مقالات

ساده‌زیستی؛ شاخصه‌ی مهم رهبری امام خمینی (ره) - میزانی برای رهبری در جامعه اسلامی

حکومت رضاشاه؛ مطلقه‌ی نوساز یا دولت سلطانی؟ - نگاهی به مجادله نظری درباره ی نوع دولت پهلوی اول

آمریکایی‌ها چه شناختی از رهبری امام (ره) داشتند؟ - بررسی نوع نگاه آمریکا به رهبر مبارزات انقلاب اسلامی

اقتدار سیاسی امام در ماه‌های نزدیک به پیروزی انقلاب، به اوج خود می‌رسد. درخواست مکرر آمریکایی‌ها برای ملاقات با امام و عدم مذاکره‌ی مستقیم امام با آن‌ها، گذشته از آنکه هیچ‌انگاری آمریکا توسط امام را نشان می‌داد، اقتدار سیاسی ایشان را نیز نزد آمریکاییان به اثبات رساند. تردیدی نیست که امام خمینی (ره)، رهبر کبیر انقلاب، یکی از تأثیرگذارترین شخصیت‌های تاریخ معاصر ایران است و کمتر کسی را امروز می‌توان یافت که از نفوذ و محبوبیتی همانند ایشان برخوردار باشد. این ویژگی‌های امام نه تنها در ایران، بلکه در بسیاری از کشورهای جهان نیز شناخته‌شده است و از همان آغاز مبارزات سیاسی ایشان، توجه بسیاری از قدرت‌های بزرگ را به خود معطوف ساخت. به همین دلیل، بعد از پیروزی انقلاب، بسیاری از افراد و شخصیت‌های بانفوذ، ضمن اذعان به ویژگی‌های خاص ایشان، درصدد به رسمیت شناختن امام و دولت جدید ایران برآمدند. در این رابطه، آمریکا نیز علی‌رغم آنکه در ابتدا خواستار حفظ نظام سلطنتی بود، اما بعد از پیروزی انقلاب، با شناخت و درک جایگاه امام، درصدد به رسمیت شناختن حکومت جدید ایران به رهبری ایشان برآمد. اولین و مهم‌ترین حرکت جدی آمریکا در این زمینه را می‌توان مربوط به ملاقات سولیوان و بازرگان دانست که در 2 اسفند 57 صورت گرفت. در این ملاقات، سولیوان سفیر آمریکا، از بازرگان نخست‌وزیر دولت موقت، خواست تا به اطلاع امام خمینی (ره) برساند که دولت آمریکا انقلاب اسلامی ایران را به رسمیت می‌شناسد. بی‌تردید این موضوع بیانگر نحوه‌ی درک آمریکا از جایگاه امام (ره) است. به همین بهانه، نوشته‌ی پیش رو به تبیین این موضوع می‌پردازد که آمریکاییان چه شناخت و درکی از جایگاه امام در جریان مبارزات سیاسی ایشان داشتند؟ درخواست جهت به رسمیت شناختن آمریکا برقراری روابط سیاسی با کشورهای دنیا، متضمن به رسمیت شناختن دولت و حکومت جدید از سوی آن کشورهاست. در ایران نیز بعد از پیروزی انقلاب، بسیاری از کشورها که به ماهیت انقلاب اسلامی پی برده بودند، دولت و حکومت جدید را به رسمیت شناختند. در این بین، آمریکا نیز که از حامیان اصلی نظام سلطنتی بود، درصدد به رسمیت شناختن حاکمیت امام برآمد و ویلیام سولیوان سفیر خود را مأمور کرد تا در ملاقات با مهدی بازرگاننخست‌وزیر دولت موقت، به اطلاع امام‌ خمینی (ره) برساند که حکومت جدید ایران را به رسمیت می‌شناسد. این ملاقات که در دوم اسفند 57 و به فاصله‌ی اندکی از پیروزی انقلاب اتفاق افتاد، حکایت از این امر دارد که این کشور به اهمیت جایگاه و اقتدار امام (ره) و قطعیت پیروزی انقلاب اسلامی پی برده و از محبوبیت امام نزد مردم و قدرت رهبری و سیاسی ایشان در جریان مبارزات، آگاهی یافته بود. آمریکایی‌ها اگرچه دیر، اما سرانجام پی بردند که امام به دلیل اقتدار دینی و کاریزمایی، از محبوبیت بالایی میان مردم برخوردار است و رأی و فرمان ایشان، مورد تأیید ملت و کشور است. جیمز بیل، استاد دانشگاه تگزاس و از کارشناس تراز اول آمریکایی در مسائل ایران، در باب محبوبیت امام در آستانه‌ی انقلاب می‌نویسد: «امام ‌خمینی مجاهدی است که در میان ایرانیان و دیگر شیعیان جهان محبوبیت شگفت‌انگیزی دارد...» محبوبیت امام عشق و علاقه‌ی مردم به امام از نوع عشق و علاقه‌ی فردی، دینی، سیاسی و نیز علاقه به آرمان‌های انقلاب بود. امام با آغاز مبارزات سیاسی خویش و سخنان کوبنده‌شان علیه رژیم، به محبوبیت خاصی میان مردم دست یافتند. این محبوبیت تا جایی بود که بعد از اعتراض ایشان به امتیاز کاپیتولاسیون، رژیم چاره‌ی کار را دوری امام از مردم و در نتیجه، تبعید ایشان به ترکیه دید. در واقع، آمریکا نیز به این وجه از ویژگی امام آگاهی یافته بود و حتی طبق برخی از اطلاعات موجود، تبعید ایشان به خواست آمریکایی‌ها صورت گرفت. فردوست در این رابطه می‌گوید: «منصور برنامه‌های مهمی به سود غرب داشت که یکی از آن‌ها کاپیتولاسیون بود که با مقاومت جدی امام خمینی مواجه شد... همان‌طور که منصور به دستور آمریکا و با اختیارات ویژه به صدارت رسید، تبعید امام خمینی نیز دستور مستقیم آمریکا بود.»[1] آمریکا به‌خوبی می‌دانست که امام محبوبیت زیادی در بین مردم دارد و می‌تواند افکار آنان را به‌خوبی علیه منافع آمریکا هدایت کند. جیمز بیل، استاد دانشگاه تگزاس و از کارشناس تراز اول آمریکایی در مسائل ایران، در باب محبوبیت امام در آستانه‌ی انقلاب می‌نویسد: «امام ‌خمینی مجاهدی است که در میان ایرانیان و دیگر شیعیان جهان محبوبیت شگفت‌انگیزی دارد...»[2] بسیاری از نویسندگان و کارشناسان نیز علت این محبوبیت را علاوه بر فعالیت‌های سیاسی امام، اقتدار کاریزمایی و دینی ایشان می‌دانند. اقتدار کاریزمایی اقتدار یا قدرت کاریزما به گفته‌ی وبر، «بر قهرمان‌پروری مقدس ویژه و استثنایی یا بر خصلت و صفت ستوده‌ی یک شخص متکی است.»[3] به نظر می‌رسد بخشی از محبوبیت امام، ناشی از این اقتدار است. «بی‌شک اگر بتوان مصداقی برای نظریه‌ی کاریزمای وبر، در جهان معاصر سراغ گرفت، رهبری امام خمینی در انقلاب اسلامی ایران، برجسته‌ترین مورد آن خواهد بود.»[4] آمریکا و بسیاری از نویسندگان و اندیشمندان غربی نیز به این بُعد از قدرت و اقتدار امام واقف بودند. کدی در این رابطه می‌گوید پیروزی قرائت امام خمینی (ره) از اسلام به این دلیل نبود که بیشتر مردم واقعاً این را به قرائت‌های لیبرال‌تر و یا مترقی‌تر متفکرین اسلامی روحانی و غیرروحانی دیگر ترجیح دادند، بلکه به این دلیل بود که در کنار رویکردهای نظری، کاریزمای وی و ویژگی‌های رهبری او مؤثر بودند.[5] در اقتدار کاریزما، مردم از رهبر کاریزما، اطاعت بی‌چون‌وچرا دارند، زیرا رهبر کاریزما واجد صفاتی خارق‌العاده ورای قدرت قانونی یا عقلانی است که او را متمایز از دیگر افراد می‌کند. «واشنگتن‌پست» نیز با توجه به این ویژگی امام می‌نویسد: «امام خمینی به‌ جایی دیگر، متفاوت از این جهان، تعلق داشت.»[6] به بیانی دیگر، در اقتدار کاریزمایی، نه عقل یا قانون، بلکه صفات خاص رهبر باعث محبوبیت او نزد مردم می‌گردد. از این رو، امام را می‌توان شخصیتی کاریزما دانست که با اقتدار فرهی خود، حامیان زیادی را در طول مبارزات سیاسی پیدا کرد. البته آنچه به‌زعم برخی از صاحب‌نظران به اقتدار کاریزمایی امام عمق و شدت می‌بخشید، بهره‌گیری ایشان از اقتدار دینی نیز بود. اقتدار دینی اقتدار دینی به کسانی که «در سلسله‌مراتب دینی موقعیت برتری دارند، مربوط است.»[7] امام (ره) از این ویژگی نیز به‌خوبی برخوردار بودند. بخشی از این اقتدار، به مرجعیت ایشان و رابطه‌ی مقلِّد و مقلَّد با مردم برمی‌گردد. مرجعیت دینی امام خمینی، علاوه بر آنکه مشروعیت مبارزات سیاسی ایشان را تأمین می‌کرد، سبب رشد و تغییر مثبت نگرش مردم نسبت به مذهب و اسلام نیز گردید. در واقع در نتیجه‌ی مبارزات امام، علاوه بر آنکه شکافی آشکار و عمیق بین رژیم و مذهب پدید آمد، منجر به تقویت موج اسلام‌گرایی شد که از اواسط دهه‌ی 1330 به وجود آمده بود.[8] از این رو، همان‌طور که آبراهامیان می‌گوید، «مذهب، احساس همبستگی گروهی و اجتماعی مورد نیاز جمعی مناطق فقیرنشین و حلبی‌آبادها را فراهم کرد؛ همان احساسی که آن‌ها پس از ترک روستاهای کاملاً همبسته و منسجم خود و وارد شدن به فضای بی‌هنجاری حلبی‌آبادهای جدید بی‌دروپیکر، از دست داده بودند.»