مقالات

مبارزات سیاسی میرزای دوم علیه استعمار انگلیس

سیزدهم ذیحجه 1338 مصادف است با سالروز درگذشت شیخ محمدتقی شیرازی. آیت‌الله میرزا محمدتقی حائری شیرازی معروف به میرزای دوم از چهره‌های برجسته علمی و سیاسی حوزه علمیه نجف بود که رهبری هسته‌های مقاومت علیه استعمار انگلیس در عراق را به عهده داشت. وی سال 1256 در شیراز به دنیا آمد و برای تحصیل علوم دینی به کربلا رفت و سال‌ها از محضر بزرگان حوزه درس آموخت تا به مقام بالایی بین علمای دینی رسید. بعد از فوت میرزای شیرازی بسیاری از مردم و...

تحولات تاریخ‌نگاری در ایران

نگارش تاریخ، مورخ را با شیوه‌های تاریخ‌نگاری و علم تاریخ مواجه می‌کند. ویل دورانت، تاریخ‌نویس و محقق شهیر آمریکایی، تاریخ‌نگاری را علم نمی‌داند و معتقد است تاریخ‌نگاری یک صنعت، هنر و یک فلسفه است. صنعت به دلیل استخراج حقایق، هنر به سبب ایجاد نظمی با معنی در درون آشفتگی مطالب و فلسفه به خاطر روشنگری و جستجوی چشم‌انداز آینده1. با این حال دکتر زرین‌کوب معتقد است هرگاه مورخ با پرسش‌هایی همچون در مسیر خویش چگونه و از کجا قدم...

مسئول خریدهای کلان نظامی دوره شاه که بود

حسن طوفانیان مهمترین مسئول خریدهای کلان نظامی دوره محمدرضا شاه در 15 شعبان 1331ق / 29 تیر 1292ش در تهران متولد شد. مادرش آمنه حاج شیخ علی عرب و پدرش میرزا مهدی در امامزاده یحیی تهران دکان خیاطی و پارچه فروشی داشت. اجداد طوفانیان سالها در منطقه تفرش، فراهان و آشتیان زندگی می‌کردند. حسن طوفانیان در 3 مرداد 1305 دورۀ ابتدائی را در مدرسه ترقی به پایان رساند. تحصیلات متوسطه را در مدرسه ادب و دارالفنون طی نمود و در تیر ماه 1312 موفق به اخذ دیپلم...

سرنوشت نظارت مجتهدین بر مصوبات مجلس

دومین اصل از مواد اساسی اصول 51 گانه نظامنامه اساسی مجلس شورا که وظایف و تکالیف نمایندگان آن مجلس در حدود و روابط با ادارات و دولت را دربرمی‌گرفت، درباره چگونگی نظارت هیأت مجتهدین طراز اول بر مصوبات و قوانینی است که در مجلس مزبور طرح و تصویب می‌شد. در نخستین روزهای تشکیل اولین دوره از مجلس شورای ملی سخن از «تکمیل قانون اساسی» به میان آمده، عده‌ای از نمایندگان هم در چندین جلسه از نبود قانون شکایت کردند. در همان اوان چند تن از...

ریشه‌ نام «مجلس شورای ملی»

ایران در دهه‌های نخست سده چهاردهم ق.، دستخوش تحولات سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بی‌شماری بود که البته ریشه‌های تاریخی و عوامل متعددی بر این تحولات دامن می‌زد، که اقدامات بسیار مهم برخی از رجال دولتی مانند میرزاتقی‌خان امیرکبیر و میرزاحسین‌خان سپهسالار، آگاهی از تحولات نوین در دیگر ممالک، تأثیرگذاری تأسیس دارالفنون، توسعه مدارس جدید، تغییر در ساختار اداری دولت، انتشار روزنامه‌ها، مسافرت‌های خارج از کشور رجال،...

اولین لژ فراماسونری چگونه در تهران پا گرفت

لژ تهران نخستین لژی بود که با اجازه رسمی انگلستان در ایران به زبان فارسی تاسیس شد و تابع قانون اساسی اسکاتلند بود. این لژ بلافاصله پس از انحلال لژ فرانسوی همایون کار خود را آغاز کرد. انگلیسی‌‌ها برای اینکه پایه‌های محکمی را برای فراماسونری در ایران بنیان نهند، چند تن از چهره‌های شاخص خود، چون لنل استراکر، کریستوفر فری، اوانس اوانسف، صالح چتایات و الیاس دبی را مامور این کار کردند، آنان نیز هفت نفر را از میان عوامل ایرانی خود...

