مقالات

وقتی ‌‌علما لباس رزم پوشیدند

با توجه به موقعیت کشورمان، طرف‌های درگیر در این نبرد، هر یک بخش‌هایی از ایران را به اشغال خود درآوردند. در جنوب، بریتانیا که از دو سال قبل از جنگ، آرام آرام اقدام به اعزام نیروی نظامی از هند و اشغال تدریجی جنوب کرده بود، همزمان با آغاز جنگ جهانی اول با افزایش نیروهای خود در این منطقه، آرایش جدیدی به نیروهای خود داد. با افزایش خطر روس‌ها، آلمانی‌ها با آگاهی از تنفر مسلمانان از روس و انگلیس و با اطلاع از رابطه معنوی آنان با...

نوسازی ارتش، بهانه ای برای سرکوب آزادیخواهان

تأمین نیروهای نظامی آنان از طریق افرادی بود که به صورت داوطلبانه وارد می‌شدند یا به صورت اجباری اقدام به تجهیز ارتش می‌کردند یعنی نیروهای اجباری شامل اسرای جنگی یا افراد بیگانه‌ای بود که به دلیل نداشتن حس وطن دوستی در حفظ و استحکام حکومت‌ها می‌کوشیدند. استفاده از این نیروهای بیگانه درتاریخ کشورمان همیشه وجود داشته و از دوره سامانی بنابر شرایط سیاسی به طرز چشمگیری افزایش یافت. سامانیان به دو دلیل ناگزیر از استفاده از...

مشروطیت و تحدید عرصه فرهنگ

همه منابع تاریخی به این نکته اشاره کرده‌اند که نمایندگان مجلس در تصویب قانون اساسی مشروطه شتاب زیادی به خرج دادند. چرا که مظفرالدین شاه در بستر بیماری و مشرف به مرگ بود و اگر قانون اساسی به امضای او نمی‌رسید، معلوم نبود که ولیعهد مستبدش محمد علی میرزا تن به چنین کاری دهد. همین امر موجب شد که بسیاری از مباحث اساسی در تصویب قانون اساسی مشروطه مغفول بماند که البته برخی از آنها با تدوین و تصویب متمم قانون اساسی جبران شدند. 1 از این...

تمرین دموکراسی یا شکل جدیدی از استبداد؟

گوش ایران پر بود از شعارهای «زنده‌باد، مرده‌بادی» که با شور و هیجان آغاز، ولی در مسیر خودش دچار انحراف شد و به هیچ جا جز استبداد نرسید. فریادهای پرشور زنده‌باد مشروطه به استبداد محمدعلی شاهی و به توپ بسته شدن مجلس انجامید و فریادهای زنده‌باد استقلال ایران مجاهدین مشروطه‌خواه در زمان فتح تهران، به دوران استبداد رضا ‌شاهی. کودک نوپای مشروطه هنوز 2 ساله نشده بود که اختلافات سیاسی و نظری میان مشروطه‌خواهان در مجلس، راه نفوذ...

تاملی بر تاریخ نگاشته های «آن کاترین لمبتون»

آن کاترین لمبتون، پژوهشگر و ایران‌شناس انگلیسی که در کودتای 28 مرداد 1332 نیز نقش داشت در 19 ژوئیه 2008 در 96 سالگی در انگلستان (منطقه کرک نیوتن) درگذشت. گزارش زیر مروری بر تاریخ‌نگاری و سیر پژوهشی او در مورد ایران دارد. به‌رغم خاطره تلخی که از فعالیت جاسوسی او بر اذهان ایرانیان مانده، آثار مکتوب وی برای شناسایی بخشی از تاریخ ایران بخصوص تاریخ سده میانه، احساسات ضد و نقیضی را در مورد او بر می‌انگیزد. لمبتون، دانشمند انگلیسی از جمله...