[9] و این موضوع در ایجاد همبستگی مذهبی میان مردم و امام (ره)، تأثیر زیادی داشت. بسیاری از کارشناسان و نویسندگان آمریکایی نیز معتقدند امام از نظر دینی، دارای اقتدار خاصی میان مردم است. فولر یکی از مأمورین اسبق سیا، در این رابطه می‌گوید: «نام خمینی از نام ایران و تشیع جدایی‌ناپذیر است، اما یکی از جنبه‌های انقلابی پیام او، آن است که این پیام از محدوده‌ی آیین تشیع فراتر می‌رود و مدعی جامعیتی است که کل جهان اسلام را در بر می‌گیرد.»[10] البته آمریکا به‌خوبی به این موضوع پی برده بود که محبوبیت امام، تنها به دلیل قدرت کاریزمایی و دینی ایشان نیست، بلکه همان‌طور که چریل بنارد می‌گوید، اقتدار «کاریزمایی امام کاریزمای نهادینه‌شده‌ای است که در ذات آن، سنتی وجود دارد که ایشان متعلق به آن هستند... و مشکل بتوان اقتدارهای کاریزماتیک، سنتی و قانونی-عقلایی که از سوی وبر تفکیک شده‌اند را در مورد رهبران مسلمان به کار برد.»[11] در واقع آمریکا می‌دانست که یکی از علل موفقیت امام، علاوه بر محبوبیت وی، به اقتدار سیاسی و رهبری ایشان مربوط می‌شود و چه‌بسا شناخت این وجه از ویژگی امام (ره) و ترس آمریکا به‌خاطر از دست دادن منافع خود در منطقه، این کشور را علاقه‌مند به برقراری ارتباط با انقلابیون و دولت جدید ایران می‌کرد. ترس از امام به‌خاطر از دست دادن منافع ملی نویسنده‌ای در تشریح یکی از ویژگی‌های امام، او را این‌گونه معرفی می‌کند: «امام خمینی، حضور آمریکا در منطقه را یک حرکت ضدانسانی در عرصه‌ی سیاست بین‌المللی می‌داند. امام خمینی، قانون اساسی آمریکا و شعار حقوق بشر و دموکراسی را از طرف آمریکا، کاملاً ریاکارانه و دروغ می‌داند...»[12] یکی از وجوه سیاسی مبارزات امام از همان ابتدا، مبارزه با وابستگی رژیم شاه به آمریکا بود. وابستگی کشور به آمریکا در وجوه مختلف سیاسی، اقتصادی و فرهنگی، از موضوعاتی بود که امام همیشه به آن معترض بودند. در واقع نفوذ و سیطره‌ی بیگانگان از جمله آمریکا، در این دوره به‌حدی بود که کشور به حیاط‌خلوت و منطقه‌ی نفوذ آن‌ها تبدیل شده بود؛ به‌طوری‌که بسیاری از آنان «در عزل‌ونصب مقامات ارشد، نمایندگان مجلس، تصویب یا رد لوایح و قوانین، امضای قراردادها و پروتکل‌ها، سیاست‌گذاری‌ها و… نقشی آشکار و پنهان داشتند.»[13] از این رو، امام خمینی با توجه به شناخت عمیق نسبت به سیاست‌های سیطره‌جویانه‌ی آمریکا در ایران، با صراحت و قاطعیت اعلام می‌نمایند: «خطر آمریکا به‌حدی است که اگر کوچک‌ترین غفلتی کنید، نابود می‌شوید.»[14] بنابراین امام از همان ابتدا بخش مهمی از مبارزات خود را مقابله با آمریکا دانسته و فرمودند: «ما تا آخر عمر، علیه دولت آمریکا مبارزه می‌کنیم و تا آن را سر جایش ننشانیم و دستش را از منطقه کوتاه نکنیم و به تمام مبارزان راه آزادی کمک نکنیم تا آن‌ها را شکست دهند و خود مردم سرنوشت خویش را به دست گیرند، از پای نمی‌نشینیم.»[15] امام خمینی با توجه به شناخت عمیق نسبت به سیاست‌های سیطره‌جویانه‌ی آمریکا در ایران، با صراحت و قاطعیت اعلام می‌نمایند: «خطر آمریکا به‌حدی است که اگر کوچک‌ترین غفلتی کنید، نابود می‌شوید.» ایشان آمریکا را کشوری ظالم می‌دانستند که جز ظلم کاری از آن برنمی‌آید. از این رو، شعار نه ظلم به دیگران می‌کنیم و نه زیر بار ظلم دیگران می‌رویم،[16] یکی از اصول اساسی سیاست ایشان را تشکیل می‌داد. اقتدار سیاسی امام در ماه‌های نزدیک به پیروزی انقلاب و زمانی که ایشان در فرانسه اقامت داشتند، به اوج خود می‌رسد. درخواست مکرر آمریکایی‌ها برای ملاقات با امام و عدم مذاکره‌ی مستقیم امام با آن‌ها، گذشته از آنکه هیچ‌انگاری آمریکا توسط امام را نشان می‌داد، اقتدار سیاسی ایشان را نیز نزد آمریکاییان به اثبات رساند. البته آمریکا تا قبل از پیروزی انقلاب، به اهمیت وجه سیاسی قدرت امام کمتر پی برده بود و هیچ‌گاه پیش‌بینی نمی‌کرد انقلاب ایران به رهبری امام (ره) به پیروزی برسد. ارتشبد قره‌باغی در بخشی از خاطرات خود در دیدار با سولیوان در آستانه‌ی پیروزی انقلاب، می‌نویسد زمانی که وی از اوضاع انقلاب کشور و از خطر امام برای شاه صحبت می‌کند، سولیوان پاسخ می‌دهد که «خمینی شخصیت مذهبی است، شخصیت سیاسی نیست که خطری برای اعلیحضرت باشد.»[17] اما پیروزی انقلاب و برخورد قاطع و هوشمندانه‌ی امام با مخالفان و نیز کشورهای خارجی، آمریکا را به این باور رساند که درصورتی‌که بخواهد روابط خود با ایران را همانند سابق از سر بگیرد، باید موافقت شخص اول کشور، یعنی امام را جلب نماید، زیرا مبارزات امام، گذشته از آنکه منافع این کشور را در منطقه با بحران مواجه ساخته بود، اقتدار و وجهه‌ی سیاسی این کشور را نیز به چالش کشانده بود. به همین دلیل، جیمز بیل در یکی از نوشته‌های خود به دولت آمریکا، اندرز داده است که با آیت‌الله خمینی کنار بیاید. وی در این رابطه می‌نویسد: «آمریکا باید با آیت‌الله خمینی همکاری نزدیک داشته باشد...»[18] از این رو، آمریکا با درک جایگاه امام و با مأمور کردن سولیوان جهت رساندن پیام آمریکا مبنی بر به رسمیت شناختن امام، درصدد بازیابی اقتدار و منافع ملی خود برآمد. نتیجه‌گیری ارزیابی نهایی پیرامون موضوع درک و شناخت آمریکا از جایگاه امام، نشان داد که این کشور بر بسیاری از وجوه سیاسی امام از جمله محبوبیت و اقتدار ایشان، به‌خصوص در زمینه‌های دینی، پی برده بود. این کشور به‌خوبی می‌دانست امام با بهره‌مندی از اقتدار دینی و کاریزمایی، از محبوبیت بالایی نزد مردم برخوردار است و با تصور تبعید و دوری امام از مردم، سعی در ساکت کردن ایشان و جنبش‌های مردمی داشت. این کشور که تا قبل از پیروزی انقلاب، آگاهی چندانی از قدرت سیاسی و رهبری امام نداشت، به نظر می‌رسد با پیروزی انقلاب، به این وجه از اقتدار امام پی برده و سولیوان را مأمور می‌کند تا به اطلاع امام برساند که آمریکا ایشان را به رسمیت می‌شناسد. پی‌نوشت‌ها [1]. فلاحی، اکبر، «علت تبعید امام خمینی به ترکیه»، نشریه‌ی تاریخ سیاسی معاصر ایران و رک: سایت مرکز اسناد انقلاب اسلامی. [2]. روزنامه‌ی کیهان به نقل از مجله‌ی تایم، 16 بهمن 57. [3]. عالم، عبدالرحمان (1383)، بنیادهای علم سیاست، نشر نی، ص 103. [4]. مقاله‌ی ارزیابی کاریزما در تطبیق با واقعیت انقلاب اسلامی ایران، نوشته‌ی علی محمد حاضری، مجموعه مقالات دومین کنگره‌ی بین‌المللی امام خمینی و احیای تفکر دینی، جلد سوم. [5]. کدی، نیکی آر. (1377)، مطالعه‌ی تطبیقی انقلاب‌های ایران، ترجمه‌ی فردین قریشی، ص 313. [6]. امام خمینی (س) از نگاه نخبگان جهان، ج 1، تدوین و تنظیم: مؤسسه‌ی تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، ص 275-305. [7]. عالم، همان صفحه. [8]. زیباکلام، صادق (1384)، مقدمه‌ای بر انقلاب اسلامی، انتشارات روزنه، ص 116-117. [9]. آبراهامیان (1377)، ص 660. [10]. مؤسسه‌ی تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، همان. [11]. فلاحی، همان. [12]. مؤسسه‌ی تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، همان. [13]. زونیس، ماروین (1370)، شکست شاهانه، ترجمه‌ی عباس مخبر، تهران، طرح نو، ج 2، ص 305. [14]. صحیفه‌ی امام، ج 12، ص 202. [15]. همان، ج 13، ص 461. [16]. همان، ج 4، ص 338. [17]. قنبر، آیت (1384)، «چرایی عجز رژیم پهلوی و حامیان آن از درک انقلاب اسلامی»، مجله‌ی حصون، شماره‌ی 6. [18]. روزنامه‌ی کیهان، همان. * زهرا سعیدی، پژوهشگر تاریخ معاصر منبع: سایت برهان

