مقالات

گذری برخصال فكری و عملی شیخ محمد خیابانی و علل افول نهضت آزادیستان

خلاصه: درباره ماهیت دینی قیام مرحوم خیابانی، شواهد تاریخی و نیز منقولات و شهادت های فراوانی وجود دارند كه در این مقام به یكی از آنها اشاره می كنیم. یكی از معمرین علمای تبریز به نام آقامیرزا عبدالله خواجه ای بیشكی كه معاصر شیخ بود و در ۱۰۸ سالگی درگذشت و می توان او را یك قرن تاریخ زنده تبریز خواند و گویی تمام حوادث یكصد ساله اخیر مناطق آذربایجان همه در گنجینه خاطر او بایگانی است، درباره شیخ محمد خیابانی چنین می گوید:«من با...

قیام علیه استعمار و استبداد

16 فروردین ماه 1299 شمسی سرآغاز قیام قهرمانی دیگر از سرزمین آذربایجان است، خیابانی از سلاله پاك‌بازان قهرمان و در صف پویندگان راه انبیاء آغازگر قیام خونینی گشت كه كاخ استبداد حاكم را به لرزه درآورد. شیخ محمد خیابانی روحانی آگاه و متعهدی بود كه در برابر سلطه استعمار و استبداد بر ملت ایران، نتوانست ساكت و صامت بنشیند و هم چنان به تعلیم و تعلم در كنج حجره‌ها و حوزه‌های علمیه بپردازد. شیخ محمد خیابانی همیشه در كنار مبارزان...

اوضاع و احوال آذربایجان و كشته شدن خیابانی

اوضاع ایران پیش از كودتا آشفتگی اوضاع آذربایجان تا تابستان سال 1920 ادامه یافت: «شهر‌های ارومیه، سلماس و خوی در استان آذربایجان كاملاً تحت كنترل قانون‌شكنی به نام اسماعیل‌آقا‌خان در‌آمده است. مشروطه‌خواهان آذربایجان، كه اداره حكومت را تبریز به دست گرفته‌اند، با ورود مخبرالسلطنه به عنوان والی آذربایجان موافقت كرده‌اند، به شرطی كه از طرف كابینه فعلی اعزام شود. بنابراین وی به والیگری منصوب شد و برخلاف رسم رایج در میان...

فراز و فرود شهید شیخ محمد خیابانی

روحانی مجاهد، شیخ محمد خیابانی در سال 1259 شمسی در در روستای خامنه ارونق از توابع تبریز متولد شد. وی پس از فراگیری علوم مقدماتی، از محضر حضرات آیات سید ابوالحسن انگجی و میرزا عبدالعلی، فقه و اصول و هیئت و نجوم را آموخت و پس از مدتی به تدریس پرداخت. پتروفسکی اقامت و به تجارت اشتغال داشت، پس از مقداری تحصیلات مقدماتی به روسیه رفت و مدتی در نزد پدر خود به کار مشغول بود و دیری نگذشت که به تبریز بازگشت. و به تحصیل علوم دینی پرداخت فقه...

شیخ محمد خیابانی عالم و مبارز دوران مشروطیت در آذربایجان

زندگی نامه شیخ محمد خیابانی، فرزند حاج عبدالحمید تاجر خامنه ای و بانو رقیه سلطان، در سال ۱۲۹۷ ق در شهرک «خامنه» واقع در ده کیلومتری شهرستان شبستر دیده به جهان گشود [۱] و تحصیلات مقدمات و ادبی را در زادگاهش گذراند. پدرش در شهر «پتروفسکی» (مخاچ قلعه، مخاچ کالا) پایتخت آن روز جمهوری داغستان، تجارتخانه داشت. در نوجوانی همراه پدر به پتروفسکی رفت و مدتی را در تجارتخانه او به کارهای تجاری و آموختن رمز و راز داد و ستد و آشنایی با شیوه...

