انقلاب اسلامی

مقالات

چرا بخت یارِ بختیار شد؟ - به مناسبت به قدرت رسیدن بختیار

بختیار برخلاف سایر گزینه‌ها، با صراحت و قاطعیت، وفاداری خود را به قانون اساسی و سلطنت ابراز کرده بود. بختیار هنگامی که به نقل خاطرات خود از ملاقات با شاه می‌پردازد، مدام شاه را با ذکر اعلی‌حضرت مورد خطاب قرار می‌دهد. در هنگامه‌ی در آتش افتادن رژیم سلطنتی و سقوط پیاپی دولت‌های منصوب شاه در سال 1357، شاپور بختیار در 16 دی‌ماه، به نخست‌وزیری رسید. هرچند بعدها شاه انتخاب بختیار را با اکراه و تحت فشار خارجی‌ها دانست ؛ چراکه...

منفورترین چهره‌ی نظامی دوره‌ی پهلوی که بود؟ - نگاهی به کارنامه‌ی یکی از نزدیکان شاه

وی به‌خاطر خون‌ریزی و کشتار مردم در جریان انقلاب، به‌قدری بدنام بود که فردی نظیر بختیار نیز از همکاری با وی ابا داشت و آن را لطمه‌ای به وجهه‌ی ملی خود می‌دانست، اما برای دستیابی به هدف مشترک، ناگزیر از همکاری با وی شد. غلامعلی اویسی یکی از افسران عالی‌رتبه‌ی رژیم پهلوی است که مانند بسیاری از مقامات و وابستگان به این رژیم، بدنام و نامحبوب بوده است. دلایل گوناگونی سبب این بدنامی در بین مردم و حتی میان دولتمردان رژیم پهلوی و...

چرا ساواک آیت‌الله غفاری را به شهادت رساند؟ - به مناسبت سالروز شهادت یک مبارز

زمانی که زیر شکنجه‌ی ساواک قرار داشت، از وی سؤال شد که «نظر شما نسبت به آیت‌الله خمینی چیست؟» جواب داد: «من فکر می‌کنم تنها کسی که می‌تواند ایران را نجات دهد آیت‌الله خمینی است.» در ریشه‌شناسی جریان انقلاب اسلامی، قطعاً کوشش بسیاری از مجاهدان در کنار رهبری بلامنازع امام خمینی (ره)، تأثیرگذار بوده است. بی‌تردید این مجاهدت‌‌ها در وهله‌‌ی اول، بیانگر درک عمیق آن افراد از شرایط و مقتضیات زمان بوده و در وهله‌‌ی دوم،...

طرح جان اف کندی برای روستاهای ایران - نگاهی به توسعه‌ی روستایی در عصر پهلوی دوم

در سال 1329 با روی کار آمدن جان اف کندی رئیس جمهور آمریکا، دکترین «اتحاد برای پیشرفت» از سوی وی ارائه شد. هدف از این طرح ایجاد اصلاحات اقتصادی-اجتماعی در کشورهای هم‌پیمان با آمریکا برای جلوگیری از شورش مردم و گرایش آن‌ها به سمت کمونیسم بود. گروه تاریخ برهان/ فریبا حیدری؛ اهمیت و ضرورت توسعه‌ی روستایی بر هیچ‌کس پوشیده نیست. روستا نقش بسزایی در تولید، امنیت غذایی و امنیت ملی برعهده دارد. اما این مهم در دوره پهلوی دوم مورد غفلت...

تخت شاهی در گرو «تخت قاپو» - محمدرضاشاه چگونه ایده‌ی پدرش درباره‌ی اسکان عشایر را پیش برد؟

اگرچه سند «تخت قاپو کردن» عشایر در تاریخ معاصر ایران به نام «رضاشاه» خورده است، اما فرزند او نیز در این زمینه ید طولایی دارد. اشتباه اساسی پهلوی پدر و پسر این بود که با برنامه های به‌اصطلاح توسعه‌گرای خود، به نهادها سنتی و ریشه‌دار حمله کرده و آن‌ها را به حاشیه راندند. شما ملاحظه کنید به اسم اینکه می‌خواهیم زراعت را، دهقان‌ها را دهقان کنیم، تا حالا رعیت بودند و حالا ما می‌خواهیم دهقانشان کنیم، اصلاحات ارضی درست کردند....