بررسی عملکرد مستشارالدوله در مجلس شورای ملی

بعد از سال‌ها مبارزه، سرانجام ملت ایران موفق شد‌ سال 1324 هجری قمری حکومت مشروطه را جایگزین استبداد سنتی قاجار کنند. بدون تردید نقش و عملکرد هریک از سردمداران مشروطه در جای خود قابل تامل و بررسی است. یکی از این شخصیت‌ها مستشار‌الدوله ، وکیل سرشناس آذربایجان است. شاید در نگاه اول او شهرت خود را مدیون عموی نامدارش میرزا یوسف باشد، اما عملکردش گویای آن است که نشانی از مستشارالدوله بزرگ به ارث برده بود.این مقاله نقش مستشارالدوله در...

نگاهی به کارکرد کمیسیون‌های ادوار مختلف مجلس

انقلاب مشروطه، نقطه عطفی در تاریخ معاصر این سرزمین است.شالوده بسیاری از سازمان‌های امروزی در دوران مشروطه بنا شد و اقدامات بزرگی برای وضع قوانین انجام گرفت و تغییر و تحولات عظیمی در سازمان اداری سست و فرسوده ایران روی داد.در این مجال به بررسی چگونگی شکل‌گیری کمیسیون‌ها در عصر مشروطه و نقش آنها در ایران امروز خواهیم پرداخت. پس از امضای فرمان مشروطه توسط مظفرالدین شاه قاجار در 14 جمادی الثانی 1324 قمری، نخستین مجلس شورای ملی در...

شیخ فضل‌الله موافق مشروطه، مخالف مشروطه‌خواهان

در چالش میان سنت و تجدد در عصر مشروطه ایران و بازتاب آن در تفکر و رفتار سیاسی سنت‌گرایان و تجددطلبان در موافقت و مخالفت با مشروطیت، غالب مورخان و پژوهشگران تاریخ معاصر ایران به اعتبار مخالفت شیخ فضل‌الله با مشروطیت، وی را یک سنت‌گرای افراطی، مرتجع، استبدادطلب و مخالف هرگونه تجدد تلقی و معرفی کرده‌ﺍند. موافقان شیخ فضل‌الله نیز به اعتبار وجوه غربی اندیشه‌ها و تلاش‌های تجددخواهانه و مشروطه‌طلبانه عصر قاجاریه و دریافت خود...

مقایسه مجلس مهستان دوره اشکانی با مجلس اول مشروطه

مجلس مهستان یکی از برجسته‌ترین نهادهای تصمیم‌گیری عصر اشکانی بود که صلاحیت و مسوولیت بررسی مسائل لشکری و کشوری را به عهده داشت. از نام این مجلس برمی‌آید که در آن بزرگان جامعه که دارای تجربه و شایستگی درباره همه شوونات کشوری بودند، حضور داشتند. این مجلس در دوره ساسانی نیز تا حدودی قدرت خود را حفظ کرده بود اما بعد از فروپاشی ساسانیان دیگر از چنین مجلسی برای تصمیم‌گیری در امور کشوری و لشکری خبری نبود تا این‌که در عصر قاجار و...

صدراعظم 3 پادشاه‌

آقا ابراهیم امین‌‌السلطان در 20 جمادی‌الاول 1274 در تهران صاحب پسری شد که او را علی‌اصغر نام نهاد. علی‌اصغرخان از 6 سالگی تحصیل را آغاز نمود و مقدمات عربی، ادبیات فارسی و منطق و مبادی فقه و تاریخ و جغرافیا را آموخت و در زبان فرانسه هم ممارستی داشت. وی از 15 سالگی در دستگاه پدر بود و یک‌سال بعد پیشخدمت مخصوص شاه شد و در سفر عتبات (1287) همراه موکب شاهانه بود. وی پس از فوت پدر، لقب و مقام وزارت دربار و کلیه مشاغل او را دارا شد.1 در 1303 ق...

