مقالات

بازنگری اوضاع مجلس به هنگام تصویب لایحه كاپیتولاسیون

مهم‌ترین اقدام دولت منصور ارائه لایحه مصونیت قضائی مستشاران آمریكایی در ایران به مجلس بیست‌و‌یكم و تصویب آن بود. نظر به عواقب بعدی تصویب این لایحه، می‌توان گفت كه این كار اقدامی سرنوشت‌ساز برای رژیم پهلوی بود. منصور می‌خواست این لایحه بدون سروصدا از تصویب مجلس بگذرد، اما این ماجرا چنان با استقلال ایران منافات داشت كه در همان مجلس صوری و مصنوعی نیز عده‌ای با آن به مخالفت برخاستند. گزارش مشروح و مفصل ساواك از جلسه مجلس شورای...

اعدام وزیر دربار رضاشاه به روایت چند سند آمریکایی

«چارلز کامرهارت» وزیر نختار آمریکا در ایران در یکی از گزارش‌هایش دلایل برکناری ناگهانی تیمورتاش وزیر دربار رضاشاه (در 1311 ش / 1935 میلادی) را که در آن موقع هنوز هیچ حقایقی درباره آن در دست نبود، بررسی می‌کند: « کسی دقیقاً نمی‌داند در چه لحظه‌اي دستور عزل صادر شد. حکایت‌ها متفاوت است. یوجین لایِنز، خبرنگار خبرگزاری آمریکایی یونایتدپرس در مسکو، اولین کسی بود که از این اقدام بی‌مقدمه شاه خبردار شد، و فهمید که دستور انفصال وزیر در...

آرمانهای متفرق در رهبری مشروطه

محمد حسن رجبی این گفتار در پی پاسخ به این پرسش است كه اصولاً آرمان انقلاب مشروطه چه بوده است؟ آیا آرمان ثابت و واحدی داشته یا در طول زمان تطور نموده است؟ نسبت رهبری انقلاب مشروطه با آرمان آن چیست؟ آیا با تطور آرمان انقلاب، رهبری انقلاب همچنان ثبات و استمرار داشته یا به تبع آن، تغییر جایگاه می‌داده است؟ و اگر چنین است آرمانها و رهبری انقلاب طی این مدت، از چه قرار بوده است؟ تاریخ مشروطه اول را از منظر سیر رویدادهای سیاسی،...

مرز میان انقلاب و «فضای باز سیاسی»

سال 1356 آغاز روند دگرگونی در فضای سیاسی كشور بود . از این سال تا اواسط سال 1357 یعنی تا دوران شریف امامی و وقوع حوادثی چون 17 شهریور 57، هنوز در دربار كسی اهمیت اتفاقات و تظاهرات و اعتصابات و به صحنه آمدن نیروهای مذهبی و ابراز مخالفت مردم و گروه‌های سیاسی علیه رژیم شاه را جدی نمی‌‌‌گرفت. همه می‌گفتند خبرهایی هست و اوضاع تغییر پیدا كرده است، اما این را از عوارض «مرحمت های شاهنشاه در مورد فضای باز سیاسی» می‌دانستند . شخص شاه هم كه...

سیری در مبارزات و مجاهدات سیاسی فرهنگی شهید مفتح

چکیده: در پیروزی انقلاب اسلامی عوامل متعددی را می توان مؤثر دانست. آن چه تا كنون در بررسی های مربوط به علل این رویداد كم تر مورد توجه قرار گرفته است، عومل و زیر ساخت های فرهنگی این انقلاب بزرگ است. در كنار مبارزات سیاسی، تلاش های فكری و فرهنگی وجه اهمیت شخصیت های مبارزی چون آیت الله دكتر مفتح، شهید مطهری و شهید باهنر و دیگران بوده است. این مقاله به بررسی زندگی و مبارزات شهید مفتح می پردازد. در پیروزی انقلاب اسلامی عوامل متعددی را...

کیش شخصیت عامل سقوط شاه

کیش شخصیت شاه یکی از عوامل سقوط شاه شد؛ زیرا ظواهر پر زرق و برق قدرت شاه، آمریکا را فریب داد و هرگز پیش‌بینی سقوط او را نکرد. در یکی از گزارش‌های سفارت آمریکا چنین آمده بود: «عکس شاه همه جا هست، پیش از شروع فیلم در همه‌ سینماها تصویر او در حالت‌های شاهانه گوناگون همراه قطعاتی از سرود ملی نمایش داده می‌شود. سالروز تولد شاه، ملکه و ولیعهد با آتش بازی و رژه و تظاهرات جشن گرفته می‌شود... همه‌‌ رسانه‌های گروهی مورد استفاده قرار...