شاه از ظهور شخصیت‌های محبوب سیاسی می‌ترسید! - تأثیر روحیات شاه در تسریع سقوطش

تاکنون در خصوص چرایی سقوط حکومت پهلوی از دیدگاه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی و سیاسی، مقالات و کتاب‌های مختلفی نگاشته شده است. کتاب‌هایی که هرکدام به بررسی یکی از زوایای چرایی قیام مردمی علیه محمدرضا پهلوی و چرایی پیروزی انقلاب اسلامی می‌پردازد. با این حال، یکی از مواردی که کمتر به آن پرداخته شده است، تأثیر ویژگی‌های روحی محمدرضا پهلوی در سرعت بخشیدن به سقوط اوست. در این نوشتار، درصدد هستیم تا با مروری بر ویژگی‌های محمدرضا...

از وابستگی به آمریکا تا گسترش واردات - نگاهی به طرح اصل چهار

با پایان جنگ جهانی دوم و آغاز جنگ سرد طولانی، دو ابرقدرت درگیر در جنگ به این نتیجه رسیدند که تضاد منافع جهان سرمایه‌داری و کمونیستی فراتر از آن است که بتوان به صلح رسید. بنابراین در جناح سرمایه‌داری کسانی چون ترومن و مارشال درصدد طراحی سیاست‌‌هایی برای مقابله با دنیای کمونیسم برآمدند. ترومن با طرح دکترین بازدارندگی از اشاعه‌ی صلح جهانی سخن می‌‌گفت، اما در واقع هدف دکترین وی، مقابله با نفوذ کمونیسم و اتحاد جماهیر شوروی بود....

دانشگاهی که شاه می‌خواست؛ دانشگاهی که شاه نمی‌خواست! - به مناسبت 16 آذر

دانشگاه با آغاز نوسازی دوره‌ی پهلوی دوم، اگرچه خود قالبی بود برای سکولاریزه کردن جامعه‌ی ایران و بنا بود زمینه‌ی سکولاریزه کردن جامعه را در بلندمدت فراهم آورد، اما «از قضا سرکنگبین صفرا فزود» و نتیجه‌ی معکوس داد. «دانشجوی ایرانی باید شجاع و فداکار باشد. باید بتواند اتحادیه‌ها و سازمان‌های دانشجویی به وجود آورد، اما نباید آن‌ها را سیاسی سازد. این به او مربوط نمی‌شود.» (بخشی از گفت‌وگوی امیرعباس هویدا با خبرنگاران، 8...

از دلدادگی تا وادادگی به چریک‌ها - گاهی به رابطه‌ی دانشجویان و جنبش‌های چریکی در مبارزه با پهلوی

دانشجویان از جمله عاملان اثرگذار در جریان انقلاب اسلامی بودند. نقش این قشر در فرآیند انقلاب اسلامی در طیفی از فعالیت‌‌های غیرمذهبی، مسلحانه و مذهبی قابل بررسی است. یکی از مؤلفه‌‌های مؤثر در ماهیت و نوع فعالیت این نیروی اجتماعی، نگرش آن‌ها به فعالیت‌‌ها و تجربه‌ی احزاب چپ و جبهه‌ی ملی بود. در این میان اما جریان چپ و دانشجویان واگویه‌‌های بسیار با یکدیگر داشتند؛ واگویه‌‌هایی که در یک مقطع به سرزنش و گلایه بدل شد و موجبات...

آیا میرزا برای تجزیه‌ی گیلان دست به سلاح برد؟ به مناسبت شهادت میرزا کوچک جنگلی

در فاصله‌ی زمانی وقوع انقلاب مشروطه تا سلطنت رضاشاه، جنبش‌هایی در ایران اتفاق افتاد؛ از جمله جنبش و قیام شیخ محمد خیابانی، قیام کلنل محمد تقی پسیان و قیام جنگل به رهبری میرزا کوچک‌خان جنگلی. در میان این قیام‌ها، جنبش اخیر بیش از دیگر نهضت‌ها مورد توجه پژوهشگران و محققان قرار گرفته است. دلیل این امر نیز گستره‌ی بیشتر این جنبش، قدرت زیاد آن و شخصیت خود میرزاست. او مبارزی آزاده و نستوه بود و قیام او نیز به دنبال مبارزه با ظلم و...