آیا انگلیسی‌ها می‌پذیرند کودتای رضاخان انگلیسی بود؟ - کودتای سوم اسفند 1299 به روایت انگلستان

در خاطرات آیرون ساید هست که ما چند دور با رضاخان صحبت کردیم و تضمین‌های مشخصی از او گرفتیم و در خاطرات جانشین آیرون ساید، اسمایس، این شرایط و تضمین‌ها ذکر شده و به‌عنوان مثال یکی از مصادیق آن این بوده است که کودتاچیان احمدشاه را خلع نکنند و یا اینکه منافع انگلیسی‌ها را به خطر نیندازند. کودتای سوم اسفند 1299 که با رهبری سفارت انگلستان و بهره‌گیری از امکانات این کشور نظیر تأمین بودجه‌ی مالی از سوی بانک شاهنشاهی انگلستان توسط سیدضیا و رضاخان میرپنج به وقوع پیوست را می‌توان نتیجه‌ی شکست نهضت مشروطه دانست. کودتایی که موجب شد تا حرکت مردمی ایران، که به رهبری علما علیه استبداد شکل گرفته بود، شکست بخورد و فردی مانند رضاخان که مجری سیاست‌های انگلستان بود به سلطنت برسد. در خصوص اینکه چرا انگلیس در آن زمان ترجیح داد شخصی مانند رضاخان به حکومت برسد، تاکنون نظرات مختلفی مطرح شده است، اما تمامی آن‌ها بر روی این مسئله که بعد از روی کار آمدن کمونیست‌ها در شوروی دولت انگلیس ترجیح می‌داد در ایران حکومتی روی کار بیاید که بتواند تمامیت ارضی کشور را حفظ و از نفوذ شوروی به ایران جلوگیری کند، اتفاق‌نظر دارند. علاوه بر این، باید در نظر داشت که در آن زمان، ایران اولین تولیدکننده‌ی نفت در خاورمیانه بود و هرگونه کاهش نفوذ انگلیس در ایران باعث می‌شد تا منافع نفتی این کشور در خطر قرار بگیرد. همچنین ایران به‌منزله‌ی دروازه‌ی هندوستان نیز محسوب می‌شد. بر این اساس، اگر شوروی می‌توانست در ایران دولت دست‌نشانده روی کار آورد، این به‌منزله‌ی تهدید جدی منافع انگلیس در خاورمیانه محسوب می‌شد. به همین دلیل، این کشور سعی کرد تا با روی کار آوردن شخصی مانند رضاخان، بتواند زمینه‌ی ادامه‌ی سلطه‌ی خود در منطقه را فراهم کند. با این حال، این سؤال وجود دارد که آیا انگلیسی بودن کودتای سوم اسفند تنها نظر ایرانی‌ها و یا غیرانگلیسی‌هاست یا اینکه انگلیسی‌ها هم بر این نظر صحه گذاشته و دخالت خود را در این کودتا تأیید می‌کنند؟ این سؤالی است که در این نوشتار، درصدد پاسخ به آن هستیم. در بهمن 1299، وضعیت ایران با توجه به حضور نیروهای روس در شمال کشور و قیام محمد خیابانی به‌گونه‌ای بود که انگلستان هرلحظه انتظار سقوط تهران را داشت. در واقع در آن زمان، نیروهای قزاق که در شمال در مواجهه با نظامیان ارتش سرخ شکست خورده بودند، به دهکده‌ای در اطراف قزوین عقب‌نشینی کردند. در آن زمان، مقرر بود تا ارتش انگلیس تا اواسط فروردین 1300 ایران را ترک کند. با این حال، آن‌ها آگاه بودند که ترک ایران بدون اینکه زمینه‌های تداوم تسلط بر این کشور را فراهم کنند، به‌منزله‌ی تسلیم ایران به شوروی است. در این رابطه، سرپرسی کاکس، کمیسر مالی انگلیس در بغداد، در بهمن 1299، در تلگرافی به وزیر امور هندوستان در کابینه‌ی انگلستان و ارسال رونوشت آن به سفارت بریتانیا در تهران، تأکید کرد که «باید درصدد شناسایی افرادی در ایران باشیم تا بتوانیم این کشور را همچنان تحت نفوذ خود نگه داریم. این افراد باید بتوانند با به دست گرفت قدرت در ایران، همچنان منافع انگلیس را حفظ کنند.»(1) در این زمان، خط‌مشی سرپرسی کاکس، حفظ تمامیت ارضی ایران به کمک نیروهایی بود که همکاری با انگلیس را می‌پذیرفتند. اجرای این خط‌مشی، منافع بیشتری برای انگلیس نسبت به حضور مستقیم در ایران داشت؛ چراکه هم بهانه‌ی دخالت در ایران را از شوروی می‌گرفت و هم به افرادی که از سوی انگلیس به‌صورت غیرمستقیم به حکومت می‌رسیدند، ظاهری ملی می‌داد. در همین زمان نرمن، سفیر انگلیس در ایران، در پاسخ به تلگراف کاکس به کروزن نوشت: «من در حال حاضر سرگرم گردآوری عناصری هستم که سرپرسی کاکس پیشنهاد کرده است تا بتوانند منافع انگلیس در ایران را حفظ کنند.»(2) اتخاذ این خط‌مشی باعث شد تا ابتدا انگلیس سعی کند تا لشکر قزاق را سروسامان داده و بعد درصدد باشد تا از بین افسران قزاق، شخصی را به‌منظور اجرای سیاست‌های خود پیدا کند. براساس شواهد تاریخی، نرمن از طریق اردشیر جی، یکی از عوامل انگلیس در ایران، با رضاخان آشنا می‌شود و او را همان شخص مورد نظر خود می‌یابد. این مسئله موجب می‌شود تا نرمان، سیدضیا را که از عوامل انگلیس بود، با رضاخان آشنا و زمینه‌ی همکاری این دو را فراهم کند. موضوعی که باعث می‌شود تا این دو فرد با کمک دولت انگلیس، کودتای 3 اسفندماه را شکل دهند. در این‌خصوص، حسین فردوست در کتاب «ظهور و سقوط سلطنت پهلوی» می‌نویسند: «شاپور جی روزی کتاب محرمانه‌ای را به من نشان داد که در یک بند آن نوشته شده بود که نایب‌السلطنه‌ی انگلیس در هندوستان می‌خواست فرد مناسبی را برای اداره‌ی ایران پیدا کند و به دستور او، پدر شاپور جی این فرد که رضاخان بود را پیدا و به نایب‌السلطنه معرفی کرد. شاپور جی منظورش این بود که سلطنت پهلوی به دست پدر او تأسیس شده است.»(3) فرد دیگری که در کودتای 3 اسفند نقش داشت اسمارت، دبیر دوم سفارت انگلیس بود. در این‌خصوص، ملک‌الشعرای بهار مدعی است که قبل از کودتا، اسمارت پیش او رفته و از وی در خصوص روی کار آمدن یک دولت قوی و دیکتاتور در ایران، نظرخواهی کرده است.(4) سرادموند آیرنساید، ژنرال ارتش بریتانیا که وظیفه‌ی خارج کردن ارتش انگلیس از ایران را داشت، از افرادی است که در کودتای 3 اسفند نقش داشته است. او در خاطراتش، صریحاً از نقش خود در برکناری فرمانده‌ی روسی قزاقخانه که مانع تسلط انگلیسی‌ها بر قزاقخانه بود و گماردن رضاخان به‌جای وی صحبت می‌کند. آیرون ساید پس از شرحی در ستایش از رضاخان می‌نویسد: «شخصاً عقیده دارم یک دیکتاتوری نظامی گرفتاری‌های ما را در ایران برطرف خواهد کرد و ما را قادر خواهد ساخت بی‌هیچ دردسری، این کشور را ترک گوییم.» آیرون ساید در بخش دیگری از دفتر یادداشتش می‌نویسد: «تصور می‌کنم همه قبول دارند که من کودتا را مهیا کرده‌ام. دقیقاً می‌توان گفت که من کودتا کردم.» در خاطرات آیرون ساید هست که ما چند دور با رضاخان صحبت کردیم و تضمین‌های مشخصی از او گرفتیم و در خاطرات جانشین آیرون ساید، اسمایس، این شرایط و تضمین‌ها ذکر شده و به‌عنوان مثال، یکی از مصادیق آن این بوده است که کودتاچیان احمدشاه را خلع نکنند و یا اینکه منافع انگلیسی‌ها را به خطر نیندازند. در نهایت، آیرون ساید، اسمایس، سرهنگ باقرخان و رضاخان در گراند هتل قزوین، بر سر کودتا توافق کردند.(5) در آخرین گفت‌وگویی که بین رضاخان و آیرون ساید صورت گرفت، آیرون ساید حاضر شد با دو شرط به رضاخان اجازه دهد که قدرت را در تهران به دست گیرد: وی متعهد گردد که در حین خروج انگلیسی‌ها از ایران آن‌ها را مورد حمله قرار ندهد و دیگر اینکه برای سرنگونی شاه دست به یک اقدام قهرآمیز نزده و یا وقوع چنین اقدامی را اجازه ندهد. آیرون ساید می‌نویسد رضاخان در مورد هر دو خواسته‌ی من، قول قاطعانه داد که طبق میل ما عمل نماید.(6) عصر روزی که کودتا به وقوع پیوست، سرتیپ هیک از سفارت بریتانیا، به فرمانده‌ی سوئدی ژاندارمری تهران گوشزد کرد مقاومت در برابر قزاقان بی‌فایده است و روز بعد از وقوع کودتا، هرمن نورمن وزیر مختار بریتانیا که در قبل از کودتا در جریان کودتا بود، به احمدشاه توصیه کرد به خواست کودتاگران تن دردهد. بعد از وقوع کودتا، نرمن به دولت متبوع خود توصیه کرد از رژیم جدید حمایت کند، زیرا برای منافع بریتانیا مناسب‌ترین دولتی است که می‌توانست پدید آید. در نهایت شاید یکی از قابل استنادترین سندهای تاریخی در خصوص نقش انگلیسی‌ها در روی کار آمدن رضاخان را می‌توان کنفرانس سران متفقین در جنگ جهانی دوم در ایران دانست. در آنجا وقتی که بحث در خصوص چرایی برکناری رضاخان مطرح می‌شود، چرچیل و روزولت چنین گفته‌اند: خودمان او را آوردیم و خودمان او را برداشتیم. مروری بر خاطرات و اظهارنظر مسئولان سفارت انگلیس در ایران و همچنین مسئولان وزارت خارجه‌ی این کشور در زمان کودتای 3 اسفند 1299 به‌خوبی نشان می‌دهد که این کشور از اینکه در روی کار آمدن رضاخان نقش داشته، هراسی ندارد؛ به‌طوری‌که بارها و بارها بر این نکته تأکید کرده‌اند که منافع انگلستان در آن زمان ایجاب می‌کرده تا شخص دست‌نشانده‌ای را مانند رضاخان بر سر کار بیاورند تا ضمن اینکه بتواند جلوی خطر افزایش نفوذ شوروی در ایران را بگیرد، از طرفی دیگر بتواند تداوم سرازیر شدن منابع و ثروت ایران به انگلستان را تضمین کند. به عبارتی دولتمردان آن زمان انگلیس از آنجا که فکر می‌کردند این کار را در راستای حفظ منافع کشورشان انجام می‌دهند، نه تنها درصدد پنهان کردن آن برنیامدند، بلکه به‌نوعی به اینکه موجب شدند تا حکومت در ایران به دست رضاخان بیفتد، افتخار می‌کردند. پی‌نوشت‌ها 1. وحید سینایی، دولت مطلقه و نظامیان در ایران، نشر کویر، 1384، ص 146. 2. سهراب اسدی تویسرکانی، صعود و فرود پهلوی‌ها، ج 1، 1385، ص 35. 3. حسین فردوست، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، تهران، اطلاعات، چاپ چهارم، 1371، ج 1، ص 81. 4. سیروس غنی، ایران و برآمدن رضاخان، ترجمه‌ی کامشاد، ص 134. 5. امیل، لوسوئر، زمینه‌چینی‌های انگلیس برای کودتا، ترجمه‌ی ولی‌الله شادان، اساطیر، 1373، ص 143. 6. همان، ص 146. * سید محسن موسوی‌زاده، پژوهشگر تاریخ معاصر منبع: سایت برهان

