مقالات

کشیشی که به گزینه برانداختن شاه نیندیشید

کا.گ.ب و انقلاب در ایران
کشیشی که به گزینه برانداختن شاه نیندیشید

کشیشی که به گزینه برانداختن شاه نیندیشید

*توضیح گروه ‌ترجمه و پژوهش منابع خارجی دفتر ادبیات انقلاب اسلامی: مقاله زیر حداقل از دو جنبه برای پژوهشگران تاریخ انقلاب اسلامی اهمیت دارد؛ اول این‌که دربارة ارتباط و موضع شوروی و انقلاب اسلامی ایران تاکنون پژوهش چندانی در داخل کشور انجام نشده است.[1] دوم، نویسنده[2] این مقاله برای پژوهش خود از اسناد تازه آزاد شدة حزب کمونیست اتحاد شوروی بهره فراوان برده است. از این‌رو نکته‌هایی پنهانی از عقاید و عملکرد مقامات شوروی و مأموران کا. گ. ب در دوران انقلاب اسلامی برای اولین‌بار در این مقاله منتشر می‌شود.

کشیشی که به گزینه برانداختن شاه نیندیشید

کا.گ.ب و انقلاب در ایران
کشیشی که به گزینه برانداختن شاه نیندیشید

کشیشی که به گزینه برانداختن شاه نیندیشید

*توضیح گروه ‌ترجمه و پژوهش منابع خارجی دفتر ادبیات انقلاب اسلامی: مقاله زیر حداقل از دو جنبه برای پژوهشگران تاریخ انقلاب اسلامی اهمیت دارد؛ اول این‌که دربارة ارتباط و موضع شوروی و انقلاب اسلامی ایران تاکنون پژوهش چندانی در داخل کشور انجام نشده است.[1] دوم، نویسنده[2] این مقاله برای پژوهش خود از اسناد تازه آزاد شدة حزب کمونیست اتحاد شوروی بهره فراوان برده است. از این‌رو نکته‌هایی پنهانی از عقاید و عملکرد مقامات شوروی و مأموران کا. گ. ب در دوران انقلاب اسلامی برای اولین‌بار در این مقاله منتشر می‌شود.

سرنوشت شاه ایران و درس‌های تاریخی آن

*توضیح گروه ‌ترجمه و پژوهش منابع خارجی دفتر ادبیات انقلاب اسلامی: بلافاصله پس از سقوط حکومت به‌ظاهر مستحکم پهلوی، تحلیلگران به پژوهش درباره علل این واقعه پرداختند. این مقاله، نوشته سردبیر نشریه فرانسوی Civilisations ، از جمله اولین تحلیل‌ها پس از پیروزی انقلاب اسلامی است. به نظر نویسنده، شاه پس از کودتای 28 مرداد 1332، روشی استبدادی در پیش گرفت که به مرور بخش‌های مهم جامعه ایران از حکومت فاصله گرفتند. نویسنده مقاله[1]، رابطه حکومت پهلوی با چهار بخش مهم جامعه ایران (ایلات و عشایر، روحانیان شیعه، بازاریان و روستاییان) را بررسی می‌کند و اعتقاد دارد حکومت پهلوی با بهره‌گیری از درآمد نفت، توجه درستی به خواسته‌ها و منافع این بخش‌های جامعه ایران نداشت.

دشمنِ دشمن من

شوروی، آلمان شرقی و حمایت حزب توده ایران از آیت‌الله خمینی[1]
دشمنِ دشمن من

*توضیح گروه ‌ترجمه و پژوهش منابع خارجی دفتر ادبیات انقلاب اسلامی: پیروزی انقلاب اسلامی فرصتی را برای گروه‌های مخالف شاه فراهم کرد که به‌دلیل سرکوب ساواک، در آستانه انقلاب، تقریباً فعالیت چندانی نداشتند. یکی از این گروه‌های سیاسی، حزب توده ایران بود که پس از پیروزی انقلاب اسلامی به ‌سرعت دست به بازسازی سازمان حزبی خود در داخل کشور زد و کوشید با کمک مقامات و کارمندان سفارت شوروی و برخی از کشورهای بلوک شرق، در عرصه سیاسی ایرانِ پس از انقلاب، قدرت‌نمایی کند. مقاله زیر سیاست حزب توده نسبت به تحولات دوره پیروزی انقلاب تا افول این حزب در بهمن 1361 را بررسی می‌کند.