سیدضیاء ، مهره ای که تاریخ مصرفش برای انگلیس تمام شده بود؟

محسن ردادی سید ضیاء الدین طباطبایی از نخستین كسانی بوده كه به خانه‌ مرتجعین و مخالفان مشروطه بمب می انداخته است. او در دوران مشروطیت با انتشار مقاله‌های پر سرو صدا علیه شاه، مورد حمایت مشروطه‌خواهان قرار گرفت. زمانی كه مشروطه‌خواهان دست به اسلحه بردند تا محمدعلی شاه را وادار به پذیرش خواسته‌های خود نمایند، سید ضیاء 20 ساله، در نبرد پنج روزه‌ی تهران شركت نمود و فرماندهی بخشی از مجاهدین مسلح را برعهده داشت. سید ضیاء كه...

تاریخچه سنا

مسعود کوهستانی نژاد پارلمان و سیستم قانون‌گذاری در هر حکومت و رژیمی در جهان از یک یا چند نهاد تشکیل شده است که همراه با یکدیگر متکفل انجام وظایف قانون‌گذاری و نظارت عالیه بر اجرای قوانین در کشور هستند. در برخی از رژیم‌ها یک مجلس و در برخی دیگر دو یا چند مجلس یا شورا به این امر مهم می‌پردازند. نخستین قانون اساسی ایران و متمم آن که به ترتیب در ذیقعده 1324 قمری و شعبانی 1325 قمری به تصویب رسیده و به مورد اجرا در آمدند، تصویر روشنی...

از كاغذ اخبار تا نخستین قانون مطبوعات ایران

در تاریخ 5 محرم الحرام سال 1326 قمری مطابق با هجدهم بهمن ماه 1286 شمسی در تاریخ مطبوعات و چاپ و نشر روز بسیار مهمی است. در این روز نخستین منتخبان مردم ایران نخستین قانون مطبوعات را تصویب کردند. این نخستین قانون رسمی در مورد چاپ و نشر و یکی از معدود مصوبات مجلس اول مشروطه است. از ورود نخستین دستگاه چاپ و چاپ نخستین روزنامه در ایران تا تصویب نخستین قانون مطبوعات راهی شصت هفتاد ساله طی شد. نخستین روزنامه به زبان فارسی در ایران را میرزا...

از خروج تا مرگ

شاه پس از خروج از ایران عملا به صورت مهره ای سوخته درآمده بود که حتی ثروت افسانه ای که به همراه خود از ایران برده بود هم نتوانست برای او مامن و پناهگاهی بسازد زندگی شاه پس از گریختن از ایران را تنها می توان به عنوان یک تنبه وتجربه تاریخی مورد مطالعه قرار داد زیرا پس از ان او هیچ گونه تاثیری بر وقوع حوادث اطراف خویش نمی توانست بگذارد و حتی در مورد مکان زندگی هم به صورت آواره ای در امده بود که با داشتن املاک فراوان در کشور های ارو...

در «انقلاب سفید» هیچ‎کس به حق خود نرسید

حجت‎الاسلام سیدحمیدروحانی؛ رییس بنیاد تاریخ پژوهشی ایران معاصر است. او را بیشتر با کتاب نهضت امام خمینی می‌شناسند. سه جلد از این دوره در بازار کتاب هست و خودش می‌گوید تا چند وقت دیگر جلد چهارم آن هم منتشر می‌شود. دکتر روحانی اصلاحات ارضی را تقسیم زمین‌های بایری می‌داند که نقشه آمریکایی‌ها و صهیونیست‍‌ها برای نابودکردن کشاورزی ایران و وابستگی هرچه بیشتر به قدرت‌های غرب بود. خطری که امام بارها بر آن تاکید کردند : نگذارید...

آل احمد ، نویسنده ای به یاد ماندنی

جلال الدین سادات آل احمد، معروف به جلال آل احمد، فرزند سید احمد حسینی طالقانی در محله سید نصرالدین از محله های قدیمی شهر تهران به دنیا آمد، او در سال 1302 پس از هفت دختر متولد شد و نهمین فرزند پدر و دومین پسر خانواده بود. پدرش در کسوت روحانیت بود و از این رو جلال دوران کودکی را در محیطی مذهبی گذراند. تمام سعی پدر این بود که از جلال، برای مسجد و منبرش جانشینی بپرورد. جلال پس از اتمام دوره دبستان، تحصیل در دبیرستان را آغاز کرد، اما پدر...