شیخ محمد خیابانی و تعهد روحانیت

وحید زینالی 17 فروردین یادآور روزی است كه روحانی مجاهد شیخ محمد خیابانی در راه اعتلای میهن و نجات و رهایی مردم از استبداد داخلی و استعمار خارجی قیام نمود. آذربایجان شهیدپرور، در سال 1258 هجری شمسی، نوزادی را در آغوش كشید كه در سالهای نه چندان دور حماسه رشادتها و شهامتهای او شهره آفاق گردید. این روح پر خروش و خرد بیدار و جان مشتعل و حماسه عظیم، كسی جز شیخ محمد خیابانی نبود. محمد از فرزندان خلف آذربایجان، فرزند حاج عبدالحمید...

بازخوانی قیام‏ شیخ محمد خیابانی

پرسمان دانشجویی معاونت راهبردی ستاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها شیخ محمد خیابانی، پسر حاج عبدالحمید، از بازرگانان خامنه‌ی تبریز، در سال 1279 (1880م.) دیده به جهان گشود. در جوانی، هم در کار تجارت به پدر کمک می‏کرد و هم در جلسات دروس قدیمه شرکت می‌‌‏جست.[1] تحصیلاتش به حدی رسید که ضمن اینکه پیش‌نمازی یکی از مساجد تبریز را به عهده داشت، به تدریس در مدرسه‌ی طالبیه نیز پرداخت.[2] او پس از کودتای محمدعلی‌شاه و دوران استبداد...

درنگی در نهضت شهید شیخ محمد خیابانی

با رسمیت تشیع علما، فقها و مراجع تقلید طی شش قرن گذشته در جایگاه نواب عام امام معصوم(ع) در بزنگاه‌های تاریخی به عنوان حافظان حریم سیاسی تشیع به ایفای وظیفه پرداخته‌اند و خیزش‌هایی که درتاریخ معاصر ایران به راه افتاده بر ایفای این نقش گواه است. به گزارش مجله شبانه باشگاه خبرنگاران، آذربایجان به دلایلی که در پژوهش‌های تاریخی مورد بررسی قرار گرفته است نقش و جایگاه مهمی در تشکیل و تحکیم و سپس حفاظت از هویت اسلامی ایران داشته...

شهید شیخ محمد خیابانی

مقدمه آذربایجان هم‌چون دیگر ولایات ایران دارای تاریخ پرفراز و نشیبی است، خصوصاً در دو سده‌ی اخیر، تحولات، حركت‌ها، جنبش‌ها، توطئه‌ها و تجاوزات در این خطه از ایران تاریخ شگفت‌انگیز دارد. نقش آذربایجان از زمان عباس میرزا تا نهضت‌های؛ تنباكو، مشروطیت، خیابانی و نهضت اسلامی حاكی از نقش‌آفرینی و حضور معنوی، فكری و انقلابی، این بخش از كشور است و هم‌چنین ظهور اندیشه‌هایی چون؛ شیخیه، بابیه، فراماسونری، انجمن تبریز،...

شیخ محمد خیابانی خروش حماسه ها

مصطفی قلی زاده بی گمان یکی از شکوهمندترین حرکتهای تاریخ و جنبشهای دینی و مردمی ایران در قرن حاضر، قیام حماسه آفرین شیخ محمد خیابانی در تبریز است . هدف این قیام نجات کشور از دام توطئه های شیطانی بود که استعمارگران غرب و شرق به دست عمال خودفروخته خویش در سرتاسر این مرز و بوم گسترده بودند. در آن روزگار ایران گویی صاحب نداشت و انقلاب مشروطیت به نفع قدرتهای خارجی و متجاوز، مصادره می شد و غرچگان غربزده و روشنفکرنما، زمام امور مملکت...

قیمت کاپیتولاسیون!