دشمنِ دشمن من

شوروی، آلمان شرقی و حمایت حزب توده ایران از آیت‌الله خمینی[1]
دشمنِ دشمن من

*توضیح گروه ‌ترجمه و پژوهش منابع خارجی دفتر ادبیات انقلاب اسلامی: پیروزی انقلاب اسلامی فرصتی را برای گروه‌های مخالف شاه فراهم کرد که به‌دلیل سرکوب ساواک، در آستانه انقلاب، تقریباً فعالیت چندانی نداشتند. یکی از این گروه‌های سیاسی، حزب توده ایران بود که پس از پیروزی انقلاب اسلامی به ‌سرعت دست به بازسازی سازمان حزبی خود در داخل کشور زد و کوشید با کمک مقامات و کارمندان سفارت شوروی و برخی از کشورهای بلوک شرق، در عرصه سیاسی ایرانِ پس از انقلاب، قدرت‌نمایی کند. مقاله زیر سیاست حزب توده نسبت به تحولات دوره پیروزی انقلاب تا افول این حزب در بهمن 1361 را بررسی می‌کند.

نقش شهید مهدی عراقی در قیام 15 خرداد 1342

مهدی عراقی از جمله شخصیت‌های اثرگذار در تاریخ انقلاب اسلامی است. او که قبل از آغاز نهضت امام خمینی در گروه فدائیان اسلام مبارزه می‌کرد، از نخستین روزهای نهضت بدان پیوست و تا پیروزی انقلاب اسلامی به مبارزه ادامه داد. محمدمهدی ابراهیم‌عراقی فرزند غلامعلی؛ اول فروردین 1309 در محله پاجنار تهران متولد شد. تحصیلات ابتدایی را در مدرسه حافظ و بخشی از تحصیلات متوسطه را در دبیرستان مروی و دارالفنون گذراند، اما به‌ علت مشکلات مالی ترک ‌تحصیل کرد و برای کار وارد بازار تهران شد. [1]

قهرمان حقوق بشر به دیدار شاه شاهان می‌رود: جیمی کارتر، شاه و توهمات و خشم ایرانیان

*توضیح گروه ‌ترجمه و پژوهش منابع خارجی دفتر ادبیات انقلاب اسلامی: برخی از مورخان، ریاست جمهوری کارتر را آغاز فشار آمریکا برای اجرای حقوق بشر و باز شدن فضای سیاسی در ایران و سپس آغاز انقلاب تفسیر کرده‌اند. اما لوکا ترنتا[1]، نویسنده مقاله معتقد است کارتر پس از آغاز ریاست جمهوری شعارهای حقوق بشری را درباره ایران نادیده گرفت و همان سیاست دولت‌های پیشین آمریکا مبنی بر حمایت از شاه را در پیش گرفت. زمانی‌که صدای اعتراضات علیه شاه بلند شد، دولت کارتر و دستگاه دیپلماسی آمریکا متوجه عمق این اعتراضات نشدند و حتی تماس‌های اندکی که سفارت آمریکا با مخالفان شاه برقرار کرد نیز جدی تلقی نشد.

قهرمان حقوق بشر به دیدار شاه شاهان می‌رود: جیمی کارتر، شاه و توهمات و خشم ایرانیان

*توضیح گروه ‌ترجمه و پژوهش منابع خارجی دفتر ادبیات انقلاب اسلامی: برخی از مورخان، ریاست جمهوری کارتر را آغاز فشار آمریکا برای اجرای حقوق بشر و باز شدن فضای سیاسی در ایران و سپس آغاز انقلاب تفسیر کرده‌اند. اما لوکا ترنتا[1]، نویسنده مقاله معتقد است کارتر پس از آغاز ریاست جمهوری شعارهای حقوق بشری را درباره ایران نادیده گرفت و همان سیاست دولت‌های پیشین آمریکا مبنی بر حمایت از شاه را در پیش گرفت. زمانی‌که صدای اعتراضات علیه شاه بلند شد، دولت کارتر و دستگاه دیپلماسی آمریکا متوجه عمق این اعتراضات نشدند و حتی تماس‌های اندکی که سفارت آمریکا با مخالفان شاه برقرار کرد نیز جدی تلقی نشد.