قانون اختیارات مورگان شوستر

طی سال‌های پس از جنبش مشروطه، دولت‌های ایران تقریبا همیشه دچار بحران‌های مالی بودند و بالاخص بازپرداخت اقساط وام‌های سنگینی که از 2 کشور روسیه و انگلستان اخذ شده بود، ماه‌ها به تاخیر می‌افتاد. در اواخر سال 1328 ق. دولت وقت درصدد برآمد برای ساماندهی به امور مالی کشور، مستشارانی از کشورهای خارجی استخدام کند و به دنبال آن زمینه استخدام مورگان شوستر آمریکایی و چند تن دیگر از اتباع آن کشور فراهم آمد و این گروه در 12 جمادی‌الاول 1329...

مجتهد ضد سلطه‌

حاج ملاعلی کنی از علمای مبارز و طراز اول تهران سال 1220 ق در قریه کن از روستاهای حومه غرب تهران دیده به جهان گشود. در کودکی خواندن و نوشتن آموخت و در 20 سالگی راهی نجف اشرف شد و از ذخایر گرانسنگ آن دیار همچون صاحب جواهر، شیخ مرتضی انصاری و شیخ حسن کاشف الغطاء بهره‌های فراوان برد. وی در کنار حوزه نجف در کربلا نیز، از محضر دو استاد برجسته یعنی شریف العلمای مازندرانی و سیدابراهیم قزوینی نیز کسب فیض نمود و پس از سال‌ها تلاش و تحمل...

پرواز از زندان‌

تاریخ انقلاب اسلامی ایران را می‌توان سرگذشت مبارزان و مجاهدانی دانست که در سال‌های خفقان برای بهروزی و نیکروزی ایران و ایرانیان با هدایت و رهبری امام خمینی به پاخاسته و علیه حکومت مستبد و خودکامه پهلوی قیام کردند و در این دوره انواع و اقسام سختی‌ها، شکنجه‌ها، زندان‌ها، تبعیدها را به جان خریدند. شهید آیت‌الله سیدمحمدرضا سعیدی خراسانی از جمله این مبارزان بود که در لحظه لحظه ایام حیات خود برای پیشبرد نهضت در تلاش بود و...

نفوذی ها در میان مبارزان جنگلی

سال 1331 ق. در نبرد قوای دولتی با ابوالفتح میرزا سالارالدوله شرکت داشت. با شروع جنگ جهانی اول و تشکیل دولت موقت مهاجرین در کرمانشاه علی‌الظاهر به آنان پیوست لکن به دلیل اختلاف با رئیس دولت موقت (رضا قلی‌خان نظام‌السلطنه مافی)‌ به تهران بازگشت1‌ سال 1335 ق. مقارن با سرنگونی تزار روسیه و انقلاب بلشویکی در تهران «کمیته مجازات» تشکیل شد. از آنجا که احسان‌الله خان آنان را با اهداف خود نزدیک می‌دید تلاش کرد به نوعی به آنها وصل شود ولی...

طبیب جوان طالقانی در قیام جنگل

مـیـرزا ابراهیم‌خان طالقانی معروف به دکتر حشمت (حدود 1298 ــ 1260 ش)‌ از یاران میرزا کوچک‌خان جنگلی و از رهبران قیام جنگل بود. وی در شهر«اسر» طالقان زاده شد. پدرش عباسقلی حکیم‌باشی بود که به کار طبابت اشتغال داشت و از طالقان به تنکابن، لاهیجان، دیلمان و لشت‌نشا در رفت و آمد بود. حشمت نخست در اوانک نزد شیخ عبدالحسین اوانکی به خواندن و نوشتن پرداخت و پس از آن به تهران رفت و در مدارسی تحصیل کرد که زیر نظر فرانسوی‌‌ها اداره می‌شد و...