چگونگی تاسیس ساواک

در آخرین روزهای زمامداری حسین علاء ٬ لایحه تشکیل«سازمان اطلاعات و امنیت کشور» (س.ا.و.ا.ک) به تصویب مجلسین رسید. قبل از ساواک ٬ بختیار فرماندار نظامی تهران دو سازمان اطلاعاتی در اختیار داشت : «رکن دو ارتش» ٬ که وظیفه اش تصفیه مخالفین رژیم در ارتش بود و «کارآگاهی» ٬ که در کشف جریان های سیاسی مخالف عمل می کرد و نیروهای شهربانی را هم در اختیار داشت. آغاز به کار سازمان امنیت ابتدا پس از تصویب هیئت دولت در دهم مهرماه ١٣٣٥ بود که به نوشته مطبوعات از آن تاریخ«معاونین سازمان امنیت در فرمانداری نظامی مشغول کار شدند.» و اعلام شد که «تشکیل سازمان امنیت احتیاجی به اجازه مجلسین ندارد زیرا یک اداره عمومی است که اجازه تشکیل آن با هیئت وزیران است» لایحه قانونی که متضمن وظایف و اختیارات سازمان مزبور است نیازمند تصویب و رسمیت قانونی بود . در ١٩ آبان ١٣٣٥ خبر دیگری در همین زمینه انتشار یافت مبنی بر اینکه «مقدمات تأسیس سازمان امنیت فراهم شده و محل آن در خیابان ایرانشهر استقرار یافته و ٣٥ نفر از افسران و درجه داران ستاد ارتش در اختیار این سازمان قرار گرفته اند» در واقع ساواک پیش از تصویب لایحه قانونی عملاً فعالیت خود را آغاز کرد. لایحه مزبور ٬ که به موجب آن رییس سازمان مذکور معاون نخست وزیر بود و بودجه آن نیز جزء بودجه نخست وزیری محاسبه و تامین می شد ٬ در ١٠ بهمن ١٣٣٥ به تصویب سنا رسید. در 23 اسفند نیز مجلس شورای ملی ٬ بدون بحث و مخالفت ٬ قانون تشکیل ساواک را که سنا تصویب کرده بود ٬ تصویب نمود. در ماده ٢ این قانون ٬ وظایف ساواک بدین قرار عنوان شده بود: الف - تحصیل و جمع آوری اطلاعات لازم برای حفظ امنیت کشور. ب - تعقیب اعمالی که متضمّن قسمی از اقسام جاسوسی است و عملیات عناصری که بر ضد استقلال و تمامیت کشور و یا به نفع اجنبی اقدام می کنند. ج - جلوگیری از فعالیت جمعیت هایی که تشکیل و اداره کردن آن غیرقانونی اعلام شده یا بشود و همچنین ممانعت از تشکیل جمعیت هایی که مرام و یا رویه آنها مخالف قانون اساسی است. د - جلوگیری از توطئه و اسباب چینی بر ضدّ امنیت کشور. ه - بازرسی و کشف نسبت به بزه های مندرج در دیگر قوانین مصوب در سال 1310 ، 1314 و ١٣١٧ بر طبق ماده ٣ این قانون ٬ مأموران سازمان اطلاعات و امنیت کشور از حیث طرز تعقیب بزه های مذکور در این قانون و انجام وظایف ٬ در زمره ضابطین نظامی محسوب می شدند و از این حیث دارای کلیه اختیارات و وظایف ضابطین نظامی بودند؛ ضمناً طبق همین ماده ٬ از تاریخ تصویب این قانون ٬ رسیدگی به کلیه بزه های مذکور در آن ٬ در صلاحیت دادگاه های دایمی نظامی قرار می گرفت. سرتیپ منوچهر هاشمی که مدت پانزده سال مدیرکل ضدجاسوسی ساواک بوده است در مورد لایحه تأسیس ساواک می نویسد: « از لحاظ قانونی و حقوقی انسانی بسیار مترقی و معتدل تر از قانون امنیت اجتماعی دکتر مصدق و قانون های مشابه در بسیاری از کشورهای دیگر بود. ولی... طی حیات بیست و دو ساله خود... از محدوده قانونی خود خارج شد و به مرور زمان به صورت قدرت فائقه فوق قانون درآمد و بدتر از آن ٬این قدرت فائقه به جای اینکه در خدمت کشور درآید ٬ کشور را در خدمت خود درآورد.» در واقع ساواک از ابتدا زیرنظر مستقیم شاه قرار گرفت و به گفته فردوست «هیچ مقامی به جز محمدرضا حق دخالت در امور ساواک را نداشت حتی نخست وزیر» به این ترتیب ٬ از نیمه دوم سال ١٣٣٥ و رسماً با تصویب قانون ساواک از فروردین 1336 فرمانداری نظامی تهران ٬ که از ٢٨ مرداد نقش اساسی در سرکوبی حرکت های ملی و ضد رژیم داشت و متمرکزترین و فعّال ترین دستگاه پلیسی رژیم شده بود ٬ به صورت یک سازمان پلیس سیاسی درآمد. ساواک ٬ که از همان آغاز تأسیس به دلیل خشونت ها و شکنجه های معروفش شهرت جهانی پیدا کرد ٬ ارتباطی تنگاتنگ با انتلیجنس سرویس ، C.I.A. و «موساد» داشت؛ و ساختار تشکیلاتی و اداری آن نیز برگرفته از آنها و سازمان امنیت داخلی آمریکا موسوم به «اف. بی. آی» بود. فردوست در این زمینه می نویسد : « از سال 1335 ساواک توسط ١٠ مستشار آمریکایی طبق قواره سازمان خودشان سازماندهی شده است... ساواک ٢ وظیفه اطلاعاتی(خارجی) و امنیتی (داخلی) را به عهده داشت و تلفیقی بود از دو سازمان «سیا» و «اف. بی. آی» آمریکا ٬ انگلیس و اسرائیل در سازماندهی ٬ آموزش و تجهیز ساواک از ابتدای شکل گیری نقش اساسی را دارا بودند و در واقع این سازمان را به یکی از ابزارهای اصلی تداوم وابستگی رژیم شاه به غرب تبدیل کردند. نخستین رییس ساواک تیمور بختیار بود که به دلیل خوش خدمتی هایش ظرف چند سال ٬ از سرهنگی به سپهبدی رسید. وی که در شقاوت و بی رحمی شهره بود ٬ مورد تنفر مردم و آزادیخواهان قرار داشت. شاه نیز شخصاً از وی و قدرت رو به تزایدش در هراس بود. انجام اولین انتخابات پس از کودتا در اسفند ١٣٣٢ که رسوایی آن در جهان معروف شد ٬ سرکوب «حزب توده» و سازمان افسری آن ٬ سرکوب « فداییان اسلام» و قتل سید عبدالحسین واحدی با دست خود و... از موارد معروف کارنامه تیمور بختیار است. منبع:سازمان مجاهدین خلق ، پیدایی تا فرجام ، موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی ، ج 1 ص 130 تا 133 منبع بازنشر: نشریه الکترونیکی دوران

واردات شکر !