موسی موسی‌پور حق قضاوت کنسولی اگرچه نوعی امتیاز سیاسی مرسوم بین دولتهای ماقبل قرن بیستم بود، اما تصویب آن در سال ۱۳۴۳ توسط دولت و مجلس ایران خبر از یک واپسگرایی غیرقابل قبول داشت. درحالی‌که رضاشاه پس از به‌سلطنت‌رسیدن موضع نسبتا محکمی در قبال کاپیتولاسیون گرفت، فرزندش برای گرفتن یک وام تسلیحاتی حاضر به احیاء کاپیتولاسیون گردید و در این راه از برکنارکردن نخست‌وزیران غیرفعال هم ابائی نداشت! رای موافق مجلس با اکثریت نسبی...

حق‌ استفاده امریكائیان از معافیت و مصونیت سیاسی و قضایی قرارداد وین در ایران

تصویب ماده واحده الحاقی به كنوانسیون وین در 1343 ش مانند بسیاری از رخدادهای تاریخی دارای پیچیدگی‌ها و ابهاماتی است و از همان آغاز، موافقین و مخالفینی داشته و سؤالهای متعددی به وجود آورده است.مهمترین سئوالها عبارتند از: - كاپیتولاسیون در ایران و سایر مناطق از چه زمانی برقرار شد؟ - الزام و ضرورت برقراری كاپیتولاسیون چه بود؟ - معنی كاپیتولاسیون و معادل فارسی آن چیست؟ - تبعات منفی و زیان‌آور آن چه بود؟ - آیا حق امتیاز كنسولی،...

رژیم كاپیتولاسیونی در ایران با معاهده ننگین تركمانچای آغاز شده بود

کاپیتولاسیون عبارت است از معاهده‌ای که به موجب آن بیگانگان حق اقامت در کشور دیگری را برای خود تحصیل می‌کنند و از برخی حقوق و مزایای "اختصاصی " بهره‌مند می‌شوند. در ایران این موضوع برای اولین بار در عصر صفوی مطرح شد، ولی هیچ وقت تحقق نیافت. در دوره قاجار و در پی شکست ایران در جنگ با روسیه قرارداد ترکمانچای به ایران تحمیل شد. در این قرارداد و به موجب فصول 7 و 8 آن، قانون مصونیت قضایی مستشاران روسی به ایران تحمیل و پس از آن دولتهای...

تاریخچه کاپیتولاسیون در ایران

کاپیتولاسیون هرچند که برای نسل جوان ما خیلی شناخته شده نیست اما برای نیاکان نسل فعلی یکی از تلخ‌ترین کلماتی بوده است که در خاطره آنان باقی است و برای نسل میانسال ما یادآور سلطه بیگانگان و بویژه آمریکا در این کشور است. نیاکان ما از دوران فتحعلیشاه که با شکست نظامی ننگین از روسیه با قرارداد ذلت‌بار ترکمنچای، کاپیتولاسیون را تجربه کردند دریافتند که سلطه بیگانه تا چه اندازه سخت و اندوهبار است. آنها زمانی که می‌دیدند اتباع...

بازخوانی پرونده‌ كاپیتولاسیون‌ در ایران‌

شاید كسی نمیدانست‌ كه‌ سلطان‌ سلیمان‌ اول، پادشاه‌ عثمانی، با امضای عهدنامه‌ سال‌ 1914 ه'.ش‌ و اعطای اولین‌ امتیاز رسمی دادرسی كنسولی به‌ فرانسه‌ بنیان‌ سنت‌ ضداستقلالی كاپیتولاسیون‌ را در خاورمیانه‌ پیریزی میكند. سنتی كه‌ اگر چه‌ قدمت‌ آن‌ به‌ قرنها قبل‌ از آن‌ باز میگشت‌ اما شكل‌ یك‌ جانبه‌ و تحمیلی آن‌ به‌ تازگی نمودار گشته‌ بود و میرفت‌ تا با انحطاط‌ و ضعف‌ دولت‌ عثمانی در قرن‌ دوازدهم‌ سایه‌ شوم‌ خود را...