نقد کتاب: رسانه کوچک، انقلاب بزرگ: ارتباطات، فرهنگ و انقلاب ایران

نویسندگان به‌سرعت در انقلاب ایران شرکت کردند. پیمانی عاطفی میان آنها بود: علی محمدی ایرانی است و آنابل سربرنی یهودی است، هر دو دانشگاهی بوده و از خاستگاه خود رانده شدند و درگیر حوادثی شدند که انتخاب خودشان نبود، اما می‌خواستند که در آنها سهمی داشته باشند و در برابر نیروهای ظلم و غیرانسانی بایستند. به این ترتیب آنها که به قول ادوارد سعید به‌خاطر زادگاه و آگاهی انتقادی خود با هم پیمان بسته بودند، به تحلیل ریشه‌های اجتماعی نیروهای سرکوب پرداختند. این پیمان و یکسان بودن محیط زندگی با سردمداران سرکوب است که به تحلیل آنها اصالت می‌دهد.

ایالات متحده و شاه: شکست دادن مخالفان

*توضیح گروه پژوهش‌های بین‌المللی مرکز مطالعات: ایالات متحده آمریکا به چه میزان در تثبیت حکومت پهلوی پس از کودتای 28 مرداد 1332 نقش داشت؟ پاسخ به این سؤال باعث شد تا مارک گازیوروسکی، محقق برجسته علوم سیاسی در آمریکا کتاب «سیاست خارجی آمریکا و شاه: ایجاد یک حکومت سلطه‌پذیر در ایران» را به نگارش در بیاورد.

15 خرداد 1342 و آغاز جنبش‌های مسلحانه در ایران

قیام 15 خرداد 1342 نقطه عطفی در شکل‌گیری مبارزات مسلحانه علیه حکومت پهلوی است. حکومت در این روز با اِعمال خشونت حداکثری، در قبال مردم مهر پایانی بر فعالیت‌های سیاسی مسالمت‌آمیز زد. پس از این واقعه همه گروه‌های سیاسی به این نتیجه رسیدند که روش‌های متعارف برای فعالیت سیاسی کارایی ندارد.

معرفی دو کتاب: ـ پادشاهی ایران در گذار، گفتگو با شاهی که دفترش سنتی است و هدفش مدرن‌سازی،

در دهه‌های چهل و پنجاه آثار متعددی به سفارش دربار پهلوی به عنوان زندگینامه یا نظایر آن به قلم نویسندگان خارجی منتشر شدند. اغلب این آثار عموماً تبلیغی بوده و در آنها تلاش شده نکات مدنظر سفارش‌دهنده در ارائه چهره‌ای نوگرا و ترقی‌طلب از محمدرضاشاه و پدرش صورت بگیرد. اما گاه نویسنده از دستورالعمل داده شده فاصله گرفته و نکاتی را مطرح می‌کرده که به مذاق دربار خوش نمی‌آمده و از این‌رو این آثار نه دیگر تجدید چاپ شدند و نه در جایی معرفی یا ترجمه شدند.

سازمان مجاهدین «ضد» خلق!

نگاهی به مواجهه مستقیم سازمان مجاهدین خلق با مردم
سازمان مجاهدین «ضد» خلق!

سازمان مجاهدین «ضد» خلق!

سازمان مجاهدین خلق ایران که امروزه لقب «منافقین» را یدک می‌کشد، از جمله گروه‌هایی است که با شعارهایی چون مبارزه با امپریالیسم آمریکا، مقابله با حکومت پهلوی و همدوشی با خلق ستمدیده پا به آوردگاه سیاست ایران نهاد. بنیانگذاران این سازمان – محمد حنیف‌نژاد، سعید محسن، عبدالرضا نیک‌بین داوری و علی‌اصغر بدیع‌زادگان – از جوانان وابسته به نهضت آزادی ایران بودند. اینان در اواسط دهه 40 «سازمان مجاهدین خلق ایران» را بنیان نهادند. سازمان با چند عملیات مسلحانه، موضع خود را در مقابل حکومت پهلوی و آمریکا روشن ساخت.

