مقالات

کارکردهای مجالس عصر پهلوی

گزارش زیر درباره عملکرد مجلس شورای ملی از دوره ششم تا بیست و چهارم است که به موضوعاتی از قبیل برگزاری انتخابات و حضور احزاب در این مجالس می پردازد. به دنبال صدور فرمان مشروطیت در 14 جمادی‌الثانی 1324 هجری قمری از طرف مظفرالدین‌شاه، مجلس شورای ملی با هیاتی منتخب از شاهزادگان قاجاری، علما، اعیان و اشراف، تجار و اصناف تشکیل شد. اولین دوره مجلس شورای ملی در 12 مهر 1285 شمسی افتتاح شد و با به توپ بسته شدن مجلس در سال 1287، مشروطه نوپای...

تیر خلاص برای سلسله قاجار

تهران در ذیقعده سال 1313 هجری قمری مطابق با اردیبهشت‌ماه سال 1275 خورشیدی حال و هوایی دیگر داشت. در پچ‌پچ اهالی شهر شنیده می‌شد که شاه می‌خواهد در پنجاهمین سالگرد تاجگذاری خود ـ که در 23 ذیقعده 1264 ه.ق رخ داده بود ـ جشن مفصلی را ترتیب دهد و نمایندگان بسیاری از دولت‌های خارجی با هدایای روسای دولت‌های خود در این جشن شرکت خواهند داشت. قرار بود جشن از 18 ذیقعده آغاز شده و به 24 ذیقعده ختم شود. کارمندان ادارات سرگرم آذین‌بندی عمارات...

پاسداران هویت ملی

شیخ محمد خیابانی و رئیسعلی دلواری قهرمانان مبارزات ضد بیگانه در شرایط سخت و دشوار بی‌ثباتی سیاسی اواخر سلسله قاجاریه بودند. این گزارش مروری گذرا بر دلیرمردی‌های این دو فرزند پاک وطن دارد. در قرن سیزدهم هجری قمری‌/‌ قرن 19، ایران بدون آن‌که خود بخواهد در چنبره استعماری، چنان گرفتار آمد که رفته‌رفته استقلال و تمامیت ارضی خود را از دست داد. نهضت عدالتخواهی مشروطه چیزی جُز تلاش همگانی به رهبری علما و مراجع جهت برون‌رفت از این...

اسناد ساواک، منبعی مهم برای تاریخ‌نگاری

ساواک (سازمان اطلاعات و امنیت کشور) که سال‌های 1357 1335 فعالیت می‌کرد مهم‌ترین و تاثیرگذارترین نیروی اطلاعاتی امنیتی دوره سلطنت و حکومت محمدرضا شاه‌ پهلوی محسوب می‌شد. ساواک با هدایت و راهبری سیا و آمریکاییان تکوین یافت و تقریبا سرعت دامنه فعالیت‌های خود را در ایران و بسیاری دیگر از نقاط جهان گسترش داد و بالاخص از اوایل دهه 1340ش رابطه بسیار نزدیکی با موساد (دستگاه اطلاعاتی اسرائیل) برقرار نمود که تا واپسین سال‌های عمر رژیم...

آرام‌ترین توفان

سقوط رضاشاه و خروج او از ایران، بنیان‌های قدرت متمرکزی را که پهلوی اول پایه‌گذاری کرده بود، فروپاشید و فضای سنگین و خفه‌ای که بر جامعه ایران سایه گسترده بود، شکست و شرایط نسبتا آزادی به‌وجود آمد. اشغال کشور توسط قوای بیگانه، عدم قدرت شاه جوان که در سایه حمایت و توافق نیروهای اشغالگر به سلطنت رسیده بود و تنفر مردم از شیوه حکومت پهلوی اول، سبب‌ساز این شرایط نسبتا آزاد بود. در این دوره اندیشه‌ها کمی مجال تنفس...

بحران نان در ایران پس از اشغال

از آغاز حمله متفقین به ایران اولین موضوعی که بلافاصله خود را نمایان کرد مساله نان و آذوقه بود. حتی قبل از حمله متفقین به ایران در سال 1319، سیلوهای ایران تقریبا خالی از گندم بود و دولت با واردات توانسته بود این مشکل را حل کند اما با شروع جنگ و اشغال ایران و به دلیل مسدود شدن راه‌های بازرگانی، واردات و صادرات ایران دچار اشکال شد. در نتیجه ایران از انگلستان تقاضا کرد به این کشور گندم و دیگر غلات را ارسال کند. انگلستان هم هزاران تن...

