورى خاطرات آن روز آزرده خاطر مى شویم. امید موفقیت زیاد بود. وقایع ناگوار و عصبیت، شهامت گروه نجات، شرمسارى ناشى از شکست و بالاتر ازهمه، مرگ فاجعه آمیز افراد ما در کویر، همه و همه در خاطرم نقش بسته است. من براى چند ساعت موفق شدم بخوابم و صبح زود آماده شدم تا از طریق تلویزیون آن چه را که رخ داده بود، براى مردم آمریکا تشریح کنم. من تمام مسئولیت را شخصا به عهده گرفتم. آن چه را که روى داده بود، تشریح کردم و دلایل خود را براى این تلاش شرح دادم. من عملى را که ایران مرتکب شده بود به دنیا یادآورى کردم و داوطلبانى را که با شهامتى بى نظیر، زندگى خود را از دست داده بودند، مورد ستایش قرار دادم.» بى نتیجه ماندن دیپلماسى کارتر در حل بحران ایران وقتى که با شکست نظامى در طبس همراه شد، حیات سیاسى دولت او را چنان متزلزل ساخت که پس از چهار سال مجبور به ترک کاخ سفید شد تا ریگان جمهورى خواه بر جاى او بنشیند. قطعا از مهمترین عواملى که نتیجه انتخابات ریاست جمهورى آمریکا را در آن سال رقم زد انقلاب اسلامى ایران، رهبرى هاى امام خمینى (ره) و اقدام شجاعانه دانشجویان مسلمان پیرو خط امام بود. کارتر در حالى براى حل مساله گروگانها آخرین تلاش ها را به سرعت انجام مى داد که آخرین روز از دوره چهار ساله ریاست جمهورى اش را مى گذراند. چهار سال پر حادثه که نام ایران همچون کابوسى بر فراز آن ایستاده است او حتى مجبور شد تعطیلات آخر هفته اش را به خاطر تجمع کارها لغو کند.شاید در آن لحظه ناگوار، به لحظات شیرینى مى اندیشید که در تهران، ساده لو حانه در جلسه ضیافت شامى که به افتخار او ترتیب داده شده بود این تعبیر را به کار برده بود که من از همسرم پرسیدم که در تعطیلات کریسمس کجا مایلى براى مسافرت برویم، گفت من مایلم این ایام را کنار شهبانو در ایران باشم. و فقط چند ماه بعد از این ضیافت شام بود که انقلاب اسلامى ایران به پیروزى رسید و کارتربهاى سنگینى براى حمایت خود از شاه پرداخت. متاسفانه مسلمانان جهان و سایر ملت ها با وجود رسوایى هاى گوناگون استکبار جهانى موفق نشده اند که قدرت هاى پوشالى را به زوال بکشانند و در مقابل آنان جبهه اى واحد و کارساز تشکیل دهند، زیرا کم تر به قوه ایمان و نیروى الهى اتکا دارند. در اعمال و رفتار نیز آن گونه نبوده اندکه زمینه هاى امداد الهى و نصرت حق را فراهم کنند تا به مدد غیبى بر جنود باطل غلبه یابند، ولى امت مسلمان ایران در چندین عرصه ثابت نمود که در مقابل هر قدرت شیطانى پیروز خواهد شد. بنابراین هرگونه بیم و هراس از جانیان جهانى از سستى ایمان و تزلزل باورها حکایت دارد. منبع: پورتال نور منبع بازنشر: نشریه الکترونیکی گذرستان - شماره 25

شکست شیطان در طبس

مرورى بر واقعه شکست آمریکا در طبس

...

مقالات

رحلت آیت الله بروجردی

روایتی از دستگیری اعضای حزب ملل اسلامی توسط ساواک

زوال رژیم پهلوی به روایت دربار

زیر گوش کاخ نیاوران

روابط اقتصادی ایران در دوره قاجار

سابقه فکر تغییر خط در ایران

ساختار قدرت در دوره پهلوی

ساختار قدرت سیاسی در دوره قاجار

ساواک و ارتش شاه در آخرین روز

لحظه های تبعید مدرس از زبان ملک‌شعرای بهار

چله‌های سرنوشت ساز

آخوند خراسانى ؛ آفتاب نیمه شب

اختناق مطبوعاتی در عصر رضاخان

مرتضی الویری: ارتباط با مطهری بود که ما را از فرقان جدا کرد

ساواک و سانسور

روایت کاردار آمریکا از سقوط سید ضیاء

سفیر انگلیس : شاه ماندنی است !

رواج پرونده سازی با هدف اخاذی در عصر رضاخان

بی اعتنایی امام به حسن البکر و صدام

احزاب سیاسی رژیم شاه و تحقیقات محرمانه ساواک

کوتاهی های ما در زمینه واقعه طبس

به یاد فرزند کویر

حکایت ابابیل طبس

زمینه ها و اهداف حمله نظامی آمریکا به طبس

شكست در صحرا

عملیات پنجه عقاب

شکست «پنجه عقاب» در مقابل «طوفان شن»

طبس؛ کابوس وحشتناک امریکا

شکست شیطان در طبس

مرورى بر واقعه شکست آمریکا در طبس