آخرین یار میرزا

در قیام جنگل، مهم‌ترین نقش را مردم سلحشور گیلان برعهده داشتند که نور حقیقت را در سیمای طلبه‌ای روشن‌ضمیر (میرزا کوچک‌خان)‌ دیدند و به‌زودی با پیوستن و حمایت گسترده از انقلابیون، حاشیه امنیتی قوی و مطمئنی را برای آنان ایجاد کردند تا آنجا که شکست و نابودی نهضت جنگل برای استعمار خارجی و ایادی داخلی آن به رویایی دست نیافتنی بدل شد. تمامی سرداران و چهره‌های برجسته جنگل از همان مردم عادی بودند که در کوران مبارزات انقلابی، گوهر...

فخر عالم مرجعیت

آیت الله سید حسین طباطبایی بروجردی در دهم فرودین 1340 شمسی در قم درگذشت. علمای سلف همچون شیخ مفید، شیخ طوسی، شیخ طبرسی، علامه بحرالعلوم و ... دارای جامعیت در علوم اسلامی بودند و با نگاهی اجمالی و گذرا درمی‌یابیم که آیت‌الله بروجردی نیز دارای مقام و منزلتی بس رفیع در علوم اسلامی می‌باشد و به راستی باید او را از فحول علمای اسلامی به شمار آورد. شخصیت علمی و فکری مرحوم آیت‌الله بروجردی را 3 چیز تشکیل داده است: 1ـ درک قوی 2ـ حافظه‌ای...

روزنگار/ حصر نظامی منزل امام در نجف توسط مأموران رژیم بعثی عراق

امضای موافقت‌نامه 1975 الجزایر بین شاه و صدام معاون وقت رئیس‌جمهور عراق که در راستای اهداف آمریکا در منطقه بود موقتاً به خصومت‌های میان بغداد و تهران پایان داد. این انس و الفت ایجاد شده بین دو کشور، شرایطی به مراتب دشوارتر از گذشته در مسیر مبارزات امام خمینی(س) پدید آورد. در یکی دو ملاقات مابین حضرت امام و بعضی سران امنیتی رژیم عراق عدم فعالیت سیاسی امام علیه رژیم شاهنشاهی ایران خواسته شد که با امتناع امام خمینی مواجه و به دنبال...

روزنگار/ تغییر تبعیدگاه امام از ترکیه به عراق

فشارهای مداوم جامعه مذهبی، تظاهرات و تلاش‌های دانشجویان داخل و خارج کشور، تلاش‌های رژیم شاه برای عادی جلوه دادن اوضاع به منظور جلب حمایت‌های بیشتر آمریکا، تأثیر جامعه مذهبی ترکیه و ملاحظات امنیتی آن کشور، فضای ساکت و سیاست‌ستیز حوزه نجف و ویژگی‌های رژیم عراق را می‌توان از جمله عواملی به حساب آورد که زمینه انتقال امام به تبعیدگاه دوم خود یعنی نجف را فراهم آورد. از این رو روز 13 مهر 1344 حضرت امام به همراه فرزندشان آقا مصطفی(ره)...

دلایل هجرت امام خمینی(س) از عراق به فرانسه از زبان ایشان

در روز دهم مهر ماه سال 1358 اعضای هیئت دولت در آستانه میلاد حضرت امام رضا(ع) و سالروز هجرت امام خمینى از نجف به پاریس با ایشان در قم دیدار کردند. امام خمینی در جمع هیات دولت به بازگویی وقایع دوران تبعید خود و جزئیات هجرتشان پرداختند: من مختصراً قصه اى که واقع شد عرض مى کنم. ما که از ترکیه وارد عراق شدیم، بعد هم وارد نجف، از طرف دولت عراق کراراً آمدند و اظهار داشتند که عراق مال شماست، و هر جا باشید، هر جا بخواهید، هر کارى داشته باشید...