روایت یادگار امام از هجرت معمار انقلاب

روز 12 مهر 1357 امام خمینی به دلیل محدودیتها و فضای اختناقی که بعثی‌ها برای وی به وجود آورده بودند به اقامت 13 ساله خود در عراق خاتمه داد و برای ادامه مبارزه علیه رژیم شاه و هدایت و رهبری انقلاب اسلامی، این کشور را به سوی فرانسه ترک کرد. امام وارد روستائی به نام نوفل‌لوشاتو در حومه پاریس شد و از آنجا نهضت اسلامی مردم ایران را تا مرحله پیروزی کامل و سقوط رژیم شاهی رهبری کرد.یکی از کسانی که در تمام طول هجرت 14 ساله امام خمینی، همراه...

نفوذی‌ها در نهضت جنگل

شبکه مرموز بهائیت در شکست و سرکوب نهضت جنگل نقش اطلا‌عاتی و خرابکارانه بسیار موثر و مرموزی ایفا کرد که تاکنون مورد بررسی کافی قرار نگرفته است. ا‌حسان‌الله خان دوستدار، چهره سرشناس تروریستی که در صفوف نهضت جنگل تفرقه انداخت و "کودتای سرخ" را عـلیه میرزا کوچک خان هدایت کرد، به یکی از خانواده‌های سرشناس بهائی ساری (خانواده دوستدار) تعلق داشـت1 و سردار محیی (عبدالحسین خان معزالسلطان)، همدست او، از اعضای خاندان اکبر بود که برخی...

ارتش انقلابی منصورون چگونه شکل گرفت؟

هسته اولیه این تشکل عبارت بودند از: غلامرضا بصیرزاده، مرتضی نعمت زاده، اسماعلیل زمانی، سید کاظم نعمت زاده، محسن جهان آرا، حسین جهان آرا، محمد جهان آرا، علی جهان آرا و کریم رفیعی دستجریدی، که همه جوانانی بین 17 تا 20 سال بودند. انجمن اسلامی با تشکیل جلسات سخنرانی، نوشتن مقاله و اجرای نمایش تلاش می کرد تا جوانان را به سوی مذهب تشویق کند. اولین اقدام عملی اعتراض بصیر زاده به یک معلم توده ای بود که نسبت به پیامبر(ص) توهین کرد. معلم...

دوست «کندی» در ایران

علی امینی، اشراف‌زاده تحصیل‌کرده، خوش‌برخورد و نوه دختری مظفرالدین‌شاه قاجار، توانسته بود توجه بسیاری از سیاستمداران ایرانی و خارجی را به خود جلب کند و ازسوی‌دیگر تحمیل او از سوی امریکا برای تصدی نخست‌وزیری، نگرانیهای شاه را بیشتر می‌کرد. منسوب‌بودن به پادشاهی که فرمان مشروطیت را صادر کرده بود و حشر و نشر سیاسی و رایزنی او با مصدق، قوام و اعضای جبهه ملی، و نیز رفتارهای مذهب‌دوستانه‌اش که باعث ایجاد تعادل و نرمخویی در...

نقشه آقای گاف برای جدا کردن جنوب ایران

در اواخر جنگ اول جهانی زمانی که قوای انگلیسی در جنوب ایران حضور داشتند و با عشایر ایرانی می‌جنگیدند، کنسول انگلستان در شیراز پیشنهاد کرد که جنوب ایران تحت نظام نایب‌السلطنگی شاهزاده فرمانفرما از کشور جدا شود. این مطلب در قالب چند اطلاعیه‌ در روزنامة ایران به چاپ رسید. روزنامة ایران در شمارة 17 ژوئن 1918 خود حاوی اطلاعیه‌ای از سوی رودلف سومر از سفارت آلمان بود: «طبق اخباری که به دستمان رسیده، کنسول انگلستان در شیراز، آقای گاف،...

مرگ تیمورتاش قبل از عفو رضاشاه

عبدالحسین تیمورتاش یکی از مردان پرقدرت رضا شاه بود که سال‌ها تصدی وزارت دربار را به عهده داشت و چون مورد اعتماد پهلوی اول بود در بسیاری از عزل و نصب‌ها دخالت داشت. تیمورتاش در دستگاه رضاخانی چنان پیشرفت کرد که بسیاری او را دومین فرد قدرتمند حکومت پهلوی می‌دانستند و گمان نمی‌کردند که ستاره اقبال او پنجشنبه اول دی 1311 خاموش شود. آن روز تیمورتاش مثل روزهای دیگر به وزارت دربار رفت و داشت به امور رسیدگی می‌کرد که قاصدی پاکتی...