سخنرانى امام خمینی در جمع مردم در مخالفت با لايحه كاپيتولاسيون

آبان 1343 شمسی / 20 جمادى الثانى 1384 قمری مكان: قم‌ موضوع: قيام عليه تصويب لايحه كاپيتولاسيون و اعلام عزاى عمومى‌ حضار: روحانيون، طلاب، بازاريان، دانشگاهيان، اهالى قم و ساير شهرستانها بسم اللَّه الرحمن الرحيم‌ انا للَّه و انا اليه راجعون‌ عيد ايران را عزا كردند من تأثرات قلبى خودم را نمى‌توانم اظهار كنم. قلب من در فشار است. اين چند روزى كه مسائل اخير ايران را شنيده‌ام خوابم كم شده است [گريه حضار]. ناراحت هستم [گريه...

اعتراض افشاگرانه امام خمینی (ره) علیه تصویب قانون کاپیتولاسیون

در تاریخ معاصر ایران، قضاوت کنسولی (کاپیتولاسیون) مسئله ای اساسی است. نفوذ بیگانگان بیشتر از همین طریق بوده و از این راه، تحمیل عمال و کارگزاران بیگانه و به دنبال آن جنایات فجیعی در این سرزمین انجام گرفت. قوانین جزایی که باید مظهر حاکمیت دولت باشد، بصورت بازیچه ای درآمد و هر متجاوزی می توانست به سادگی آن را کنار زده، خود را تحت حمایت قدرتهای خارجی قرار دهد. رژیم شاه که به خوبی می دانست بازتاب عمومی این لایحه ننگین تا چه حد...

احیاء کاپیتولاسیون در سال 1343 و موضع‌گیری امام خمینی

اعظم مراد حاصلی خامنه مقدمه: کشور ما ایران، با توجه به دارا بودن ذخایر عظیم اقتصادی، موقعیت استراتژیک سوابق تاریخی، وضعیت فرهنگی و سیاسی از جمله نقاط مهمّ جهان و بویژه منطقه خاورمیانه به حساب می‌اید و برای همین از دیرباز مورد توجه و شناخت قطبهای قدرت در ادوار گوناگون تاریخی بوده و هست و بی‌تردید این رویکرد قدرتها به صور مختلف جلوه‌گر شده، زمانی با ایجاد رابطه دوستی و تفاهم و زمانی دیگر با برخوردهای تنش‌زا و درگیریهای...

منبع‌شناسی در باره کاپیتولاسیون

امام خمینی(س) در 4 آبان 1343 علیه کاپیتولاسیون اعتراض و افشاگری کردند. به این مناسبت عناوین برخی کتاب هایی که در سال های اخیر با موضوع کاپیتولاسیون نگارش یافته اند، معرفی و محتوای مختصری از آن ها ارایه می شود. نخستین کتاب در این زمینه «کاپیتولاسیون در تاریخ ایران» اثر محمدعلی چلونگر است که در سال 1382 از سوی نشر مرکز در قطع رقعی و 220 صفحه منتشر شده است. در این کتاب به سیر تاریخی حق قضاوت کنسولی (کاپیتولاسیون) در تاریخ ایران از آغاز تا...

نامه هیأت مستشاری نظامی آمریكا به معاون وزارت دفاع ایران

16 می 1979- 26 اردیبهشت 1358 از: نماینده ارشد دفاعی آمریکا ـ سرهنگ موریس تی. وارنر به: معاون تسلیحاتی وزارت دفاع ملی ایران ـ سرهنگ کامکار [موضوع]: نامه هیأت مستشاری نظامی آمریكا به معاون وزارت دفاع ایران پیام زیر از طرف سپهبد گریوز در پاسخ به نامه مورخ 7 می 1979 شما به شماره 88-96-01-1401/303 دریافت شده است که عیناً تکرار می‌گردد. شروع: سرهنگ کامکار عزیز نامه درخواست شما برای تحویل هشت هواپیمای آر.اف-4 ای از سوی آمریکا، که قبلاً در چارچوب...