خشونت پس از مشروطیت

بخش عمده‌ای از پژوهندگان تاریخ،‌ انقلاب مشروطیت را یک جنبش و انقلاب سیاسی آرام می‌دانند. از دیدگاه این گروه از پژوهندگان خشونت در انقلاب مشروطیت، به طور عمده و حداکثر معطوف و محدود به اتفاقاتی مانند اقدام حکومت استبدادی محمدعلی شاه بر ضد انقلابیون مشروطه‌خواه در رویداد به توپ بستن مجلس، دستگیری، شکنجه، اعدام و تبعید عدهﺍی از انقلابیون مشروطه‌طلب، انحلال مجلس اول شورای ملی، تعطیلی فعالیت‌های مطبوعاتی و انجمن‌های...

نامی که لرزه بر اندام می‌افکند

از سمت خیابان مولوی که به سمت جنوب تهران می‌روی به محلی می‌رسی به نام میدان محمدیه که فضای سبزی دارد و وسط آن سازه‌ای هلالی‌شکل می‌بینی. این میدان که در منطقه 12 تهران واقع شده جزو پنج میدان مهمی است که در زمان قاجار ساخته شده بود. روزگاری بود که نام بردن از این محل لرزه بر اندام شنونده می‌انداخت. ساکنان قدیمی و بسیاری از اهالی تهران همچنان نام قدیمی این مکان را به یاد دارند و موقع دادن نشانی اسم آن را به کار می‌برند. میدان...

جمعه‌ای که مردم را سیاهپوش کرد

تهران به‌عنوان پایتخت و مرکز سیاسی اقتصادی ایران در جریان انقلاب اسلامی از اهمیت و موقعیت خاصی برخوردار بود. گرچه مرکز انقلاب اسلامی قم بود با این حال تاثیرگذاری تهران در تحولات انقلاب را نمی‌توان نادیده گرفت. در پی شهادت حاج آقا مصطفی خمینی، در مسجد ارک تهران بزرگداشت مهمی از وی و حضرت امام به عمل آمد و بعد از سخنرانی دکتر روحانی، لقب امام برای رهبر انقلاب مقبولیت عمومی پیدا کرد. پس از چاپ مطلبی موهن در روزنامه اطلاعات و...

جلا‌ل؛ آن‌که هرگز در جا نزد

سخن از شادروان جلال آل‌احمد، جلال آل قلم است؛‌مردی که در برهه حساس 15 خرداد 42 در صف بندی اردوی حسینی و یزیدی یک سو ملت بزرگ ایران به رهبری امام خمینی و دیگر سو رژیم دیکتاتوری پهلوی با همه امکانات سیاسی و نظامی و تبلیغاتی و خیل روشنفکران سلطنتی‌اش اردوی حسینی را برگزید، یعنی صف مردم و رهبری دینی آن را و ارزش و اهمیت جلال نیز همه در همین شجاعت و شهامت شگرفی است که در «انتخاب بزرگ» خویش انجام داد؛ در حریت فکری و سیاسی او و به دیگر...

نخستین خلبان ایرانی

نخستین خلبان ایرانی و همچنین نخستین فرمانده نیروی هوایی ایران، تیمسار سرلشکر خلبان احمدخان نخجوان نام داشت.وی نخستین فرمانده نیروی هوایی ایران بود و روز پنجم اسفند با یک هواپیمای خریداری شده از فرانسه در قلعه‌مرغی به زمین نشست.احمد نخجوان سال‌ها وزارت جنگ و فرماندهی نیروی‌ هوایی ایران را بر عهده‌ داشت. وی در سال 1272 در یک خانواده مهاجر قفقاز به دنیا آمد و در سال ۱۳۴۵ درگذشت. سرلشکر احمد نخجوان در 1275 در تهران متولد شد. پدرش...

تشکل زنان در دوران محمدرضا پهلوی

پس از برکناری رضاشاه و روی کار آمدن محمدرضا پهلوی، تشکل زنان همچنان مورد توجه بود. به طوری که روز به روز بر تعداد انجمنها و جمعیتهای زنان افزوده می‌شد. این افزایش تشکل تقریباً با طرح انجمنهای ایالتی و ولایتی دولت مصادف شد. در سالهای 1340-1350، حکومت پهلوی به منظور تحکیم قدرت بیشتر به سمت امریکاییها متمایل شد و به توصیه طراحان امریکایی، طرح انقلاب سفید را در ایران به اجرا درآورد. هدف مهم این طرح، خروج ایران از بافت سنتی در سطح وسیع و...