پیام تاریخی امام به ملت ایران در خصوص هجرت از عراق به فرانسه

حجرت امام از عراق به فرانسه پس از ممانعت دولت کویت از ورود حضرت امام به آن کشور و اقامت یک شبه در بصره، روز بعد ایشان و همراهان با هواپیما عازم بغداد شدند و بعد از یک شب توقف در بغداد روز 14 مهر 1357 بعد از ارسال پیامی برای مردم ایران، به پاریس عزیمت کردند. امام خمینی در هنگام مهاجرت از عراق به پاریس با ارسال پیامی از نجف به ملت ایران این موضوع را اعلام کردند و فرمودند « من مى‏بایست با مصیبتهاى شما قدم به قدم همراه و آنچه شما...

استقبال علمای بزرگ شیعه و سنی عراق از امام

امام خمینی در نجف عصر روز پنجشنبه 15 /7 /44 امام همراه شهید سید مصطفى و انبوهى از روحانیان نجف و کاظمین به طرف سامرا حرکت کردند. در سامرا انبوهى از برادران سنى و شیعه همراه با علما و روحانیان خود، به استقبال امام شتافتند و با شعار «یعیش الخمینى ـ فلیسقط الشاه» مقدم او را گرامى داشتند. همچنین مجلس جشنى به مناسبت ورود او به سامرا در مدرسۀ مرحوم میرزاى شیرازى ـ‏‏ اعلى‏ اللّه‏ مقامه- ‏‏برگزار کردند که در آن علاوه بر مقامات روحانى و...

چرا فرانسه مقصد هجرت امام خمینی(س) شد

امام خمینی در فرانسه با هجرت تاریخى حضرت امام از عراق به پاریس فصلى دیگر در نهضت امام خمینى و انقلاب اسلامى گشوده شد. هواپیماى حامل رهبر انقلاب روز جمعه 14 مهرماه 1357 ساعت 6 بعدازظهر (به وقت تهران) ـ با دو ساعت تأخیر ـ در فرودگاه پاریس به زمین نشست. انتشار خبر ورود امام به پاریس موجى از شادى در ایران پدید آورد و نگرانى و اضطراب میلیونها زن و مرد ایرانى و مشتاقان آن حضرت در خارج کشور که پس از شنیدن خبر خروج آن حضرت از عراق (13 مهر 57) از...

برگی از تاریخ / اعتراض امام خمینی به برگزاری جشن های 2500 ساله شاهنشاهی

جشن های 2500 ساله همزمان با افزایش تولید و بهای نفت از سال 1350 به بعد، شاه که احساس قدرت بیشتری می‌کرد به قلع و قمع مخالفان شدت بخشید و به خرید تجهیزات نظامی و کالاهای مصرفی آمریکا و ایجاد پایگاه‌های متعدد نظامی برای آمریکا و افزایش روابط تجاری ـ نظامی با اسرائیل به نحو جنون‌آمیزی سرعت بخشید و سرمست و مغرور از قدرت، با جشن‌های بی‌سابقه و افسانه‌ای با عنوان «دو هزار و پانصدمین سال سلطنت شاهان ایران» با حضور سران بسیاری از...

کودتای ۲۸ مرداد پس از شصت سال - علی قیصری

استاد تاریخ دانشگاه سن‌دیه‌گو ترجمه: سامان صفرزایی رویداد حدود ساعت ۱۰ شنبه ‌شب ۲۵ مرداد ۱۳۳۲، دستهٔ کوچکی نفربر زرهی تحت فرمان سرهنگ (بعدها تیمسار) نعمت‌الله نصیری، فرماندهٔ گارد شاهنشاهی، از کاخ سعد‌آباد در شمال تهران به راه افتاد. نصیری از سوی شاه مأموریت داشت تا فرمان برکناری نخست‌‌وزیر، دکتر محمد مصدق، را در خانه‌‌اش در مرکز تهران به او ابلاغ کند. این دسته پیش از دیدار با مصدق، ابتدا رهسپار پادگان باغ شاه در...