از میان نامه‌ها

«دیوید ویلیامسون» كاردار آمریكا در ایران عصر رضا شاه پهلوی در نامه‌ای به وزارت امور خارجه كشورش، به گوشه‌هائی از اختناق رضاخان علیه روحانیت اشاره كرده است. در این گزارش كه به تاریخ 12 اردیبهشت سال 1308 مخابره شده، چنین می‌خوانیم: احتراماً به اطلاع می‌رساند كه اوضاع سیاسی داخلی در ماه گذشته بسیار آرام بود... شاه دارد همچنان به جنگ خاموش ولی مؤثرش بر ضد قشر روحانی ادامه می‌دهد. روش او ساده‌ترین روش است. ملاهای با نفوذ را پنهانی...

مناصب و فعالیت های محمد علی فروغی

محمد علی فروغی در سال 1254شمسی در تهران متولد شد. پدرش محمدحسین ـ ذكاءالملك ـ از ادیبان، شعرا و دانشمندان عصر ناصرالدین شاه قاجار بود . گفته می شود جد اعلای این خانواده از یهودیان بغداد بود که برای تجارت به ایران آمد و در اصفهان سکنی گرفت و مسلمان شد. پدر فروغی، محمد حسین ذکاءالملک متخلص به فروغی، از معاریف فرهنگی زمان خود به شمار می رفت. فروغی در خلال تحصیلات خود زبان عربی و فرانسه و علوم ریاضی، فیزیك‌، شیمی و طبیعی را فراگرفت و در...

انگلیسی‌ها و روس‌ها اولین مسببان سانسور مطبوعات در ایران

از سال 1216 هـ . ش كه نخستین روزنامة فارسی زبان در ایران به نام كاغذ اخبار از سوی میرزا صالح شیرازی منتشر شد تا انقلاب مشروطه (1285 هـ . ش) دوره تأسیس و تكوین مطبوعات ایران است. در این دوره شمار نشریات و روزنامه‌ها كم‌كم افزایش یافت و به موازات گسترش فعالیت مطبوعاتی، دولت درصدد كنترل مطبوعات برآمد و بدین ترتیب نهاد سانسور شكل گرفت. از انقلاب مشروطه تا تثبیت قدرت رضاشاه فعالیت‌های مطبوعاتی ایران با وجود محدودیت‌ها و فشارهای...

«كنفرانس تهران»

در فاصله روز های ششم تا نهم آذر 1322 و در بحبوحه جنگ دوم جهانی، تهران میزبان رهبران سه كشور متفقین یعنی فرانكلین روزولت رئیس جمهور آمریكا، وینستون چرچیل نخست‌وزیر انگلیس و ژوزف استالین رئیس جمهور شوروی بود. این سه كشور در سالهای جنگ دوم جهانی سه كنفرانس مهم در تهران، یالتا و پوتسدام تشكیل دادند و در آنها ضمن طرح نقشه‌های جنگی و استراتژی نظامی خود درباره شرائط بین‌المللی و اوضاع جهان بعد از پایان جنگ و همچنین تقسیم ممالك جهان به...

اسدلله علم : هرگز شاه را نمی‌بخشم

پس از اجرای انتخابات مجلس 21، زمینه برپایی حزب تازه‌ای فراهم آمد كه در 24 آذر 1342 به نام «ایران نوین» رسمی و حسنعلی منصور، نماینده تهران در مجلس، دبیر كل آن شد. بیشتر نمایندگان مجلس، با هم‌آهنگی پیشین در این حزب نوپا عضو شدند و از آن پس به ظاهر می‌بایست حكومت حزبی بر سر كار باشد. در آن هنگام روشن بود كه دولت علم، رفتنی است و به جای وی، منصور نخست‌وزیر خواهد شد. شاه به رغم روش رایج خود، علم را از برنامه‌های آینده آگاه ساخت و بدین سان...

اولین فراماسون ایرانی كیست؟

نایب‌السلطنه عباس میرزا پسر فتحعلی‌شاه در دوران حاكمیت خود بر تبریز، شش نفر را روانه انگلستان كرد. این شش نفر عبارت بودند از: میرزا صالح شیرازی، میرزا جعفر مهندس، میرزا جعفر طبیب، میرزا رضا (مترجم فارسی ناپلئون بناپارت)، محمد‌علی شاگرد قورخانه و میرزا حاجی بابا كه خود در لندن مشغول تحصیل علم طب بوده است. در میان این عده، میرزا صالح شیرازی، به خط خود سفرنامه‌ای نوشته كه از روز حركت كردن از تبریز به همراه كلنل «میجر دارسی» به...