بانی نظم نوین حوزه

آیت‌الله شهید علی قدوسی در سال 12/05/1306 شمسی در شهر نهاوند بدنیا آمد. درسال‌1321 برای تحصیل علوم دینی وارد حوزه علمیه قم شد و در محضر اساتیدی چون امام خمینی، علامه طباطبایی و شهید صدوقی درس آموخت. قدوسی درسال1344 با دختر علامه طباطبایی ازدواج کرد. فعالیت‌های سیاسی این شهید با شروع نهضت ملی شدن صنعت نفت همزمانی داشت و وی در جریان نهضت دکتر مصدق و فداییان اسلام با نواب صفوی همکاری و همفکری می‌‌کرد. در آن زمان حزب توده نیز درعرصه...

عملیات متهورانه مرکز غیبی تبریز

از جمله موثرترین مراکز مخفی در انقلاب مشروطه ایران، مرکز غیبی تبریز است که با اقدامات متفکرانه و متهورانه خویش نه‌تنها حوادث تبریز بلکه اوضاع ایران را تحت تاثیر قرار داد. تشکیل این مرکز مخفی را طبق اسناد به سال 1322 یا 1324 قمری و بعد از امضای فرمان مشروطه می‌دانند، اما طاهرزاده بهزاد به نقل از حسین‌آقا فشنگچی از مجاهدان و عضو مرکز در باره فعالیت‌های مرکز غیبی می‌نویسد: «از تاریخ 1316 هجری در تبریز مجالسی تشکیل می‌شد و در ضمن...

شلیک عضو چهل و یکم به اتابک

میرزا علی‌اصغر اتابک اعظم، یکی از افراد بانفوذ دوران قاجاریه بود که در دوره‌های ناصری، مظفری و نیز محمدعلیشاهی صدر‌اعظم ایران شد. اتابک با هوش و ذکاوتی که داشت، توانست مدارج ترقی را به مرور طی کند. در ابتدا مسئول شترخانه و قراولخانه و ملقب به صاحب‌جمع شد و پس از مدتی، لقب امین‌الملک را از ناصرالدین شاه دریافت کرد. بعد از فوت پدرش آقا ابراهیم امین‌السلطان (که از مقربین دربار ناصری بود) به مقام امین‌السلطانی نایل شد و به جهت...

دموکرات ها آذربابجان را غارت کردند

پیدایش و حکومت یک ساله فرقه کمونیستی دموکرات آثار و تبعاتی داشت که در یک مجال مناسب باید به آن پرداخت، لکن ناگزیر به اشارات اندکی از تبعات مطرح‌نشده آن هستیم تا افق‌های بیشتر از این حرکت خائنانه به آذربایجان روشن شود. الف: مهاجرت در پی سلطه نظامی فرقه دموکرات در آذربایجان اغلب تجار، بازرگانان و صاحبان ثروت از آذربایجان به سمت تهران با ثروت قابل انتقال خود مهاجرت کردند. تهدید فرقه به مصادره اموال و املاک به اصطلاح دشمنان...

خبرچینهای دوره قاجار

آقا محمدخان با انتصاب قاسم‌خان دولّو به عنوان کوتوال تهران، اولین گام را در راه تشکیل نظمیه (شهربانی) در تاریخ معاصر ایران برداشت و میرزا شفیع مازندرانی را برای مدیریت امور غیرنظامی شهر گماشت. پس از آن، دستگاه اداری ـ دیوانی و اطلاعاتی و امنیتی به میراث رسیده از دورانهای گذشته، به تدریج در نظام جدید پذیرفته شد. از جمله، منصب کلانتر بار دیگر مورد توجه حکمرانان قاجار قرار گرفت و دامنه آن توسعه یافت. میرزا ابراهیم‌خان کلانتر،...

نظمیه رضاخانی

نظام اطلاعاتی ـ امنیتی، که پیش از آن فقط بخش کم‌اهمیتی از تشکیلات و حیطه فعالیت نظمیه و شهربانی بود، در دورهرضاشاه گسترش یافت و فعالیت و حیطه عمل آن فعالیتهای شهربانی را تحت‌الشعاع قرار داد و آن را تابعی از سیاستهای کلی عملیاتی ـ اجرایی خود ساخت. رضاشاه تصمیم گرفته بود با نظمی قبرستانی و رعب‌‌انگیز که دستگاه شهربانی و نظام اطلاعاتی ـ امنیتی آن ایجاد می‌کند و تمایلات مستبدانه او را برآورده می‌سازد، حکومت کند و هرگونه...