ایران و آمریکا: ناتوانی در فهم

یکی از مورخان تاریخ قرن نوزده اسلام دقیق‌تر از تحلیل‌های سیا یا وزارت خارجه آمریکا، انقلاب [آیت‌الله] خمینی را پیش‌بینی کرد. حدود ۶۰۰۰ دکترای علوم سیاسی در ایالات متحده کار می‌کنند. کمتر از ده نفر از آنها و با برخی محاسبات، فقط سه نفر در سیاست داخلی معاصرِ ایران تخصص دارند. یکی از این سه نفر، جیمز بیل از دانشگاه تگزاس در آستین می‌نویسد «آمریکا به ‌طرز تعجب‌برانگیزی درباره ایران کم می‌داند.» به نظر کارشناس دیگر، ریچارد کاتم از دانشگاه پیتسبرگ[2]، «به نظر می‌رسد دیپلماسی آمریکا از تاریخ ایران غافل بوده است.»

تشکیل‌ دولت‌ موقت‌ و بازتاب‌های داخلی و خارجی

با هجرت امام خمینی از نجف به پاریس در مهر 1357 نهضت اسلامی وارد مرحله جدیدی شد. آغاز محرم 1357 و ارتباط بیش از پیش مبارزان سیاسی با امام و گسترش فضای تبلیغاتی جدید نویدبخش روزهای بهتری برای انقلابیون بود. در این دوران یکی از مهم‌ترین نگرانی‌های یاران نهضت و فعالان سیاسی نحوه اداره جامعه پس از پیروزی انقلاب بود. از سوی دیگر امام خمینی نیز در مصاحبه‌ها و پیام‌های خود راهکارهای عملی پیش‌ روی ملت ایران را تبیین می‌کرد.

جیمی کارتر و فروش آواکس به ایران در ۱۹۷۷/ ۱۳۵۶ - بخش سوم

وقتی دولت به ارزیابی دقیقِ شکستِ آواکس پرداخت، راهبردی با نیروی تازه برای پیشبرد فروش شکل گرفت. در نیمه دوم اوت/ آخر مرداد 56، دولت فشار سطح بالایی برای طرح‌ریزی تدابیر دیگری برای متقاعدکردن کنگره در مورد نیاز به فروش آغاز کرد. اما گره اصلی، شهادت ترنر بود. با توجه به اینکه کنگره به دنبال فیصله‌دادن به فروش اسلحه و استفاده از آواکس به‌عنوان شاهد مدعا بود، ترنر به کنگره قدرت بیشتری نسبت به آنچه معمولاً داشت، بخشیده بود.

جیمی کارتر و فروش آواکس به ایران در ۱۹۷۷/ ۱۳۵۶ - بخش دوم

وقتی شاه در اواسط آوریل/ فروردین 56 از پیشنهاد آواکس مطلع شد، این رویداد را آغازی برای فرآیند مبادله‌ دانست و بلافاصله ۹ هواپیما را درخواست داد. شاه در نامه‌ای به کارتر در ۲۷ آوریل/ ۷ اردیبهشت، برای هدف خود توجیه نامناسبی استفاده کرد؛ اینکه پنج فروند هواپیما اهداف دفاعی ایران را پوشش کافی نخواهند داد. با توجه به ملاحظه مطالعه قبلی ایران و آمریکا در مورد تعداد آواکس‌های مورد نیاز ایران، این موضع چانه‌زنیِ قدرتمندی بود.[3] کارتر متوجه شد که به گوشه‌ای هدایت شده است، اما هنوز حاضر به تأیید امتیاز به شاه نبود.

جیمی کارتر و فروش آواکس به ایران در ۱۹۷۷/ ۱۳۵۶ - بخش اول

در آغاز ۱۹۷۷/۱۳۵۶ به نظر می‌رسید جو سیاسی در ایالات متحده فروش چند میلیارد دلاری تسلیحات به مناطق بی‌ثبات را امری متعلق به گذشته کند. جیمی کارتر در انتخابات ریاست‌جمهوری نوامبر ۱۹۷۶/ آبان 1355 با برنامه انتخاباتی محبوبِ کنترل تسلیحات و پیش‌گرفتنِ ملاحظات حقوق بشری در سیاست خارجی آمریکا به پیروزی رسید. بر این اساس، گذار او از آن نامزد آرمان‌گرا به رئیس‌جمهوری که با فروش مجموعه‌ای از هواپیماهای بسیار پیشرفته آواکس[3] به‌عنوان بخشی از بسته تسلیحاتیِ رکوردشکنِ ۷/۵ میلیارد دلاری موافقت کرد، ظاهراً گیج‌کننده است.