مشاهدات افسر رابط مستشاري نيروي دريايي و AAIRA از وضعيت ايران

خيلي محرمانه ـ غيرقابل رؤيت براي بيگانگان شماره گزارش: 78 0530 846 6 14 نوامبر 1978 ـ 23 آبان 1357 از: دفتر وابسته دفاعي، تهران به: سازمان اطلاعات دفاعي، واشنگتن دي. سي. عنوان: مشاهدات افسر رابط مستشاري نيروي دريايي و AAIRA از وضعيت ايران 16ـ خلاصه: (بدون طبقه‌بندي) اين گزارش حاوي اطلاعاتي راجع به موقعيت كنوني ايران مي‌باشد. 17 تا 21 حذف شده است. 22ـ جزييات: (خيلي محرمانه ـ غيرقابل رؤيت براي بيگانگان) افسر رابط مستشاري نيروي دريايي و (AAIRA)...

متن لایحه کاپیتولاسیون در ایران

در تاريخ ۲۱ مهر ماه سال ۱۳۴۲ ه .ش ، دولت حسنعلي منصور لايحه مصونيت مستشاران آمريكايي را به مجلس فرستاد و مجلس آن را تصويب كرد. ● متن لايحه : « ماده واحده با توجه به لايحه ي شماره ي ۱۸-۲۲۹۱-۷-۲۱۵-۲۵-۱۱-۱۳۴۲ دولت وضمائم آن در تاريخ ۲۱/۱۱/۴۲ به مجلس سنا تقديم شد. به دولت اجازه داده مي شود كه رئيس و اعضاي هيئت هاي مستشاري نظامي ايالات متحده را در ايران كه به موجب موافقت نامه هاي مربوط در استخدام دولت شاهنشاهي مي باشند، از مصونيت و...

ترور سه مستشار آمریكایی

در بحبوحه ضرباتی كه در بهار و تابستان 1355، چریك‌های فدایی را به مرز نیستی كشاند و عناصر فعالی از سازمان مجاهدین خلق نیز كشته و یا دستگیر شدند،‌ رهبری سازمان تصمیم گرفت به یك عمل چشمگیر و مؤثر نظامی دست بزند. تحلیل بر این مبنا قرار داشت كه پس از ضربات شدید وارد بر مجاهدین خلق و چریك‌های فدایی، می‌باید ـ اولاً ـ به نحوی ابراز و اعلام موجودیت مؤثر كرد و ـ ثانیاً ـ رژیم را در رویارویی پیچیده‌ای با حركت مسلحانه قرار داد. 1 سرانجام...

ورود مستشاران آمریكایی به ایران

جنگ دوم جهانی از ابتدا با آثار ویرانگر و مخربی در داخل كشور همراه بود. تورم، افزایش قیمتها، تشكیل بازار سیاه، كمبود خوار و بار ، احتكار و قحطی كه نتیجه مستقیم حضور ارتش‌های بیگانه بود، موجبات نارضائی شدید مردم را فراهم ساخته بود. از طرفی به همین دلائل نفرت گسترده‌ای از انگلیس و روسیه به عنوان عوامل اصلی این نابسامانیها در جامعه وجود داشت. جامعه از یكسو نیازمند رسیدگی به اوضاع وخیم اقتصادی و بهبود وضع معیشتی مردم بود و از سوی...

احیاء کاپیتولاسیون و مصونیت مستشاران نظامی آمریکا در ایران

مقدمه کاپیتولاسیون تلفظ فرانسوی از واژه یCapitulation می باشد. این واژه دارای معانی مختلفی از جمله تسلیم شدن، سازش کردن، گذشت کردن، تنظیم کردن قرارداد یا مشخص کردن عناوین و شرایط یک عهدنامه است. در رم باستان کاپیتولاسیون به سوگندنامه امپراتوران گفته می شد. این لغت در اصطلاح امروزی به عهدنامه یا قراردادی اطلاق می شود که میان کنسول ها و نمایندگان دولت بیگانه در کشور میزبان، منعقد می شود تا به موجب آن، اختیاراتی فراتر از قوانین کشور...