پرویز برادر مهدی بوشهری شوهر سوم اشرف پهلوی و پسر سناتور جواد بوشهری بود. پرویز بوشهری در فرانسه بزرگ شده بود و ظاهراً از آن خُلهای روزگار بشمار می‌رفت و گاه دست به چنان كارهای دیوانه‌واری می‌زد كه در جمع دوستان فرح اسمش را «زنجیری» گذاشته بودند. پرویز بوشهری به كار داد و ستد آن هم در شكل زد و بند آن شركت داشت و به قول معروف هر جا كه بوی پول می‌آمد حاضر و آماده بود، در مناقصه‌ها، در صادرات و واردات و در هر كار نان و آب‌دار دیگر دستش در كار بود. خلاصه كلام در تجارت و داد و ستد منحصر به یك رشته واحد نبود و آنقدر سر و كله‌اش در همه جا پیدا می‌شد كه این اواخر سر و صدای هویدا هم درآمده بود و بوسیله یكی از دوستان نزدیك پیغام شفاهی، ودر عین حال ملتمسانه، داده بود كه شما را به خدا به این پرویز بگوئید كه تكلیفش را روشن كند و اینقدر در همه جا حاضر نباشد و اقلاً حوزه فعالیت تجاری و اقتصادی‌اش را به یكی دو سه تا كار منحصر كند تا ما هم تكلیف كار خودمان را بفهمیم. در اینجا برای اینكه از شیوة كار پرویز بوشهری نمونه بدهم، ماجرای اختلافی را كه با فلیكس آقایان بر سر واردات شكر پیدا كرد بازگو می‌كنم. جریان از این قرار بود كه فلیكس آقایان رئیس فدراسیون اسكی، و یكی از دوستان نزدیك شاه، در كار واردات شكر دست داشت و وزارت بازرگانی هم طبعاً به علت موقعیتی كه داشت همراهی‌های لازم را با او می‌كرد و سالها واردات شكر به كشور با نظر و بدست «آقایان» صورت می‌گرفت و او نفع خودش را می‌برد و مسئله‌ای هم نبود. اما از آنجا كه پرویز بوشهری هر جا كه بوی منفعت استشمام می‌شد حاضر بود، میل كرد كه در این كار هم وارد شود اما به سد فلیكس آقایان برخورد. با اینهمه او دست بردار نشد و بخصوص كه در اینكار شاپور ریپورتر نیز با او همراه بود و بدین ترتیب دو فرد با نفوذ از حلقه دوستان خصوصی دربار شاخ به شاخ شدند. در آن هنگام مهدوی وزیر بازرگانی بود و ماحصل مبارزه این دو نفر این شد كه بعضی از اسرار پشت پرده مربوط به واردات شكر از پرده بیرون افتاد و كار به بازرسی و تهیه گزارش رسید. نتیجه این كه، مهدی وزیر بازرگانی و دو تن از معاونین اودر مظان اتهام به سوء استفاده قرار گرفتند. اما چون كسی زورش به فلیكس آقایان و پرویز بوشهری، كه عاملان اصلی بخور بخور بودند نمی‌رسید، دو تن از معاونین وزارت بازرگانی را دراز كردند واز كار بر كناركردند و پرونده‌ هم برایشان تشكیل دادند و مهدوی هم از وزارت بازرگانی كنار گذاشته شد. منتها چون او با هویدا مناسبات نزدیك داشت و هویدا هم خودش می‌دانست كه كار از كجا آب می‌خورد و دست چه كسانی در ماجراست او را به عنوان وزیر مشاور به نخست‌وزیری برد. و چون همان هنگام شاه سپهبد حجت رئیس سازمان تربیت بدنی را به علت عدم توفیق تیمهای ورزشی ایران در المپیك كانادا مورد غضب قرار داده بود و دستور انحلال سازمان ورزش را داده بود، مهدوی را كه از ورزش و ورزشكاری هیچ اطلاعی نداشت، سرپرست سازمان منحل شده تربیت بدنی كردند كه به عنوان چرخ پنجم فعلاً انجام وظیفه كند. به خاطرم هست در جریان غوغای شكر كه مقارن با مبارزه با گرانفروشی هم بود یك روز به مهدوی وزیر بازرگانی گفتم با این شیوه مبارزه با گرانفروشی كه فقط كاسب جزء را نقره داغ می‌كنید، كار مبارزه با گرانفروشی و جلوگیری از بازار سیاه به جایی نمی‌رسد و ممكن است حتی حكومت هم سقوط كند. مهدوی در جوابم گفت اگر حكومت سقوط كرد مرا اعدام كنید! گفتم وقتی حكومت سقوط كرد اعدام شما به چه درد می‌خورد و عجبا كه حداقل بخشی از پیش‌بینی من درست از آب درآمد و اگر چه حكومت سقوط نكرد اما خود مهدوی سقوط كرد و موقعیت شغلی و اعتبارش را به كلی از دست داد، چرا كه پیش از این ماجرا مهدوی نه تنها وزیر مقتدر كابینه به شمار می‌رفت بلكه به عنوان قائم مقام حزب رستاخیز از چهره‌های حساس و با قدرت روز به شمار می‌آمد كه همه آن موقعیت‌ها را یك جا از دست داد. منظور اینكه درگیری دو تن از افراد با نفوذ دوستان حلقه خصوصی شاه و فرح پیامدهایی به دنبال داشت كه در آن روزها مردم نمی‌دانستند منشاء این خبرها و حوادث در كجاست. گفتنی است تا سال 1350 انحصار خرید شکر ایران در دست دکتر فلیکس آقایان رئیس شبکه مهیب مافیای ایران و عضو هیات مدیره مافیای بین المللی بود که این معامله را از طریق برخی کمپانیهای فرانسوی ترتیب می داد. در سال 1351 شاپور ریپورتر که از نقش شامخ خود در دولت بریتانیا مغرور شده بود بر این معامله چنگ انداخت و با دلالی خود قرارداد شکر ایران را با یک شرکت انگلیسی ، احتمالاً بدون موافقت شاه منعقد نمود . فلیکس آقایان از این حادثه به خشم آمد و با دسیسه او گزارش قرارداد فوق به عنوان یک معامله تقلب آمیز منتشر شد. در پی این واقعه شاپور جی نزد فردوست رفت و فساد اطرافیان شاه را متذکر شد و تهدید خود را دال بر انتشار اسناد تاسیس سلسله پهلوی توسط اینتلیجنت سرویس و فساد دربار ایران به اطلاع رسانید . مدت کوتاهی بعد در زمستان 1351 هوشنگ دولوی قاجار عامل مافیای ایران به جرم حمل مواد مخدر در سوئیس دستگیر شد و مطبوعات غرب افشاگریهای گسترده ای را در باره سلطه مافیا بر دربار ایران آغاز کردند که در آن زمان غیر مترقبه و عجیب بود. محمدرضا پهلوی وحشتزده و مرعوب، تسلیم شد و با وساطت لرد روچیلد مقرر شد که شاپور جی متن کامل خاطرات پدرش را منتشر نکند. منابع : - پس از سقوط ، سرگذشت خاندان پهلوی در دوران آوارگی ، خاطرات احمد علی مسعود انصاری ، مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی ، تهران، بهار 1385 ، ص 54 تا 56 - فردوست ، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی ، مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی ، ج 2 ، ص 194 منبع: نشریه الکترونیکی دوران

چرا دولت سید ضیاء «کابینه سیاه» لقب گرفت؟

سوارکاران بی رحم به روایت جمال‌زاده

تلفات قحطی و بیماری‌های همراه آن در استان جنوبی فارس به اندازه هولناكی گسترش یافته بود. محمدعلی جمال‌زاده تلفات وحشتناك شیراز را این‌طور روایت می‌كند: جنگ اول جهانی در آستانه اتمام بود [پاییز 1918] كه در دل شبی تاریك و هولناك سه سوار ترسناك كه هر كدام شمشیر و شلاقی به بر داشتند به آرامی از دیوارهای شهر عبور كردند و به آن وارد شدند. یك سوار نامش «قحطی»، دیگری «آنفلوآنزای اسپانیایی» و آخری «وبا» بود. طبقات فقیر، پیر و جوان، همچون برگ پاییزی در برابر حمله این سواران بی‌رحم فرو می‌ریختند. هیچ غذایی پیدا نمی‌شد، مردم مجبور بودند هر چه را كه می‌توانستند بجوند، بخورند - شیء یا حیوان. به زودی گربه و سگ و كلاغ را نمی‌شد یافت. حتی موش‌ها نسلشان برافتاده بود. برگ، علف و ریشه گیاه را مانند نان و گوشت معامله می‌كردند. در هر گوشه و كنار اجساد مردگان بی‌كس و كار پراكنده بود. بعد از مدتی مردم به خوردن گوشت مردگان روی آوردند. گاهگاه اجساد را جمع كرده و با گاری‌ها رها كرده و به بیرون شهر می‌بردند تا در چاله‌هایی ریخته و رویشان خاك بریزند. بازارها و دكان‌‌‌ها خالی و تعطیل بودند و هیچ پزشك و پرستار و درمانی پیدا نمی‌شد. گزارش جمال‌زاده را سرپرسی سایكس تأیید می‌كند. او اشاره می‌كند كه تنها در یك ماه- اكتبر 1918- یك پنجم جمعیت شیراز از بین رفت. او چنین روایت می‌كند: «جنگ با قشقایی‌ها به سختی به پیروزی انجامید، زیرا برنده و بازنده هر دو به یك نسبت مغلوب حمله هولناك آنفولانزا در 1918 بودند كه به نظر می‌رسید وخیم‌ترین شكل آن بوده است. در آغاز درنیافتیم كه بیماری قرار است یك پنجم جمعیت را قتل‌عام كند و با همان شدت نفرات قوای حاضر در شیراز و فیروزآباد راهم دربر بگیرد». او آمار مرگ و میر را شرح می‌‌دهد: «شیراز، 000/10 نفر از جمعیت 000/50 نفری خود را از دست داده است. ذكر این نكته شرم‌آور است كه مقامات مسئول ایرانی حتی كفن را هم احتكار می‌كردند؛ و ما نیز آن قدر گرفتار مراقبت و پرستاری از افراد خودمان بودیم كه نمی‌توانستیم كاری برای مردم شهر انجام دهیم؛ مردمی كه صدها تن از آنها از فرط بیچارگی و نومیدی، افتان و خیزان خود را به مسجد رسانده‌اند تا در آنجا بمیرند. تلفات ما نیز تكان‌دهنده بود. بیش از ششصد تن از نفرات ما، اعم از انگلیسی و هندی، قربانی موج بیماری فراگیری شدند كه در نوع خود هولناك‌ترین بود. فرمانفرما به تازگی از مرگ جان به در برده است. وقتی كه پس از بهبودی به عیادتش رفتیم با فرانسه ویژه خودش گفت: «Le – demi – mond de Chiraz est mort» سایكس پس از ذكر آنچه در بالا گفته شد، درست در یك صفحه بعد با ذكر این نكته كه نوع آنفولانزای شایع در میان نیروهای انگلیسی متفاوت از نوع شایع آن در میان مردم محلی بود، به تناقض‌گویی می‌افتد و می‌نویسد نرخ مرگ و میر انگلیسی‌ها رقم ناچیز دو درصد بوده است: «بیماری واگیر آنفولانزا در آغاز ماه اكتبر در میان نیروهای انگلیسی شایع شد، اما نوع آن ملایم بود و مرگ و میر نیروها تنها 2 درصد بود. این در حالی بود كه در شیراز این میزان 18 درصد بود. در عین حال همه كسانی كه دچار بیماری شده بودند، بسیار ضعیف شده و برای كار سخت تا زمان بهبودی كامل آمادگی نداشتند. میزان مرگ و میر در نواحی اطراف بسیار بالاتر بود. این امر خطر هر نوع مخالفت جدی را كاهش می‌داد». بر حسب اتفاق، نقطه دیگری كه در آن آنفولانزا همه‌گیر شده بود، قزوین بود كه در اكتبر 1918 ستاد نیروهای نورپرفورس بریتانیا بود. كاملاً آشكار است كه ‌«توضیح» سایكس برای توجیه تلفات بسیار كمتر در میان نیروهای انگلیسی- مبنی بر اینكه نوع بیماری میان انگلیسی‌ها با آنچه كه در میان ایرانیان شایع بوده تفاوت داشته است (و به عبارتی ویروس آنفلوآنزا دچار تبعیض بوده) - بی‌اساس است. دلیل واقعی بالاتر بودن تلفات ایرانیان آن بود كه قربانیان در اثر قحطی ضعیف شده بودند، در حالی كه نیروهای انگلیسی از تغذیه خوب برخوردار بودند؛ بنابراین ایرانیان در اثر قحطی به سهولت جان می‌باختند. این 000/10 قربانی «آنفلوآنزا» در واقع قربانی قحطی بودند. بنابراین اگر یك پنجم جمعیت فارس ظرف یك ماه از صحنه روزگار محو شدند، شگفت‌انگیز نیست، زیرا تقریباً نیمی از جمعیت ایران در سالهای 1917 تا 1919 دچار قحطی بودند. به علاوه، قضیه قحطی در فارس به طور خاص حائز اهمیت است، زیرا نمی‌توان ادعا كرد كه این قحطی ناشی از حضور روس‌ها و ترك‌های عثمانی بوده است. در آن زمان جنوب غرب ایران از نوامبر 1914 در اشغال نظامی انگلیسی‌ها بود، فارس از اوایل 1916 اشغال شده و هیچ نیروی روس یا ترك در جنوب ایران حضور نداشت. همه آنها انگلیسی بودند. منبع:قحطی بزرگ ، دکتر محمدقلی مجد ، موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی ، ص 76 تا 79 منبع بازنشر: نشریه الکترونیکی دوران