تهدیداتِ علیه ایران در زمان شاه

توضیح گروه ‌ترجمه و پژوهش منابع خارجی دفتر ادبیات انقلاب اسلامی: محمدرضا پهلوی در سخنرانی‌ها و مصاحبه‌های خود دلیل اصلی خریدهای گسترده تسلیحاتی ایران در دهه1340 و 1350 را خطرهایی می‌دانست که منافع ایران را تهدید می‌کنند. مقصود‌الحسن نوری[1] نویسنده مقاله زیر، با بررسی تهدیدهای اصلی ایران که در نظر شاه مهم بودند (توقف صادرات نفت، نگرانی از امنیت رشد سریع اقتصادی، خطر جدایی بلوچستان از ایران، تهدید عراق و...

درآمد نفت و نظامی‌سازیِ ایران: 1960ـ1978/ 1339 ـ 1357

نویسنده: مرتضی قره‌باغیان ترجمه: هادی قربانی *توضیح گروه ‌ترجمه و پژوهش منابع خارجی دفتر ادبیات انقلاب اسلامی: یکی از ویژگی‌های دو دهه پایانی حکومت پهلوی، توجه ویژه به ارتش و خریدهای گسترده تسلیحاتی از خارج به‌ویژه از ایالات متحده بود. این روند پس از افزایش قیمت نفت در سال 1352 سرعت بیشتری گرفت که پیامدهای سیاسی، اقتصادی و نظامی را در پی داشت. مقاله زیر در پاسخ به این پرسش اصلی نگاشته شده که درآمدهای نفتی[1] چه تأثیری در...

سخنان و پیام‌های امام خمینی(ره) در 29 اسفند 1357

ما نباید خودمان را پیروز بدانیم، باید در آستانه پیروزی بدانیم.

ما نباید خودمان را پیروز بدانیم، باید در آستانه پیروزی بدانیم.

امام خمینی در 29 اسفند 1357 به مناسبت فرا رسیدن سال جدید، رهنمودهایی به دولت و مردم ارائه کردند. امام خمینی در این تاریخ در حضور هیأت دولت موقت، سال 1357 را سالی پرزحمت برای مردم ایران و کم‌سابقه در تاریخ خواندند و درباره پیروزی مردم بر حکومت پهلوی فرمودند: «قدرتی که ملت ما نشان داد و عَرضه کرد بر جهان، باید بگویم بی‌سابقه بوده است؛ برای اینکه ملتی که پنجاه و چند سال در تحت فشار طاقت‌فرسا بود و همه قدرت‌ها را از او سلب کرده بودند و تمام زندگی آنها را تباه کرده بودند، اینها در عین حال قیام کردند و نهضت کردند.

ملت فریاد کرد: آزادی، استقلال، جمهوری اسلامی

در هفدهم اسفند 57، امام خمینی در جمع فرهنگیان و دانش‌آموزان قم و همچنین در جمع بانوان قم سخنرانی کردند. امام خمینی در 17 اسفند 1357 در جمع فرهنگیان و دانش‌آموزان قم، زمان را زمان سازندگی دانستند و درباره خیانت‌های حکومت پهلوی فرمودند: «شما بهتر می‌دانید که اینها به دانشگاه‌های ما، به دبیرستان‌های ما، به دبستان‌های ما چه خیانت‌ها کردند. شماها می‌دانید که شماها را می‌خواستند عقب نگه دارند نگذارند که یک انسان اسلامی، یک انسان با قدرت، یک انسان با هدف بار بیایید. تعلیمات از اول تعلیمات اعوجاجی، انحرافی و برنامه‌های انحرافی بود. می‌خواستند جوان‌های ما را به عقب برانند تا استفاده‌های خودشان را بکنند، تا ما در همه چیز محتاج باشیم.»