چرا غرب در دهه‌ی 40 و 50 به توسعه‌ی ایران می‌اندیشید؟ - مروری بر ریشه‌های برنامه‌های اقتصادی پهلوی دوم

از دهه‌ی 1960 به‌عنوان دهه‌ی استقلال کشورهای جهان سوم و تحرک این کشورها برای رسیدن به توسعه یاد می‌شود. در این مقطع، برخی از این کشورها برنامه‌ریزی برای توسعه‌ی اقتصادی و اجتماعی به‌منظور کاهش وابستگی به غرب و حفظ استقلال ملی را در دستور کار قرار دادند. این مسئله باعث شد تا موجی از اعتراضات عمومی در جهان سوم، که دارای حکومت‌های وابسته به بلوک غرب بود، شکل بگیرد. علاوه بر این، در این زمان حکومت شوروی با ارائه‌ی تز راه رشد...

اشرف پهلوی؛ شاه یا خواهر شاه؟! - نگاهی به نقش‌آفرینی‌های اشرف در حوادث سیاسی زمانه‌اش

نگاهی به تاریخ معاصر ایران، به‌خصوص دوره‌ی پهلوی و قاجار، نشان می‌دهد زنانی که در حوادث کلان سیاسی کشور نقش‌آفرینی‌های تأثیرگذاری داشته‌اند، از انگشتان یک دست هم تجاوز نمی‌کنند. یکی از این زنان مؤثر در حوادث سیاسی کشور، اشرف پهلوی، خواهر دوقلوی محمدرضا پهلوی است که نقش وی را در کودتاهای سیاسی علیه رجال و نیز برکشیدن افراد به مناصب سیاسی، درافتادن با شخص دوم مملکت یعنی نخست‌وزیر، عزل‌ونصب‌ها، تأثیرگذاری و نفوذ در شاه،...

چرا سیا نتوانست انقلاب اسلامی را پیش‌بینی کند؟ - به مناسبت انتقاد کارتر از سیا به دلیل ناتوانی در تحلیل انقلاب

وقتی طوفان انقلاب اسلامی ایران پایه‌های رژیم پهلوی را درنوردید و منجر به سرنگونی رژیم پهلوی گردید، بنیان بسیاری از نظریه‌های انقلاب نیز با چالش‌هایی اساسی مواجه شد، زیرا کمتر کسی وقوع چنین انقلابی را پیش‌بینی می-کرد. این انقلاب در حالی رخ داد که علاوه بر نظریه‌پردازان، بسیاری از سیاست‌مداران و دستگاه‌های اطلاعاتی دنیا مانند سازمان اطلاعاتی سیا، که آشنایی نزدیکی با وقایع کشور داشتند، از وقوع آن متحیر شدند. در رأس...

«بازی بزرگ» چگونه ایران را پاره‌پاره کرد؟ - به بهانه‌ی تشکیل «پلیس جنوب» توسط انگلستان/ایران به‌مثابه‌ی دولت حائل

شاید با حرکت دول غربی به سمت شرق، که به باور بسیاری ناشی از ذات جهان‌گیر نظام سرمایه‌داری است، حاکمین شرقی تصور نمی‌‌کردند که روزی این استعمارگران، تکیه برجای آنان بزنند. همچنان‌که وقتی انگلیسی‌ها به خاورمیانه و آسیا روی آوردند، کمتر کسی فکر می‌نمود که روزگاری خارج شدن این استعمارگران تنها با قیام و انقلاب ممکن شود. برای ایران عصر صفوی اما انگلیسی‌ها نه تنها استعمارگر نبودند، بلکه به‌ظاهر ناجی فرض می‌شدند. هنوز کسی...