شکنجه گری که یکی از مشهورترین موسیقی دانان ایران بود

تاسالهای طولانی کسی نمی دانست یکی از موسیقیدانان مشهور کشور که به تمام مایه های شور ، ماهور ، سه گاه ، دشتی ، بیات ترک ، و ... تسلطی استادانه دارد همان کسی است که در مقام رئیس شهربانی رضاشاه بیشترین جنایت و خونریزی و سرکوب را علیه آزادیخواهان در زندانهای رضاخانی مرتکب شده است . آن موقع به « سرپاس مختاری » مشهور بود و امروز « استاد رکن الدین مختاری » نامیده می شود . رکن الدین مختاری نوازنده ای است که هرگاه قرار است تاریخچه موسیقی...

سلسله تریاکی ها در ایران

مصرف مواد مخدر بویژه تریاک یکی از معضلاتی بود که گریبانگیر ببسیاری از عوامل حکومت پهلوی و وابستگان به دربار بود. «رضاخان تریاک می‌کشید؛ ولی ظاهراً حالت تجویز و معالجه داشت. گویا شخصی به او گفته بود اگر هر روز مقداری معین تریاک بکشی، از همه مرض‌ها مصون می‌مانی؛ به شرطی که منظورت لذت بردن از تریاک نباشد. او نیز همیشه این برنامه را انجام می داد و متصدی این کار نیز فردی مشخص بود.1 محمدرضا پهلوی نیز تریاک می‌کشید و در اسناد و...

کمونیسم منهای مسکو

خلیل ملکی فرزند حاج میرزافتحعلی در سال 1280 در تبریز به دنیا آمد. او پس از گذراندن تحصیلات ابتدایی و متوسطه راهی تهران شد و تحصیلاتش را در مدرسه صنعتی آلمانی‌ها ادامه داد. سال 1307 جزو دانشجویان اعزامی به خارج، راهی آلمان شد و در رشته شیمی به تحصیل پرداخت، ولی به دلیل مخالفت با رژیم رضاخان که منجر به قطع کمک‌هزینه تحصیلی وی گردید، ناگزیر به ایران بازگشت1‌ و تحصیلاتش را در دانشسرای عالی ادامه داد و سپس به تدریس پرداخت. در همین ایام...

اعتراض صیادان بندر انزلی به قرارداد لیازانوف

در تاریخ ایران همواره قراردادهای بسیاری به ضرر کشور منعقد شده، یکی از این قراردادها اجاره شیلات شمال کشور به استپان لیازانوف تبعه روسی بود که به موجب آن به صیادان اجحافات بسیاری صورت می گیرد طبق این امتیازنامه آنچه ماهی حلال صید می‌شد به مصرف داخلی اختصاص داشت. نوعی ماهی توسط صیادان صید می‌شد که گیلانیها آن را ” سوف“ و روسها آن را ”سوراک “ می‌نامیدند. این ماهی فلس‌دار بود ولی دو دندان بزرگ داشت از این رو گیلانیها آن را...

خموش خروشان!

آیت الله سید محمدکاظم طباطبایی یزدی از علمای بزرگ دوران مشروطیت بود. محدث قمی ، وی را «سید عالمان امت و شیخ طائفه ، پرچمدار تشیع و قطب آسیای شریعت... و مایه برکت روزگار ما» می شمرد (فوائدالرضویه ،597 596.2) و فقهای بزرگ شیعه نوعا آغاز مرجعیتشان را با نشر حواشی خویش بر «عروه الوثقا»ی او اعلام می کنند. از محضرش شخصیت های برجسته ای همچون حاج شیخ عبدالکریم حائری و حاج آقا حسین بروجردی برخاسته اند که جهان دانش به وجودشان مفتخر است. به...

تغییر تقویم در عصر پهلوی

تقویم یکی از شیوه های اندازه گیری زمان است که در طول تاریخ مورد استفاده بشر بوده است.[1] معیار اندازه گیری شبانه روز نیز اصولاً بر اساس گردش زمین به دور خورشید (شمسی) یا گردش ماه به دور زمین (قمری) است.[2] تقویم های محلی، منطقه ای و جهانی انواع تقویم هایی است که از زمان باستان در میان ملل مختلف رایج بوده است. امروزه تقویم میلادی که مبدأ آن میلاد حضرت عیسی(ع) است به عنوان یک تقویم جهانی، تقویم هجری قمری با مبدأ هجرت حضرت محمد(ص) از مکه...