میرزا كوچك خان ، بزرگ مردی در جنگل

قیام میرزا كوچك خان جنگلی از جمله نهضتهایی است كه با اندیشه اسلامی شكل گرفت، امّا با خیانت روس‌های بلشویك و نظامیگری سركوبگرانه رضاخان به شكست انجامید. میرزا یونس معروف به «میرزا كوچك‌» در 1298 هـ در رشت متولد شد. در نوجوانی برای تحصیل علوم دینی به مدارس مذهبی رفت و مدارج علمی را طی كرد . در 1326 هـ در گیلان به صفوف آزادیخواهان پیوست و برای مقابله با محمدعلی شاه قاجار عازم تهران گشت . در ماجرای اولتیماتوم روسیه كه منجر به تعطیلی...

راهی که مدرس گشود

مدرس شهید در مسیر مبارزات و مجاهدات علمی و عملی خود اصول و روش‌های ارزشمندی را بر جای گذاشت که تاریخ تحولات معاصر ایران را تحت‌تأثیر خود قرار داد. از جملۀ این اصول ارزشمند اصل «موازنۀ عدمی» در عرصۀ سیاست خارجی و در مقابل قدرت‌های بزرگ است. این اصل، که به معنای نه گفتن به همۀ قدرت‌های سلطه‌جو و سلطه‌گر بیگانه است توسط دولت ملّی دکتر محمد مصدق با عنوان «موازنۀ منفی» و در نظام جمهوری اسلامی با شعار «نه شرقی و نه غربی» تداوم و...

آمریکا؛ تلاش تا آخرین لحظه برای حفظ شاه

آمریکاییان با همه اختلافات درونی و تحلیل های غلط بر سریک موضوع اجماع داشتند و آن این که با سقوط شاه و پیروزی امام خمینی منافع آمریکا در معرض خطر قرار خواهد گرفت. از این جهت تمام راه های ممکن را برای حفظ منافع خود در ایران بررسی و اقدامات لازم را اجرا می کردند. با اوج گیری انقلاب و سقوط دولت نظامی ازهاری، کارتر دستور داد تا «شورای امنیت ملی» «در ظهر روز سوم ژانویه (13دی )» تشکیل گردد تا به بررسی اوضاع ایران بپردازند. جلسه تشکیل...

«مدرس» در نگاه كاردار آمریكا

«والاس موری» چهاردهمین نماینده سیاسی آمریكا در ایران بود. او در 1324 شمسی به مقام سفیری در ‏تهران منصوب شد و مدت مأموریتش مانند بسیاری دیگر از همكارانش در ایران از نظر زمانی محدود و ‏كوتاه بود. همتای ایرانی او در واشنگتن حسین علاء بوده است.‏ والاس موری در اوایل حكومت رضاخان كاردار كشورش در تهران بود. او پس از ملاقاتی كه در 18 مهر ‏‏1303 با مرحوم سیدحسن مدرس رهبر جناح اقلیت مجلس شورای ملی داشت، گزارشی از این ملاقات را ‏به وزارت امور...

آیشمن ایران

سرتیپ حسین آزموده دادستان نظامی تهران در دوران كابینه سپهبد فضل الله زاهدی ، از نخستین نظامیانی بودكه حبس و شكنجه زندانیان عصر پهلوی را آغاز كرد . او گروه گروه از محبوسین را بی هیچ محاكمه ای به چوبه دار می سپرد . در نیمه های شب به دیدن زندانیان سیاسی می رفت و گروهی را برای مرگ جدا می كرد ، برخی را دستور می داد در سحرگاه تیرباران كنند و گروهی را در هواپیما می نشاند . بعد هم خلبان به سوی كویر قم به پرواز در می آمدو همه سرنشینان هواپیما...

«بانك استقراضی» ابزار سلطه روسیه

بانك استقراضی در 1308 ق، اندكی پس از بانك شاهنشاهی، تأسیس شد. پولیاكف (Poliakov) از اتباع روسیه، تأسیس آن را به ناصر‌الدین شاه پیشنهاد داد؛ ناصر‌الدین شاه كه علاقه‌زیادی به پولیاكف داشت، اجازه تأسیس شركتی را صادر كرد كه به معاملات رهنی بپردازد و امور بانكی را نیز بر عهده داشته باشد. به موجب مفاد امتیاز‌نامه، ناصر‌الدین شاه به پولیاكف، رایزن عمومی (جنرال كنسول) ایران، و روشر (Roscher) و عده‌ای دیگر اجازه می‌داد تا شركتی استقراضی به...