چگونه رضاخان پای دزدان آمریکایی را به گنجینه های آثار باستانی ایران باز کرد؟

سکه های طلا به جای نقل و نبات !

یكی از نزدیك‌ترین دوستان شاه را باید همین امیر هوشنگ دولو دانست كه معروف بود در معاملات قاچاق تریاك و خاویار و خیلی كارهای دیگر دست دارد. او اهل بازی ورق و این حرفها نبود و بیشتر یك آدم محفلی و منقلی و اهل بزم به شمار می‌رفت و آنطور كه گفته می‌شد وسایل بزم و زن بازی شاه را فراهم می‌كرد. دولو مخصوصاً در سفرهای زمستانی شاه به «سن موریتس» سوییس همراه همیشگی بود و هر جا هم كه می‌رفت بساط تریاك و منقل او به راه بود و یك بار هم در فرودگاه زوریخ نزدیك بود به اتهام قاچاق تریاك دستگیرش كنند كه شاه شخصاً او را با خود به داخل هواپیما برد و غائله موقتاً خوابید اما خبر آن درز پیدا كرد و بالاخره به دستور شاه و از طریق دیپلماتیك اقدام گردید و پرونده مختومه شد. دولو به علت نزدیكی‌اش به شاه یكی از با نفوذ‌ترین آدم ها به شمار می‌رفت و با وجودی كه هیچ وقت شغل رسمی و طراز اولی نداشت و در ظاهر حكم پیشخدمتی شاه را داشت، با این همه از هر وزیر و وكیلی نفوذش بیشتر بود و تمام رجال مملكت هوای او را داشتند و تملقش را می‌گفتند. می‌گویند دولو در جریان انقلاب مقداری تریاك از كشور خارج كرد. او اساساً عاشق این كار بود و می‌شود او را یكی از كلكسیونرهای تریاك دانست كه انواع آن را در اختیار داشت. درباره دولو بد نیست این را هم بدانید كه در خانه او و در كنار منقلش همیشه یك بشقاب پر از سكه طلا می‌گذاشت تا هر كس بخواهد به جای نقل و نبات آنرا بردارد و در جیب بگذارد و از همین می‌شود فهمید كه ثروت این به ظاهر پیشخدمت شاه، سر به كجاها می‌زد! منبع:پس از سقوط ، سرگذشت خاندان پهلوی در دوران آوارگی ، خاطرات احمد علی مسعود انصاری ، مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی ، تهران، بهار 1385 ، ص 62 و 63 منبع بازنشر: نشریه الکترونیکی دوران