چرا جبهه‌ی ‌ملی نتوانست رهبری انقلاب ‌اسلامی را برعهده گیرد؟ - به بهانه‌ی تشکیل جبهه‌ی ملی چهارم

جبهه‌ی ملی چهارم که فعالیتش را با اعلام فضای باز سیاسی شاه در 28 آبان 1356 در بحبوبه‌ی مبارزات مردم با اتحاد جامعه‌ی سوسیالیست‌ها نهضت ملی ایران، حزب ایران و حزب ملت ایران آغاز کرده بود، با طرح تغییر کامل نظام سلطنتی مطلقه به سلطنتی مشروطه، در تلاش بود خود را به‌عنوان آلترناتیو مناسب رژیم مطرح کند. در این راستا سولیوان، آخرین سفیر آمریکا در ایران، طی گزارشی به وزارت خارجه‏ی‏ متبوعش می‏نویسد: «اقداماتی در دست است تا از طریق...

دوست «کندی» در ایران

علی امینی، اشراف‌زاده تحصیل‌کرده، خوش‌برخورد و نوه دختری مظفرالدین‌شاه قاجار، توانسته بود توجه بسیاری از سیاستمداران ایرانی و خارجی را به خود جلب کند و ازسوی‌دیگر تحمیل او از سوی امریکا برای تصدی نخست‌وزیری، نگرانیهای شاه را بیشتر می‌کرد. منسوب‌بودن به پادشاهی که فرمان مشروطیت را صادر کرده بود و حشر و نشر سیاسی و رایزنی او با مصدق، قوام و اعضای جبهه ملی، و نیز رفتارهای مذهب‌دوستانه‌اش که باعث ایجاد تعادل و نرمخویی در...

تهدید شیخ عباس قمی از سوی کمیته مجازات

حاج شیخ عباس بر اثر سخنانی که زمان اقامت مشهد درمنبر راجع به نفوذ و خطر امریکائی‌ها گفته است، از طرف «کمیته‌ی مجازات دموکرات مشهد» که یک انجمن سری بوده است، تهدید به قتل می‌شود در میان اوراقی که در لابلای کتابهای خطی آیت‌الله محدث قمی به دست آمد، یکی هم نوشته کوتاهی است که از طرف افراد «کمیته مجازات دموکرات مشهد» بعنوان تهدید وی از سخنانی که در انتقاد از امریکائی‌ها در منبر ایراد کرده بود، برایش ارسال داشته‌ اند. عین آن...

ماموریت ناکام ژنرال

دخالت آمریکایی ها در امور داخلی ایران در دوران پهلوی داستان درازی است که عمری به اندازه طول مدت حکومت پهلوی در ایران دارد. آنان در زمان های مختلف و برهه های متعدد از شیوه های گوناگون برای تحکیم نفوذ و ادامه حضور خود در ایران بهره برده اند. هر زمان که رژیم با خطری مواجه می شد از آنجایی که منافع آمریکایی ها به خطر می افتاد آنان تکاپوی خود را آغاز می کردند و با نهایت سعی و تلاش با چنگ و دندان رژیم دست نشانده خود را حفظ می کردند تا...

بازخوانی کنفرانس گوادلوپ

در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی و با بحرانی شدن اوضاع کشور، قدرتهای بزرگ که منافع خود را در معرض خطرمی دیدند،‌ جهت جلوگیری از سیل خروشان انقلاب ایران، دست به کار شده و به هر اقدامی که احتمال می دادند مانع از وقوع انقلاب باشد، دست زدند، یکی از این اقدامات، نشستی بود که چهار کشور بزرگ غرب به دعوت و ابتکار ژیسکاردستن، رئیس جمهور فرانسه در جزیره گوادلوپ برگزار شد تا کشورهای فرانسه، آلمان، انگستان و آمریکا درمورد اوضاع و آینده...