روز دانشجو

در تاریخ 24 آبان اعلام شد که نیکسون معاون رئیس جمهور آمریکا از طرف آیزنهاور به ایران می‏آید. نیکسون به ایران می‏آمد تا نتایج «پیروزی سیاسی امیدبخشی را که در ایران نصیب قوای طرفدار تثبیت اوضاع و قوای آزادی شده است» (نقل از نطق آیزنهاور در کنگره آمریکا بعد از کودتای 28 مرداد) ببیند. در مقابل دانشجویان مبارز دانشگاه نیز تصمیم گرفتند که در فضای حکومت نظامی بعد از کودتای سیاه، هنگام ورود نیکسون، نفرت و انزجار خود را به دستگاه کودتا...

پنج خاطره مطبوعاتی

مشروطه اوّل هنوز یك ماه از اعلان مشروطیت نگذشته بود كه اولین روزنامه چهار صفحه‌ای و به قطع كوچك بنام «صبح صادق» تحت مدیریت مؤیدالممالك در تهران انتشار یافت. اداره این روزنامه در خیابان لاله‌زار بود و روزانه در حدود دویست تا سیصد نسخه تیراژ داشت، و هر نسخه دو شاهی به فروش می‌رفت. در آن موقع دوازده تا سیزده سال داشتم و كار روزنامه‌فروشی من با انتشار این روزنامه آغاز گردید. آن روزها در تمام تهران فقط چهار روزنامه‌فروش بودند كه...

تحریم حزب رستاخیز

رستاخیز نام حزبی است كه توسط محمد‌رضا پهلوی تأسیس شد. در 11 اسفند 1353 شاه در حضور نخست‌وزیر، نمایندگان مجلسین شورای ملی و سنا، رهبران احزاب و مقامات كشوری، تأسیس «حزب رستاخیز ملت ایران» را اعلام كرد و دستور داد تا همه مسئولین، رؤسای احزاب و مردم به عضویت حزب درآیند. همچنین امیر‌عباس هویدا، نخست‌وزیر را به دبیر كلی حزب برگزید. او در مورد كسانی كه مخالف عضویت در حزب بودند گفت: « كسی كه وارد حزب جدید نشود... وابسته به یك سازمان...

ماجرای قتل 11مسلمان در محله سعدی شیراز توسط بهایی ها

روزبیست و دوم آذرماه 1357 مردم محله سعدیه شیراز ، شاهد وقوع جنایتی هولناک توسط استوار "صفت الله فهندژ" ، بهایی بودند که در گردان پیاده ارتش خدمت می کرد. در اثر تیراندازی این جنایتکار از روی پشت بام خانه اش تعدادی از مردم محله سعدیه کشته و دهها نفر دیگر زخمی شدند. درسالروز وقوع این جنایت (22 آذر 1357) در مقاله پیش رو تلاش شده است با اتکاء به دو سند برجای مانده از ساواک و گزارش ژاندارمری استان فارس به وزارت کشور در آن زمان ، ماجرای...

حسنین هیكل نویسنده مصری: انقلاب اسلامی ایران، اولین نمونه در تاریخ است

هیكل نویسنده و متفكر نامدار عرب، از نزدیكترین یاران جمال عبد‌الناصر، رئیس جمهوری فقید مصر بود. هیكل به عنوان سردبیر روزنامه كثیر‌الانتشار «الاهرام» بیان‌كننده سیاست و خط‌مشی رژیم ناصر، به شمار می‌رفت. تحلیلهای سیاسی هیكل در الاهرام، بیشترین خواننده را در دنیای عرب داشت. وی از هواخواهان نهضت ملی ایران بود و پس از كودتای 28 مرداد 1332 كتابی تحت عنوان «ایران بر قله آتشفشان» نوشت. هیكل هنگام اقامت امام خمینی در فرانسه، در روز 2...

معرفی کتاب تشکیلات تهرانِ حزب توده به روایت اسناد ساواک

درزمستان سال 1392 مرکز بررسی اسناد تاریخی ایران کتاب جدیدی از سری کتابهای "چپ در ایران " را تحت عنوان "تشکیلات تهرانِ حزب توده به روا یت اسناد ساواک " منتشر ساخت. این کتاب درواقع هدیه ای به پژوهشگران تاریخ معاصر ایران بشمار می رود. زیرا با ارائه اسنادی که نخستین بارانتشاریافته است، ماجرای چگونگی نفوذ ساواک در حزب توده ایران را شرح و روایت میکند. و نشان می دهد چگونه حزب توده در آن زمان به عنوان یکی ازاهداف سازمان اطلاعات و امنیت...

...

32

...