کاپیتولاسیون و ترور منصور

مرحوم حاج سعید امانی برادر و همرزم شهید امانی می‌گوید: «وقتی که حضرت امام برای مردم بیان کردند که برای مبارزه با رژیم باید فعالیت چشمگیری داشت اینها به این نتیجه رسیدند که یک نمونه از فعالیت بالاتر ایجاد گروه و مبارزه مسلحانه است. در بعضی موارد ـ چون در آن سنخ فکری جامعه هنوز مبارزه مسلحانه اعتبار لازم را نداشت ـ بعضی به شهید حاج صادق اشکال می‌گرفتند که چرا اقدام مسلحانه کرده است و ما جواب می‌دادیم که او یک قدم بدون اجازه...

حسنعلی منصور، رجال پهلوی و كاپیتولاسیون

سخنرانی آقای قاسم تبریزی؛ از پژوهشگران مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی عضو هیئت تحریریه فصلنامه مطالعات تاریخی؛ بسم‌الله الرحمن‌الرحیم. فكر می‌كنم بررسی مسأله امریكا را در ایران باید از دهه بیست شمسی شروع كرد. با عقب‌نشینی انگلستان در جنگ جهانی دوم و افزایش توازن قوا به نفع امریكا، دولت امریكا فعالیتهای سیاسی خود را آغاز كرد. احزاب و گروهها را جذب خود كرد و به نفوذ در كشورها پرداخت. آمریكا در ایران برنامه‌ریزی كرد تا...

كاپیتولاسیون در ایران ـ سخنرانی دكتر محمد هراتی

سخنرانی دكتر محمد هراتی (استاد دانشگاه و از پژوهشگران مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی) بسم‌الله الرحمن‌الرحیم و به نستعین. ریشه كاپیتولاسیون در ایران، به عهدنامه تركمانچای بر‌ می‌گردد. آن عهدنامه، فصل جداگانه‌ای به نام «عهدنامه تجاری تركمانچای» داشت. در فصل هشتم این عهدنامه آمده است كه اگر دو نفر روس با هم نزاع كنند و منجر به قتل شود، موضوع به محاكم ایران مربوط نشده و وزیر مختار روس یا كنسول روس قضاوت خواهد كرد. اگر بین یك...

سرنوشت کاپیتولاسیون در ایران

اصغر حیدری روابط استعماری همواره حول محور «امتیازات»، شناسایی و تحلیل شده‌اند. در میان انواع امتیازات واگذارشده به قدرت‌های استعماری، کاپیتولاسیون اهمیت ویژه‌ای دارد. سلب حق قضاوت، صریح‌ترین و شفاف‌ترین اقدام استعماری است که بیانگر رویکرد استعمارگران به هویت مناطق تحت استعمار می‌باشد. ازاین‌رو، عکس‌العمل این مناطق نسبت به آن نیز گویای پویایی هویت آن‌هاست. در این نوشتار، عمل‌ها و عکس‌العمل‌ها در این باره بررسی...

وضعیت حقوقی كاپیتولاسیون _سخنرانی دكتر گودرز افتخار جهرمی استاد دانشگاه شهید بهشتی

بسم‌الله الرحمن‌الرحیم. كاپیتولاسیون یا قضاوت كنسولی، ابتدا به وسیله كشورهای غربی به كشورهای شرقی تحمیل شد. دولت عثمانی با این كه دولت بالنسبه مقتدری بود، در برابر پیشرفتهای كشورهای غربی پذیرفت كه به آنها یك نوع مصونیت بدهد. شاید اولین باری كه این مصونیت‌ها و این قضاوت‌ كنسولی اعطا شد به كشور فرانسه بود. در ایران هم ابتدا در زمان صفویه قضاوت كنسولی به خارجیها داده شد. به خصوص در زمان شاه سلطان حسین صفوی كه به هلندی‌ها چنین...

...

38

...