«ثقه الاسلام تبریزی» شهید عاشورا

شهید میرزا علی آقا یکی از روحانیان مشهور دوره مشروطه فرزند میرزا موسی بن میرزا محمد شفیع است که در هفتم رجب سال 1277 هجری قمری در تبریز دیده به جهان گشود و در 53 سالگی و در عاشورای سال 1330 هجری قمری توسط قشون روس در تبریز به شهادت رسید. پدر ثقه الاسلام (حاج میرزا موسی ) که او نیز به ثقه الاسلام مشهور بود در قیام تنباکو نقش بسزایی داشت و مردم تبریز را برای الغاء قرار داد رژی تشویق می کرد. میرزا علی آقا مقدمات علوم دینی و ادبی را در تبریز...

روستازاده مرموز در‌ دربار تزار

راهب ماجراجو و سیاستمدار روسی در 31 دسامبر 1916 گریگوری افیمویچ راسپوتین، کشته شد. تاکنون کتاب‌های متعدد و نسخه‌های سینمایی متفاوتی درباره این شخصیت تاریخی ساخته شده و برداشت‌های گوناگونی در او صورت گرفته است. این روستازاده مرموز که قدرت و نفوذ عجییی در دربار تزار روسیه داشت، روزگار پرفراز و نشیبی طی کرد. وی سال 1869 در یکی از روستاهای سیبری به دنیا آمد. از روزگار جوانی او اطلاعات خیلی دقیقی در دست نیست. کسانی که او را از دوره...

مروری بر رخدادهای انقلاب در دی ماه 57

در روزهای نخست دی ماه 1357، علیرغم گزارش سفیر آمریکا به واشنگتن مبنى بر شکست دولت نظامى و سقوط اجتناب ناپذیر شاه، و اعتراف ارتشبد ازهارى به ناتوانى شاه در اتخاذ تصمیمات درست و بى ارادگى وى، سران امریکا و دولت هاى وابسته همچنان به حمایت خود از شاه و رژیم سلطنتى ادامه مى دادند. ریچارد هلمز، سفیر سابق امریکا در تهران و رئیس اسبق سازمان سیا، چند روز پیش از آن اعلام کرده بود: «به عقیدۀ من براى رژیم شاه، بدلى غیر از خود او وجود ندارد؛...

تصمیم و سخنرانی تعیین کننده امام

امام خمینى(س) با آن که به عنوان سرسخت ترین مخالف رژیم ایران، به شکل تبعید در عراق به سر مى بردند، هیچ گاه از وجود اختلاف موجود میان دولت بعث عراق و دولت ایران، به سود خود بهره بردارى نکردند. رژیم عراق در سال 1350 در یک اقدام انتقامجویانه، تصمیم به اخراج دهها هزار ایرانى از خاک عراق گرفت و آنان را در سرماى سوزان و به طرز فجیعى در بیابانهاى مرزى رها کرد. امام خمینى(س) در برابر این اقدام غیر انسانى، حکام عراق را مورد اعتراض شدید قرار...

گفتگوی صریح امام خمینی با نخست وزیر شاه

در راستای اهداف استعماری نوین آمریکا مبنی بر اصلاحات اجتماعی جهت کنترل خیزش‌های مردمی و تعارض آن با سیاست‌های سرکوبگرانه متکی بر نظام پلیسی و قدرت مخوف ساواک شاه، آخرالامر مقامات کاخ سفید، سیاستمدار کهنه‌کار و طرفدار پروپاقرص خود، یعنی دکتر علی امینی را در تاریخ 27 اردیبهشت 1340 با مأموریت انجام رفرم‌های مورد نظر خود روی کار آوردند. وی سعی کرد با انتقاد از فساد موجود در دولت‌های گذشته و وعده و وعیدها خود را به عنوان فردی...

چگونگی پیوستن بدنه ارتش به مردم در مبارزه با رژیم شاه

با گذشت بیست روز از تاریخ صدور پیام حضرت امام خمینى، که در آن سربازان و نظامیان را مکلف به فرار از پادگانها و پیوستن به ملت کرده بود، تأثیرات مثبت آن را مى شد مشاهده کرد. روز به روز بر تعداد فراریان از سربازخانه ها و پیوستن نظامیان به مردم افزوده مى شد. ارتشبد قره باغى، وزیر کشور، پیرامون این موضوع نوشته است: «به هر تقدیر پرسنل نیروهاى مسلح با آنکه از قوانین دادرسى کیفر ارتش که تمرد و نافرمانى را تا مجازات اعدام تعیین کرده بود،...