ریشه یابی تعرض رژیم شاه به فیضیه

در آغاز سال 1342، تهاجم برنامه ريزى شده عوامل رژيم به مدرسه فيضيه نقشى اساسى در وقايع بعدى اين سال ـ به ويژه قيام 15 خرداد ـ و رويدادهاى پس از آن داشت؛ اما تهاجم به فيضيه ماحصل روندى بود كه از مدتى قبل شروع شده بود. عليرغم اعلام لغو قانون انجمنهاى ايالتى و ولايتى، بر اثر مبارزات پى‏گير امام و به تحرك واداشتن حوزه‏هاى علميه، از همان هنگام، عمليات بر عليه مبارزان به اشكال متعددى دنبال شد. به خصوص اين كه رژيم از ميزان مقبوليت عمومى مطالب بيان شده از سوى امام خمينى و امواج رو به گسترش آن به خوبى آگاه شده بود. دستگيرى‏هاى گسترده، شكنجه، اعزام گروهى از طلاب و دانشجويان به سربازى، هجوم پليس به دانشگاه و حوزه، غارت و تخريب مغازه‏هاى اعتصابى، تعطيل چاپخانه‏هاى مظنون به چاپ اعلاميه و تبليغات مسموم بر ضد مخالفين رژيم، نمونه‏هايى از اين اقدامات بودند. تصور اوليه دستگاههاى حكومتى اين بود كه اين گونه اقدامات، منجر به از بين رفتن مخالفين و قطع فعاليتهاى گروهها و مأيوس شدن مردم و روحانيت از ادامه مبارزه خواهد بود. در اين ميان رفراندم ششم بهمن در مورد ميزان پذيرش عمومى انقلاب سفيد شاه در پيش بود و لازم بود كه محيطى مناسب براى اين منظور مهيا گردد. شاه براى آن كه علما و مراجع را قدرتمندانه به تسليم وا دارد، تصميم گرفت دو روز قبل از رفراندم در سفرى به قم، محبوبيت و استقبال مردم و حتى روحانيت و طلبه‏ها را از خود، در يك مجموعه از تبليغات مقدماتى رفراندم قرار دهد. به همين خاطر در آستانه سفر شاه فرماندار قم كوشيد نظر مساعد مراجع و علما را نسبت به ديدار با شاه جلب كند اما حضرت امام با هوشيارى كامل شگرد رژيم را دريافت و در جلسه با فرماندار گفت كه با توجه به حمله وحشيانه پليس و مامورين دستگاه حاكمه به علما و مردم شريف تهران و نيز رفتار غير انسانى آنان با اهالى محترم قم و تجاوز به حريم روحانيت و اين حوزه مقدسه، ديگر جاى تفاهم با دستگاه و راهى جهت ملاقات با شاه باقى نمانده است. اقدام ديگر امام كه موجب شكست نهايى مانور شاه و توطئه‏هاى ديگر رژيم شد، اين بودكه شب چهارم بهمن 1341 به اهالى قم و طلاب و فضلا پيام دادند كه روز چهارم بهمن ـ روز ديدار شاه از قم ـ خارج شدن از منازل و مدارس حرام است و هيچ كس از محل سكونت خود بيرون نيايد. روز چهارم بهمن، بر خلاف روزهاى گذشته، از همان اول صبح هيچ تحرك و رفت و آمد و جنب و جوشى در شهر به چشم نمى‏خورد و شهر قم يكپارچه تعطيل شد. اين منظره كه حاكى از بى اعتنايى و قهر علما و روحانيت و مردم قم با رژيم بود موجب خشم و عصبانيت فوق العاده شاه شد، به طورى كه سخنان بسيار تندى در ميدان آستانه ـ كه براى سخنرانى او انتخاب شده بود ـ ايراد كرد؛ از جمله چنين گفت: «ديگر مفتخورى تمام شد. اينها [علما و روحانيون] ارتجاع سياه هستند.... درك ندارند، بد نيت هستند. در واقعه آذربايجان با پيشه ورى ائتلاف كردند و با او شراب خوردند... اينها صد برابر خائن‏تر از حزب توده هستند و...» اين سخنان ضمن اينكه نشاندهنده عصبانيت شاه از نحوه برخورد روحانيت و مردم قم با او بود، از سوى ديگر نشان مى‏داد كه مردم ميان رژيم و اسلام، اسلام را برگزيده‏اند؛ همين امر رژيم را وا داشت تا برنامه‏هاى گسترده‏اى براى سركوب علما و روحانيون و اقشار مختلف مردم تدارك ببيند. در طرف مقابل، روحانيت به رهبرى حضرت امام نيز، كاملاً وارد صحنه مبارزه شده و خود را براى هر گونه برخوردى با رژيم مهيا مى‏كرد. پس از اعلام موفقيت رفراندم و رأى مثبت مردم به اصل انقلاب سفيد كه اينك «انقلاب شاه و مردم» خوانده مى‏شد، امام نوروز 1342 را عزاى عمومى اعلام كردند. امام مصمم بود تا با استفاده از هر امكان مشروعى، بر ضد رژيم، ضمن افشاى ماهيت و سياستهاى ضد مردمى آن، علما و مردم را جهت مبارزه بسيج كند، در صحنه نگه دارد و فرصت را براى سر كوب نهضت و تسلط بر اوضاع، از دست رژيم بگيرد. امام طى نشستها و گفتگوهايى با علما و مراجع قم و تماسهايى كه با ساير علماى شهرستانها داشتند؛ همه را متقاعد كردند كه با توجه به مصادف شدن ايام نوروز با سالگرد شهادت امام جعفر صادق (ع) و اقدامات ضد اسلامى رژيم، اعلام كنند كه امسال عيد نداريم و ايام نوروز عزاى عمومى خواهد بود. حضرت امام همچنين طى اعلاميه‏اى با تيتر درشت «روحانيت اسلام امسال عيد ندارد» جرايم و فجايع و اقدامات ضد اسلامی رژيم را بر شمردند و در پى ايشان بقيه علما و مراجع نيز عيد نوروز را عزاى عمومى اعلام كردند. اين اقدام، پس از تحريم رفراندم و تحريم ديدار با شاه و پايدارى در برابر قانون انجمنهاى ايالتى و ولايتى ضربه ديگرى به رژيم بود. شاه كه به امريكايى‏ها قول داده بود، خودش سردمدار اصلاحات مورد نظر آنها خواهد بود و به همين دليل اجازه جايگزينى علم را با امينى گرفته بود، خود را در عرصه‏اى مى‏ديد كه هرگز گمان آن را نداشت و اگر تصورى هم از پايدارى حوزه در برابر برنامه‏هاى امريكايى داشت. مقاومت تا اين اندازه را تصور نمى‏كرد. تهاجم به فيضيه در روزهاى آغازين سال 1342 از سويى به عنوان يك عكس العمل و از سوى ديگر حاكى از آن بود كه رژيم براى انجام برنامه‏هاى خود از هيچ اقدامى فرو گذار نخواهد كرد و حركتى بود براى از ميدان خارج كردن جناحهاى ميانه‏رو و حوزه و در انزوا قرار دادن حضرت امام و يارانش. عصر روز دوم فروردين مجلس سوگوارى شهادت امام جعفر صادق (ع) كه از طرف آيت‏اله گلپايگانى در مدرسه فيضيه برگزار شده بود مورد تهاجم قرار گرفت. همزمان در مدرسه طالبيه تبريز نيز كه خود كانون عمده مبارزات اسلامى بود، اقداماتى مشابه صورت گرفت. اما بر خلاف پيش بينى رژيم و مشاورينش، فاجعه فيضيه تاثير عميقى بر توده مردم و حتى نيروهاى ميانه رو مخالف رژيم گذاشت، به طورى كه يكى از عوامل زمينه ساز قيام عمومى 15 خرداد شد. امام در چهلمين روز فيضيه پيام مهمى كه جامع مواضع قاطع و سازش‏ناپذير سياسى و انقلابى بود خطاب به ملت صادر كردند و شخص شاه را در تهاجم به فيضيه مقصر اصلى دانستند. با انتشار پيام امام و حركت علما در نجف، شاه متوجه شد كه برنامه‏ اجرا شده در فيضيه نتوانسته اهداف مورد نظر را تامين كند و لازم است عمليات در مقياس وسيعتر و با شدت بيشترى به اجرا در آيد. براى او امكان بازگشت و لغو برنامه‏هاى اعلام شده وجود نداشت، زيرا اين عمل مساوى با تعطيل برنامه‏هاى امريكا بود و مشخص بود كه رهبران امريكا از برنامه ريزى دراز مدت خود براى ايران چشم پوشى نخواهند كرد و مسلما كسى كه توانست به آن برنامه‏ها عمل كند مى‏توانست در راس هرم قدرت قرار گيرد. لذا تصميم به تشديد خشونت و ايجاد محيط رعب و وحشت در دستور كار دولت قرار گرفت. شاه در سخنرانى 28 ارديبهشت 1342 تهديد كرد كه اگر اين گونه كارها [مقاومت در برابر برنامه‏هاى رژيم] متوقف نشود، دست به كشتار وسيعى خواهد زد و كليه علمايى كه به نحوى در راه اندازى اين آشوبها سهيم باشند، دستگير خواهند شد. او گفت: «اگر لازم باشد كه انقلاب بزرگى، با خون يك عده بى گناه يعنى ماموران دولت، و يك عده بدبخت گمراه، آغشته شود، اين كارى است كه چاره‏اى نيست و خواهد شد.» 17 روز پس از سخنرانى شاه و با دستگيرى امام (ره)، درياى خونى كه او وعده داده بود در تهران، قم، مشهد و بسيارى ديگر از شهرهاى كشور جارى شد و پانزدهم خرداد به عنوان روزى به ياد ماندنى در تاريخ مبارزات و مجاهدات ملت ايران ثبت گرديد. منبع : قیام 15 خرداد به روایت اسناد ؛ فیضیه ، مرکز بررسی اسناد تاریخی منبع بازنشر: نشریه الکترونیکی دوران

انحلال احزاب دولتی رژیم شاه

بگومگوی سیدضیاء و رضاخان و نقش انگلیس

رضاخان، این به قول نورمن (وزیر مختار انگلیس در تهران)«دهاتی» بی سوادی که هیچ خارجی حاضر به معاشرت با او نبود، توسط کسانی به میدان فرستاده شد که می‎خواستند از او دیکتاتور مورد‌نظر انگلستان را بسازند. این امر می‎توانست محقق شود. هم شرایط اجتماعی و سیاسی و اقتصادی کشور و هم وضعیت روانی شخص رضاخان می‎توانست به این مهم کمک کند. از آن سوی حکومت سیدضیاء به واقع تسلط مستقیم انگلیس بر ایران تلقی می‎شد. این سیاست باید لزوماً تغییر می‎کرد و دولت با ثبات مقتدر متکی بر ارتش، امنیت لازم را برای سرمایه‎های بریتانیا فراهم سازد. بسیاری از مقامات بریتانیا نفرت و انزجار داخلی و بین‎المللی علیه قرارداد 1919 را دیده بودند؛ اینک باید به مقتضای زمان ارتش و مؤسسات و دوایر اداری به دست ایرانیانی اداره مي‌شد که در تحلیل نهائی با سیاستهای بلندمدت و کهنه بریتانیا در مقابل ایران که آن را سپر دفاعی هند تلقی می‎کردند، موافق آید . روز شانزدهم اردیبهشت ماه سال 1300 بین سیدضیاء و رضاخان بگومگوئی روی داد. از این به بعد رضاخان دیگر در جلسات کابینه شرکت نکرد. او حتی مقر اردوی قزاق را از محل اصلی قزاقخانه به قصر قاجار تغییر داد و تمام شبانه‌روز را در آنجا سپری مي‌كرد. نکته جالب رفتار احمدشاه بود که بدون اطلاع از حوادثی که در اطرافش مي‌گذشت، آتش نفاق بین رئيس‌الوزرا و وزیر جنگ را مشتعل‌تر مي‌ساخت. وزیر دربار او، مشارالملک هم رابط بین شاه و وزیر جنگ بود، او نیز بر اختلافات موجود دامن مي‌زد. سیدضیاء هم به واکنش جالب توجهی دست زد: او حقوق شاه و دربارش را کاهش داد و در مقابل بر حقوق ولیعهد افزود؛ به این امید که بتواند بین دو برادر اختلاف تولید کند و خود از این راه بر دوام عمر کابینه‌اش بیفزاید. او حتي مصمم شد شاه را برافکند و به جای وی محمدحسن میرزای ولیعهد را به مقام سلطنت برکشد؛ او با ولیعهد در این چارچوب ملاقاتهایی کرد. گزارش تحرکات سیدضیاء به شاه رسید. شاه به رئيس‌الوزرا دستور داد استعفا کند. بالاخره چند روزی بعد از آنکه رضاخان سردار سپه به وزارت جنگ معرفی گردید، سیدضیاء منفصل شد و در میان موجی از انزجار عمومی به اروپا رفت. دیگر به وجود او نیازی نبود. سیدضیاء به رغم جار و جنجالهای خود نتوانست نه اعتماد نیروهای داخلی را به دست آورد و نه قدرتهای خارجی را. ماندن او دیگر فایده نداشت. این است که روز چهارم خرداد مستعفی شد و از ایران خارج گردید. هیچ کس از رفتن او ناراحت نشد، سهل است تهران علیه او به حرکت درآمد و عده‌اي حتی قصد جانش کردند که قوای دولتی مانع شدند. تنها سه تن سیدضیاء را به هنگام خروج از ایران همراهی نمودند: گریگور ایپکیان که سرمقاله‎های روزنامه رعد را می‎نوشت و اینک رئیس تشکیلات بلدیه شده بود؛ ماژور مسعودخان کیهان که سمت وزیر مشاور داشت؛ و کلنل کاظم‌خان سیاح حاکم نظامی تهران که مدتی هم رئیس ارکان حرب گردیده بود. دستخط احمدشاه در مورد عزل سیدضیاء از همه توهین‌آميزتر بود: «نظر بمصالح مملکتی میرزا سیدضیاءالدین را از ریاست ورزاء منفصل فرمودیم و مشغول تشکیل هيأت وزراء جدید هستیم، باید کمال مراقبت را در حفظ انتظامات بعمل آورید و مطالب مهمه را مستقيماً بعرض برسانید.» به واقع انجام کودتا و هماهنگی‎های لازم، مهمترین اقدام نورمن بود؛ لیکن از این به بعد باید کسی وزيرمختاری ایران را به دست می‎گرفت که بتواند رضاخان را هدایت کند و در مسیرهای از پیش تعیین شده او را به اقدام وادارد؛ این فرد کسی جز سر پرسی لورين نبود. لورين کودتای رضاخان را صرفاً گامی مقدماتی برای تقویت نیروهائی می‎دانست که نایب‎السلطنه هند آنها را ابزاری مؤثر برای جلوگیری از رواج کمونیسم ارزیابی می‎کرد. براي انگلستان بهترین گزینه آن بود که استقلال ایران حفظ شود و برای جلوگیری از بهانه‎جوئی‎های همسایه شمالی، حکومت ایران خود حافظ منافع بریتانیا باشد؛ کاری که به خوبی از عهده رضاخان برمی‎آمد و منطبق با انتظارات وزارت مستعمرات، خزانه‎داری، دریاداری و حکومت هند انگلیس بود. در آن روزگار هیچ شخصیت بلندمرتبه‎ای وجود نداشت که صاحب قدرت باشد و درخور موقعیت روز؛ پس باید چنین فردی اختراع می‎شد. این فرد رضاخان بود و مطبوعات طرفدار او هم به سهم خویش تلاش می‎کردند او را بیش از آن چیزی که بود بنمايانند. رضاخان توسط مطبوعات به شدت ستایش می‎شد و صفاتی به او نسبت می‎دادند که تا دیروز خوابش را هم نمي‌‌دید. مردی که می‎خواست ایران را به عصر عظمت پیش از اسلام هدایت کند. سالها بعد معلوم شد حرکتی بسیار کوچک از سوی دست پشت پرده هدایت‌كننده رضاخان یعنی بریتانیا کافی است تا این به اصطلاح منجی ایران زمین و احیاکننده عظمت باستانی کشور، به همان قد و قواره‎ای برگردد که در شأنش بود؛ در شهریور 1320 این نجات دهنده قهرمان پذیرفت استعفا دهد و تحت‎الحفظ نیروهای بریتانیائی به تبعید رود. منبع : تاريخ سياسي ايران معاصر؛ بسترهاي تأسيس سلطنت پهلوي (1304-1299 ش) منبع بازنشر:نشریه الکترونیکی دوران