رضا شاه : از هرچه زن چادری است بدم می‌آید !

یکی از وقایعی که موجب تسریع در اعلام کشف حجاب گردید، سفر رضا شاه به ترکیه بود. سفر به کشوری که با نهضت پان ترکیسم، به رهبری مصطفی کمال پاشا می‎رفت تا به سبک اروپاییان شکل پذیرد و ارزشهای اسلامی را از کشور خود بزداید. درباره شیفتگی رضاخان به ترکیه و اقدامات مصطفی کمال و الگوپذیری از وی، حتی قبل از آنکه وی براریکه سلطنت ایران دست یازد، مطالب فراوانی گفته شده است. از جمله روزنامه مورنینگ پست در شماره 12 اکتبر 1924/ 20 مهر 1303 خود در...

تراژدی مرگ در ایران بعد از جنگ جهانی اول

از اوایل جنگ اول جهانی، بحران مواد غذایی و به طور خاص بحران نان در ایران فراگیر شد. این بحران چند دلیل داشت هجوم خارجی و قتل‌عام مردم و نابودی حرث و نسل در اکثر نقاط کشور، خشکسالی به ویژه در سال 1335 قمری، بحران‌های مصنوعی به منظور دست‌یابی به اهداف سیاسی و احتکار غلات توسط اغنیا و کارکنان دولت. وضعیت قحطی و عوامل بحران مواد غذایی در تهران به مراتب بیش از دیگر شهرها پیچیده بود. یکی از عوامل ظاهری قحطی در این شهر، سن و ملخ بود که...

روسای ساواک که بودند و چه کردند؟

در 28 شهریور 1335 لایحه تاسیس سازمان اطلاعات و امنیت کشور که در شورای وزیران تصویب شده بود جهت بحث و بررسی به مجلس شورای ملی ارائه شد. به‌همین منظور مقاله حاضر به بررسی عملکرد ساواک در تاریخ سیاسی ایران می‌پردازد. 24 ساعت پس از بازداشت سروان عبدالحسن عباسی، افسر مظنون به داشتن تمایلات کمونیستی در تابستان سال 1333، مقام‌های نظامی ـ‌ امنیتی ارتش ایران به وحشت افتادند. با اطلاعاتی که سروان عباسی در اختیار آنان قرار داده بود، 600 نفر...

حزب توده؛ طلوع و غروبی نافرجام

در مهرماه 1320 حزب توده با شعار حمایت از مرام کمونیستی و با حضور فعالان چپ‌گرا تشکیل شد. این تشکل در چند دهه همواره به عنوان یک جریان مخالف شناخته می‌‌شود و از سیاست‌های همسایه سابق شمالی حمایت می‌‌کرد. در گزارشی که خواهید خواند شرحی گذرا از تلاش‌های نافرجام این حزب ارائه شده است. «53 نفر» نام کتابی است از بزرگ علوی(نویسنده ایرانی) درباره اولین گروه منسجم و تئوریک مارکسیستی در ایران که در سال 1316 توسط حکومت رضاشاه بازداشت و...

رضاخان؛ رئیس اولین مجمع فوتبال ایران

هوشنگ شهابی، استاد روابط بین‌الملل و تاریخ دانشگاه بوستون آمریکا، در این مقاله به تاریخ سیاسی فوتبال در ایران پرداخته و اثرات متقابل محبوب شدن این ورزش و تغییرات اجتماعی، جهت‌گیری‌های دولتی و سیاست را تحلیل کرده است در تلاشی آگاهانه برای تثبیت ارزش همکاری در ذهن‌ها، رئیس مدرسه‌ آمریکایی‌ها، دکتر ساموئل ام. جردن (۱۹۵۲‌ـ‌۱۸۷۱) تمرکز را روی بازی‌های توپی گذاشت و دانش‌آموزان را واداشت بیل و کلنگ دست بگیرند و در ساخت زمین...

شاهزاده‌ای که سودای شاهی داشت

انقلاب مشروطه که به پیروزی رسید به مذاق خیلی‌ها تلخ آمد. کسانی از دربار که تا آن موقع به واسطه وابستگی به خاندان سلطنت، زندگی آسوده‌ای داشتند و در ناز و نعمت بودند با برآمدن ساز و کار جدید خیال کردند دیگر به سان گذشته روزگار، روی خوش به آنان نشان نمی‌دهد. از این رو، ساز مخالف زدند و چند صباحی کشور را دچار آشوب و ناامنی کردند. یکی از این نمونه‌های ناسازگار با تحولات نو، سالارالدوله بود. محمدعلی شاه که زورش به مشروطه‌خواهان...