همراه با وقایع انقلاب در آذرماه 57

تظاهرات چند میلیونى مردم ایران که با نظم و آرامش بى نظیرى انجام پذیرفت، تحسین همۀ ناظران سیاسى، تحلیل گران حوادث و مفسران امور بین المللى را، که با دید بیطرفى به اوضاع داخلى ایران و تحولات انقلاب مى نگریستند، برانگیخت. قطعنامه اى که در پایان راهپیمایى روز عاشورا قرائت شد، حاکى از بلوغ سیاسى ملت بود که در آن هرگونه استثمار و استعمار بیگانه و وابستگى به امپریالیسم شرق و غرب و قدرت هاى سلطه گر اجنبى، به هر شکلى که باشد، محکوم شده...

رفراندوم تاسوعا و عاشورای 57، سند سقوط شاه

به دنبال بیانیه ها و بیانات شورانگیز امام خمینى (س) و اعلامیۀ آیت اللّه طالقانى مبنى بر برگزارى راهپیمایى روز تاسوعا، از ساعت 7 صبح روز 19 آذر، گروههاى مختلف مردم از نقاط گوناگون شهر، دسته دسته به سمت خیابان شاهرضا (انقلاب) و پیچ شمیران ـ محل خانۀ آیت اللّه طالقانى ـ به راه افتادند؛ طولى نکشید که تعداد جمعیت به طور چشمگیرى افزایش یافت. ساعت 9 صبح، گروه عظیم اجتماع کنندگان در دستجات منظم به طرف میدان فردوسى به راه افتادند. در...

چگونه محرم 57 بر عمق و وسعت انقلاب شدت بخشید

درگیریهاى خونینى که در اولین شب ماه محرم 57 و روز بعد، در مناطق مختلف تهران اتفاق افتاد و کشتار فجیعى که با آغاز این ماه در اکثر نقاط کشور صورت گرفت، موجب صدور پیامى از جانب رهبر انقلاب گردید. سراسر این پیام حاوى مطالب و عباراتى شورانگیز و تعهدآور بود و یکبار دیگر، تکلیف همۀ اقشار را بیش از پیش روشنتر مى نمود. حضرت امام در بخشى از پیام خود فرموده بودند: «...این ملت، شیعۀ بزرگترین مرد تاریخ است که با تنى چند، نهضت عظیم عاشورا را برپا...

طنین فریاد الله اکبر از پشت بامها - مرور رخدادهای محرم 57

روز 11 آذر 57 مطابق با شنبه اول ماه محرم 1399 بود. مردم تهران شب خونین و پر تلاطمى را پشت سر گذاشته بودند. تظاهرات شبانۀ هزاران نفر، در ناحیۀ سرچشمه و خیابانهاى اطراف آن به شدیدترین وجه سرکوب و به خون کشیده شده بود. بنابه گزارش یونایتدپرس، در تظاهرات آن شب و روز تهران سه هزار نفر کشته و مجروح شده بودند. یک شب پیش از آن درگیریهاى مأمورین رژیم با تظاهرکنندگان، منحصر به یک یا دو محلۀ تهران نبوده بلکه دامنۀ حوادث خونین به اغلب مناطق تهران...

مرورری بر شرایط و محتوای دو سخنرانی امام در 4 آذر 57

اعتصابات گستردۀ سازمانها و ادارات دولتى، تعطیلى شرکت ها و بازارها و بخشى از مغازه ها، کمبود مواد سوختى ناشى از اعتصاب کارکنان شرکت نفت، حضور بى وقفۀ مأمورین حکومت نظامى در سطح شهرها و تیراندازیهاى گاه و بیگاه آنها و... از جمله مسائلی یود که در روزهای نخست آبان 57 مردم را در فشار قرار داده بود. با وجود اینگونه فشارها و مشکلات فراوان، مبارزه همچنان ادامه داشت. حوزه هاى علمیه، مساجد، حسینیه ها، دانشگاهها و منازل خانواده هاى شهدا،...

1
2
3
4
...
27
28
29
30
31
32
33
...
115
116
117
118