شش افسانه دربارهٔ کودتا علیه مصدق

مورگان کارلستون*/ ترجمه: شیدا قماشچی دولت ایالات متحده آمریکا - به خصوص سی‌آی‌ای - مقصر اصلی کودتای سال ۱۹۵۳ و برکناری محمد مصدق، نخست‌وزیر ایران شناخته می‌شوند. در حالیکه بررسی دقیق‌تر منابع تاریخی - به همراه اسنادی که به تازگی در دسترس قرار گرفته‌اند - به ما نشان می‌دهد که برداشت عموم از مشروح رخدادها و ترتیب وقوع آن‌ها اشتباه بوده است. یکی از دلایل برداشت‌های نادرست این است که اسناد و مدارک دولتی ایالات متحده مربوط...

کذب و صدق نامۀ کاشانی به مصدق

امید ایران‌مهر نوۀ آیت‌الله سید ابوالقاسم کاشانی رهبر روحانی نهضت ملی شدن نفت، با تاکید بر صحت نامۀ منسوب به پدربزرگش خطاب به مصدق می‌گوید: «دکتر مصدق در واکنش به هشدار آیت‌الله کاشانی دربارۀ کودتای قریب‌الوقوع زاهدی گفته بود: این چیزها را توده‌ای‌ها سر زبان انداخته‌اند، باور نکنید!» محمدحسن سالمی این سخنان را در کتاب «یاد باد» که اخیراً توسط نشر شورآفرین به بازار نشر عرضه شده، بیان کرده است؛ کتابی که شرح گفت‌وگوی...

بازداشتگاه امام و هجرت علما

من به همراه آقای منتظری خدمت آیت‌الله گلپایگانی رسیدیم و اصرار كردیم به تهران هجرت كنند، از اصرار ما عصبانی شد و گفت: «من وظیفه‌ی خودم را بهتر می‏دانم». گفتنی است كه آقایان مهاجرین را به دو دسته می‏توان تقسیم كرد: جمعی از آنها واقعاً از روی اخلاص و به منظور جلوگیری از اعدام امام به تهران هجرت كردند، ولی گروهی دیگر تمایل باطنی نداشتند بلكه در اثر فشار افكار عمومی هجرت كردند. امام را از قم یكسره به باشگاه افسران در تهران و بعد...

انجمن هایی با اهداف متدانی*

به مناسبت سالروز تصویب لایحه انجمن های ایالتی و ولایتی (16 مهر 1341ه.ش) علی خاطرخواه شانزدهم مهر ماه سال 1341 بود كه لایحه انجمن های ایالتی و ولایتی به تصویب كابینه اسدالله علم رسید. این امر زمانی محقق شد كه حدود یك سال و نیم از فوت بزرگ عالم جهان اسلام، حضرت ‌آیت‌الله بروجردی (ره) -فروردین ۱۳۴۰ـ می گذشت و حكومت تصور می‌كرد نیروی روحانیت از نظر مرجعیت سیاسی رو به ضعف نهاده است. اما غافل از انیكه خداوند هیچ گاه جامعه را بدون رهبر...

فرار بدون بازگشت شاه از وطن

گفت وگو از: زهرا چیذری 26 دی ماه سال 1357 سالروز فرار شاه از ایران است؛ فراری که دفتر سلطنت پهلویها و زندگی مردم ایران زیر سلطه قدرتهای استکباری جهان را برای همیشه فرو بست. این نخستین باری نبود که شاه فرار را بر قرار ترجیح می‌ داداما اگر در سال 1332 با کودتایی سیاه، امریکا مهره دست نشانده خود را به کرسی حکومت بازگرداند در سال 57 دیگر نه جامعه پذیرای سلطنت بود و نه شاه توان رویارویی با موج خروشان انقلابیونی را داشت که به رهبری حضرت...

...

45

...