منبری‌هایی که به خاطره‌ها سپرده شده‌اند

تهران خیابانی به نام ولی عصر دارد که بلندترین خیابان خاورمیانه است. ابتدای این خیابان 18 کیلومتری، ساختمانی به نام مهدیه دارد که مثل خود خیابان به شهرت زیادی رسیده است. مهدیه تهران از یادگارهای شیخ احمد کافی است؛ واعظ مشهدی که به سخنرانی‌های پرشور و آتشین و البته ارادت به حضرت صاحب‌الزمان در سخنرانی‌هایش شناخته می‌شد و یکی از پایه‌های مبارزه فرهنگی پیش از انقلاب اسلامی بود. کافی بخصوص بر مبارزه با بهائیت تاکید ویژه داشت....

با خون من روی کفنم بنویسید: وطن

در مرداد 1300 بعد از تغییر و تحولاتی که رخ داد و قوام‌السلطنه حکم صدارت دریافت کرد، کلنل محمدتقی‌خان پسیان حرکت اعتراضی خود را علیه رئیس‌الوزرا آغاز کرد. پسیان سال 1309هـ.ق در تبریز دیده به جهان گشود و تحصیلات مقدماتی را در همان شهر به پایان رساند و سپس به تهران رفته و وارد مدرسه نظامی شد. در اثر حسن لیاقت و شایستگی به مدارج او افزوده شد و در این اثنا به خدمت در قزوین، بروجرد و همدان پرداخت و مدال طلای نظامی از طرف وزارت جنگ...

خاطرات سفیر انگلستان از تهاجم شهریور 1320

«اصطلاح شترها باید بروند » در جایی بکار می رود که باید کاری انجام شود ولی هیچکس مایل نیست عواقب آن را به عهده بگیرد. سابقه ی آن به زمان جنگ جهانی اول باز می گردد که بنا بود یک کاروان شتر حامل تجهیزات جنگی برای کمک به قوای امیرفیصل اعزام شود، ولی هیچ کس تن به این کار نمی داد. یک سرگرد انگلیسی که مامور اجرای این برنامه بود خطاب به افسر عربی می گوید: تو حق داری، امیرفیصل حق دارد، من حق دارم، و شتر ها هم حق دارند، با این حال...شترها باید...

حصن عدالتخانه‌خواهی چگونه به مشروطه رسید

در سده نهم به علت حاکمیت استبداد مطلقه به ایران و حمایت نکردن دولت از منافع اقشار و طبقات جامعه و استیلای روس و انگلیس بر اقتصاد ایران، نارضایتی گسترده‌ای در جامعه ایران پدید آمد. از سال 1320 هجری قمری / 1903 میلادی این نارضایتی‌ها به تدریج به اعتراض‌های گسترده اجتماعی مبدل شد. چنان که در محرم 1321 هجری قمری در شهر مشهد مردم در اعتراض به احتکار و گرانی ارزاق عمومی شورش کردند. از اواخر سال 1323 هجری قمری/ 1905 میلادی اعتراض‌های...

مبارزه در برابر تجاوز، از ارس تا اروند

ایران عزیز ما به کشوری با اقوام مختلف و ویژگی های خاص معروف است، اقوامی اعم از بلوچ، عرب، ترک، کرد ، لر، گیلکی و سایر اقوام که هر یک در نوبه خود به خصلت های ویژه ای مشهور هستند اما غیرت در حفاظت از تمامیت ارضی کشور و ایستادگی تا پای جان خصلت های هر ایرانی عاشق به میهن بویژه آذربایجانی هاست، ویژگی که موجب رقم خوردن حماسه سوم شهریور 1320 هجری شمسی توسط سه سردار غیور ایرانی در ارس شد. ایرانیان دوستدار گردش و تفریح بوده اند و هستند....

آذربایجان مه آلود

مشروطه،‌ جنگ جهانی اول و جنگ جهانی دوم سال‌هایی است که تبریز و آذربایجان در التهاب و جنگ و خونریزی به سر برده است. دوران مشروطه که با محاصره تبریز از سوی نیروهای عین‌الدوله و مدافعه جانانه سلحشوران آذربایجانی همراه بود، نقطه عطفی را در تاریخ مشروطه به نام تبریز ثبت کرد. این دوران دفاع پر افتخار با ورود نیروهای روسیه به تبریز و به بار آوردن آن فجایع و در آخر به دار کشیده‌شدن ثقه‌الاسلام و همراهان مشروطهخواه وی به پایان...