نقد کتاب: مسلمانی در جستجوی ناکجاآباد: زندگینامه سیاسی علی شریعتی

نویسنده: علی رهنما منتقد: دونا رابینسون دیواین مترجم: علی‌محمد آزاده *توضیح گروه پژوهش‌های بین‌المللی مرکز مطالعات پایداری: تقریباً بیشتر تحلیگران انقلاب اسلامی به نقش تأثیرگذار اندیشه شریعتی در شکل‌گیری انقلاب اسلامی اذعان کرده‌اند. شریعتی توانست دست‌کم با سخنرانی‌ها و نگارش کتاب‌ها، طبقه تحصیل‌کرده و باسواد جامعه ایران را با اندیشه‌های خود همراه کند. تا پیش از پژوهش علی رهنما با نام «مسلمانی در جستجوی...

سخنان و پیام‌های امام خمینی(ره) در روزهای 24 و 25 بهمن 1357

عدم تمکین از دولت موقت، کارشکنی است

عدم تمکین از دولت موقت، کارشکنی است

امام خمینی در 24 بهمن 1357، پیامی را با موضوع خلع سلاح عمومی، خطاب به مردم ایران صادر کردند: «اسلحه‌هایی که به دست مردم افتاده از بیت‌المال...

سخنان و پیام‌های امام خمینی(ره) در تاریخ 18 بهمن 1357

باید این مملکت را از سر بسازیم

باید این مملکت را از سر بسازیم

در 18 بهمن 1357، امام خمینی در سخنرانی‌های خود در مدرسه علوی، به موضوعاتی مانند تفرقه‌افکنان و استعمارگران و اختلاف بین شیعه و سنی پرداختند.

سخنان و پیام‌های امام خمینی(ره) در 5 بهمن 1357

در اولین فرصت پیش مردمم به ایران خواهم رفت

در اولین فرصت پیش مردمم به ایران خواهم رفت

ازگشت امام خمینی که به ایران قطعی شد، شاپور بختیار دستور بستن فرودگاه و منع پرواز همه شرکت‌های هواپیمایی...

سخنان و پیام‌های امام خمینی(ره) در تاریخ 29 و 30 دی 1357

ارتش را از خودمان می‌دانیم

ارتش را از خودمان می‌دانیم

در 29 دی 1357 امام خمینی در مصاحبه با خبرنگار تلویزیون فرانسه، درباره تظاهرات گسترده‌ای که در تهران برگزار شد، فرمودند: «تظاهرات در تهران تنها نیست؛ در سایر بلاد ایران - شهرستان‌های ایران هم هست. و نظر من این است...

سخنان و پیام‌های امام خمینی(ره) در تاریخ 25 دی 1357

حکومت بختیار، محکوم به فناست

حکومت بختیار، محکوم به فناست

امام خمینی در تاریخ 25 دی 1357 با خبرنگار کانال یک تلویزیون فرانسه مصاحبه کردند و در این مصاحبه که اهداف شورای انقلاب، انتظار از ارتش و محاکمه شاه، موضوعات آن را...

سخنان و پیام‌های امام خمینی(ره) در تاریخ 16 و 17 دی 1357

اطاعت از این دستگاه، اطاعت از طاغوت و حرام است

اطاعت از این دستگاه، اطاعت از طاغوت و حرام است

امام خمینی در تاریخ 16 دی پیامی خطاب به ملت ایران صادر کردند که در ابتدای آن راجع به توطئه‌های شاه هشدار دادند: «به عموم ملت شجاع و بیدار ایران – ایدهم‌الله تعالی - هشدار می‌دهم که بار دیگر توطئه خطرناک از طرف عمال شاه خائن و طرفداران غارتگران بین‌المللی در دست اجراست...

سخنان و پیام‌های امام خمینی(ره) در روزهای 13 و 14 دی 1357

ما ضد آمریکایی هستیم

ما ضد آمریکایی هستیم

«برنامه دولت در جمهوری اسلامی»، «ضدیت با آمریکا»، «ضرورت سقوط سلسله پهلوی» و «خستگی‌ناپذیری ملت» از محورهای مصاحبه‌های امام خمینی در روزهای 13 و 14 دی 1357 بود. امام خمینی در تاریخ 13 دی 1357 با خبرنگار انگلیسی روزنامه اکسپرس مصاحبه‌ای داشتند که در آن به تشریح برنامه‌های دولت پرداختند: «ما در اولین زمان لازم برنامه خود را اعلام خواهیم کرد. ولی مهم‌ترین وظیفه دولت آینده این است که هر چه سریع‌تر شرایط...

5

...