خوش‌خبر باش ای نسیم شمال

نشریه نسیم شمال در شهریور 1286 به مدیریت سید اشرف‌الدین حسینی در رشت منتشر شد. این نشریه در حالی متولد شد که مشروطیت با تلاش‌های روحانیت و برخی از چهره‌های روشنفکر به پیروزی رسید. مظفرالدین شاه کمی پس از امضای فرمان مشروطیت درگذشت. محمدعلی میرزا، شاه جدید با نام مشروطیت و مشروطه‌خواهان همدل نبود و سودای بازگشت سلطنت به همان دوران اقتدار را داشت. او نظام نو را هوویی برای حکومت خود می‌دید و با ترفندهایی سعی در سنگ اندازی برای...

زندگی خصوصی یک شاه جوان

احمدشاه از آن دسته شاهانی است که حرف و حدیث درباره‌شان هم زیاد است و هم ضد و نقیض. گاه چنان در آزادگی و دشمن ستیزی وی داد سخن دهند که لازم است مجسمه وی را با طلا ساخت و در میدان آزادی برپا کرد تا سرمشق همه گردد! نمونه‌اش هم این نوشته حسین ‌مکی نویسنده سرشناس تاریخ معاصر ایران: برخلاف آنچه که مشتی متملق و چاپلوس، و عدۀ معدودی نویسندگان بی‌اطلاع و مغرض، راجع به شخصیت، زندگانی و سلطنت احمدشاه سخن رانده‌اند، و در مسابقۀ افترا و...

جواهرات ربوده شده خاندان پهلوی

رئیس کل تشریفات دربار آغاز عملیات خروج شاه و همراهان را در ۲۴ دی‌ماه ۵۷ اعلام کرد. او دستور داد برچسب‌های شناسایی چمدان‌ها، بسته‌ها و صندوق‌های شاه که منقش به آرم دربار و سلطنتی بود به درون کاخ نیاوران آورده شود تا تشریفات لازم و آخرین شناسایی درباره آنها صورت بگیرد. برچسب‌های اختصاصی دربار اینک آماده شده بود تا به چمدان‌ها و صندوق‌ها الصاق گردد. به گزارش افکارنیوز، حیف و میل منابع و ثروت ملی ایرانیان چه در زمان حکومت...

سایه یک زن پشت بحرانهای دهه 30

در دوران زمامداری مصدق سه واقعه مهم تاریخی (30 تیر، 9 اسفند 1331 و 28 مرداد 1332) در ایران به وقوع پیوست. صاحب نظران بر این باور بودند که عامل و کارگردان این سه رویداد تاریخی مهم اشرف پهلوی بوده است. اشرف پهلوی خواهر شاه؛ عبدالحسین هژیر، دکتر منوچهر اقبال، خسرو هدایت، نوری اسفندیاری و احمد دهقان را از گمنامی به اوج شوکت و مقام در صحنه سیاسی ایران رسانید. اشرف در تعیین وزرای کابینه های ده سال (از 1321 تا 3132) به استثنای کابینه دکتر مصدق نظر...

پسر خوب آمریکایی‌ها

بدون تردید، صادق قطب‌زاده، یکی از چهره‌های جنجالی و خبرساز دهه 50 تاریخ معاصر ایران به شمار می‌رود. سابقه مبارزه او در پیش از انقلاب، مواضع پرنوسان او پس از انقلاب در شورای انقلاب، ریاست صداوسیما و وزارت خارجه تا ساماندهی کودتاها علیه جمهوری اسلامی، از قطب‌زاده چهره‌ای جنجالی ساخته است. قطب زاده در بهمن سال 1315 در تهران به دنیا آمد. از دوران نوجوانی زمانی که در مدرسه دارالفنون مشغول تحصیل بود وارد فعالیت‌های سیاسی شد. در...

سیاستمداری که شیفته کتاب و کتابخوانی بود

مخبرالسلطنه یکی از رجال سیاسی تاریخ معاصر ایران است که در طول دوران فعالیت‌های سیاسی خویش، با وجود مشغله‌های سیاسی، هیچ‌گاه از نگارش کتاب و خواندن آثار مختلف باز نایستاد و از همین رو آثار زیادی در زمینه‌های مختلف از خود به جای گذاشت. به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، مهدی‌قلی خان هدایت، سیاستمدار ایرانی دوره قاجار تالیفات بسیاری را در حوزه‌های مختلف از خود برجای گذاشت. حوزه نگارش هدایت از تاریخ گرفته تا جغرافیا،...

...

40

...