اوضاع مردم اردبیل در زمان ورود روس‌ها

سحرگاه بیست و پنجمآگوست 1941 میلادی (سوم شهریور 1320 خورشیدی) درست 11 روز بعد از انتشار منشور آتلانتیک که طی آن چرچیل و روزولت، آزادی و استقلال و حق تعیین سرنوشت را برای تمام ملل جهان شناخته بودند، ایران که در آن زمان بی‌طرفی خود را اعلام کرده بود، از شمال و جنوب مورد تجاوز قرار گرفت و نیروهای شوروی و انگلستان با توسل به همان شیوه‌هایی که به دشمنان خود نسبت می‌دادند، به ایران حمله کردند. عملیات نظامی به این ترتیب آغاز شد که...

تاثیر ادبی مهاجران بر ساکنان سرزمین شمالی

مهاجرت، چه سیاسی چه اجتماعی و چه اقتصادی، بهصورت نمادین بندنافی است که بریده می‌شود و با خود جدایی می‌آورد، جدایی مهاجر از سرزمین مادری. یکی از علل عمده مهاجرت جنگ است و گریز از آن؛ مهاجر با دست خالی همه چیز را رها می‌کند و بدون پشتوانه مالی و توشه راهی، فقط در پی نجات جان خود و خانواده‌اش است. بنابراین دست یافتن به موقعیتی انسانی و در شأن مهاجر تلاش زیادی می‌طلبد، تلاشی که همه مهاجران در آن موفق نمی‌شوند. گیلان زمین از سده...

مقاومت نظامیان جوان در 8 شهریور

سوم شهریور 1320 که قوای بیگانه از شمال و جنوب، کشورمان را مورد حمله غافلگیرانه خود قرار داد، سرتیپ احمد خسروانی، فرماندهی نیروی هوایی شاهنشاهی را به عهده‌ داشت و هنگ یکم هوایی (مستقر در قلعه‌مرغی) مامور دفاع از آسمان پایتخت در برابر حمله هواپیماهای بیگانه بود. فرماندهی این هنگ را سرهنگ دوم محمد معینی و فرماندهی گردان یکم شکاری این هنگ را سرگرد مصطفوی به‌عهده داشتند. افسران و افراد جمعی پادگان‌های مقیم مرکز به حالت آماده‌باش...

تاختوتاز اقوام اشغالگر

کشور ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی خاصی که داشت، محل تردد اقوام و قبایل مختلف بود و گاه این تردد به صورت مسالمت‌آمیز صورت می‌گرفت. سرزمین پارس چون در مسیر امپراتوری‌ها و تمدن‌های بزرگ قرار داشت، به مثابه شاهراه اقتصادی بود که نقل و انتقال کالا در قالب کاروان‌های تجاری از شمال و جنوب و شرق و غرب یا برعکس به صورت مستمر انجام می‌گرفت. در این رهگذر اقوام و گروه‌های مختلف با اهداف اقتصادی و سیاسی به ایران می‌آمدند و در بسیاری...

ورود متفقین به ایران

شهریور 1320 و ورود متفقین به خاک ایران، نماد دفن انگاره شکست‌ناپذیری حکومتی است که به خرد جمعی بی‌اعتنا بود؛ رژیمی که مشروعیت خویش را در یک شخص متبلور می‌دید و تفکر و اراده استبدادی او را در حکم قانونمی‌دانست، حکومتی که نزدیک به 2 دهه به معنای واقعی دیکتاتوری مطلقه بود. خروج رضاشاه از کشور با شادی و سرور مردم همراه بود. اوضاع ایران آن روز را به شرایط سقوط ناپلئون سوم در 1870 میلادی تشبیه کرده‌اند. در هر دو حالت سقوط شاه مستبد...

متفقین در شهرری

جنگ جهانی دوم با حمله نظامی قوای آلمان هیتلری به لهستان آغاز شد. پیروزی‌های مداوم آلمان نازی در این جنگ که آن کشور را حتی در آستانه دستیابی به چاه‌های نفت منطقه قفقاز قرار داده بود، انگلیس و شوروی را بر آن داشت تا با همدیگر متحد شده علیه این دشمن مشترک و نیرومند وارد جنگ شوند. هر چند ایران از همان روزهای آغاز جنگ (13 شهریور 1320 هجری شمسی)‌ اعلام بیطرفی کرده بود، اما آشکارا برای آلمان آرزوی پیروزی می‌کرد، زیرا این کشور در سال‌های...

...

41

...