تحریم اقتصادی و اقتصاد مقاومتی در ایران (32-1330)

انعقاد قرارداد استعماری عامل خودکشی افسر عالیرتبه ایرانی

پاسخ‌های حضرت امام به مدعیان انحلال ارتش

با پیروزی انقلاب اسلامی، یکی از مسائل مهم کشور، چگونگی رفتار با ارتش به جا مانده از دوران طاغوت بود. در آن روز‌ها، برخی از گروه‌های سیاسی ـ که بعد‌ها به روی انقلاب اسلحه کشیدند و در خدمت صدام و آمریکا درآمدند ـ شعار انحلال ارتش باقی مانده از دوران رژیم شاهنشاهی و تشکیل ارتش توحیدی را سر می‌دادند و تلاش می‌کردند در درون سازمان ارتش، اخلال پدید آورده و سلسله مراتب آن را به هم ریخته تا امکان بهره‌گیری از ارتش در خدمت آرمان‌های مردم نباشد. ولی حضرت امام با اطمینان و اعتماد به کارکنان ارتش، نه تنها این سازمان بزرگ را برنچیدند، بلکه این ارتش را «ارتش الهی» نامیدند و با کمال اقتدار از آنان خواستند با سازمان و سلاح‌های خود و رسما، در روز ۲۹ فروردین، وفاداری خویش را به ملت اعلام نمایند و از مردم خواستند که رسما ارتش را با سمت «ارتش اسلامی» بشناسند و پشتیبانی خود را از آن اعلام نمایند. این کار به فاصله نزدیک به دو ماه پس از پیروزی انقلاب اسلامی و درست دو هفته پس از برگزاری همه پرسی در مورد نظام سیاسی آینده کشور و رأی مردم به تغییر رژیم شاهنشاهی، در شرایطی انجام گرفت که دسیسه دشمنان و نااهلان درونی و خارجی بر برچیده شدن ارتش متمرکز شده بود. در آن روزهای نخستین پیروزی نهضت خمینی، که زمینه برای دسیسه‌چینی با انگیزه جدایی در صفوف ملت فراهم بود، فعالیت دشمنان و کژفه‌مان از بیرون و درون برای عدم انسجام و شکل‌گیری ارتش با ایجاد شایعاتی چون «ارتش، طاغوتی و آمریکایی است و نمی‌شود به آن اعتماد کرد، در جامعه توحیدی همه با هم برابرند و سلسله مراتب نباید باشد و...» آغاز شد. در این شرایط، حضرت امام (ره) که خطر دسیسه‌‌ها را جدی دیدند، برای دفاع از ارتش ـ که در حال انسجام بخشیدن به سازمان به هم ریخته خود بود ـ با مجموعه سخنان خود، مردم و ارتشیان را آگاه ساختند و به گروه‌ها و دسیسه‌گران هشدار دادند و به شدت از موجودیت ارتش دفاع کردند: »شما دیدید که از اولی که این انقلاب به پیروزی رسید، اول قدم این بود که ارتش لازم نیست دیگر، اول حرف آنهایی که تابع سیاست‌های خارجی هستند، این بود که این ارتش «طاغوتی» است، این ارتش طاغوتی باید از بین برود. این کلمه را هم رویش گذاشتند که مردم را اغفال کنند! خوب، ما هم می‌‏دانستیم که مسأله چیست و این‌ها می‌‏خواهند چه بکنند. از این جهت، ما هم از روز اول این مطلب را محکوم کردیم و گفتیم که ارتش باید باشد؛ آنه م ارتشی که با قیام ارتش بود که ملت پیش برد و همه با هم دست به هم دادند و مسائل را پیش بردند. آن‌ها می‌‏خواستند که این قدرت را از ایران بگیرند و ارتش را نابود کنند و ارتش برود سراغ کار خودش و ایران بماند بدون ارتش و همچو راحت و آسوده آقای صدام بیایند هرجا دلشان می‌‏خواهد!... باید توجه داشته باشید که اسلام برای ارتش ارج قائل است. اسلام ارتش را لازم می‌‏داند و احترام برای او قائل است و پشتیبان اوست. و ملت ایران هم که مسلمان هستند و ما هم که به عنوان یک مسلمان هستیم، ارتش را با کمال قدرت حفظ می‌‏کنیم.» (صحیفه امام، ج۱۴، صص ۴۴۲-۴۴۳) در همین زمینه، از دیگر نکات جدی مورد توجه حضرت امام، تحکیم پیوند ارتش با ملت بود؛ پیوند این دو همواره از محوری‌ترین تأکیدات امام خمینی (ره) پیش و پس از پیروزی انقلاب بود. ارتش متکی به ملت، خواسته‌ای اسلامی است که حضرت امام، همواره آن را تحفه الهی می‌دانستند. «روز ارتش، روز مردم است... امروز ارتش، ارتش طاغوتی نیست، ارتش محمدی است»؛ «ارتش ایران و سایر قوای مسلح از پشتیبانی بی‌دریغ ملت در سراسر کشور آنچنان برخوردارند که در طول تاریخ، بی‌نظیر و بسیار کم نظیر است.» (صحیفه امام، ج۱۶، صص۲۰۰-۲۰۳) البته امام در‌‌ همان زمان برای تقویت توان نظامی کشور، اقدام به راه‌اندازی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی کردند تا بتوانند در برابر تهدیدات آمریکا بایستند و چه خوب امروز نتایج این کار حکیمانه برای ملت ایران روشن شده است. منبع: تابناک منبع بازنشر: سایت جام‌جم ایام

مجلس شورا و دوره‌های فترت

یکی از نکاتی که در ارتباط با تشکیل دوره‌های مختلف قانون‌گذاری ایران حائز اهمیت است، مسئله دوره‌های «فترت» می‌باشد. «فتور» در لغت به معنای اهمال و رکود و ضعف می‌باشد و فترت به معنای «راکد ماندن» و «متوقف گذاردن» است. در تاریخ مدون قانون‌گذاری ایران از بدو شروع اولین دوره مجلس شورای ملی در سال 1285 شمسی تاکنون چندین دوره فترت در حد فاصل دوره‌های مختلف قانونگذاری به وجود آمده است. با آنکه بر اساس قانون اساسی، بلافاصله پس از اختتام هر دوره قانونگذاری باید دوره جدید به فوریت تشکیل گردد، در فاصله 24 دوره‌ای که از عمر مجلس تا پیش از وقوع انقلاب اسلامی گذشت، بیش از 5 مورد دوره‌های ساختگی و غیر قانونی «فترت» به وجود آمد و هر دو دوره فترت حوادث و فجایع خونینی رخ داد. یکی از هدفهای مهم رژیم‌های وابسته در ایران در انحلال دوره‌های مختلف مجلس و به وجود آوردن دوره‌های فترت،‌ در حقیقت تعطیل کردن کانون دفاع از مردم در قبال حوادث و فجایع خونین رژیم‌های خودکامه بوده است. رژیمهای مزدور حاکم بر ایران از زمان مظفرالدین شاه که اولین مجلس تاریخ ایران تشکیل شد، تا پایان سلطنت جابرانه و غیر قانونی پهلوی که آخرین مجلس فرمایشی قبل از انقلاب اسلامی تشکیل گردید، هر یک به هنگامی که قصد خیانت به مردم و یا جنایت علیه آنان را داشتند برای آنکه سد مجلس یعنی کانون دفاع از مردم را از سر راه خود بردارند. آن را به لطائف الحیل منحل می‌کردند و نیات و مقاصد شوم خود را در دوره‌های موسوم به «فترت» که هیچگونه مجلسی در ایران وجود نداشته است، به اجرا می‌گذاردند. به همین خاطر در فاصله بین اختتام مجلس اول و آغاز مجلس دوم یک دوره فترت یک سال و چند ماهه به وجود آمد و در همین دوره روسها به درخواست محمد علیشاه مزدور به خاک ایران لشکرکشی کردند و بسیاری از شهرهای شمال کشور را به اشغال نظامی خود در آوردند و چون مجلس نمایندگان، برای اعتراض به این تجاوز وحشیانه وجود نداشت تنها پاره‌ای از نمایندگان مردم که تعهد بیشتری در قبال ملت و جامعه احساس می‌کردند، در اینجا و آنجا و در مساجد و منابر علیه این تجاوز جنایتکارانه به ایراد سخنرانی می‌پرداختند. در دوره حد فاصل مجلس‌های دوم و سوم نیز که به «فترت مجلس دوم و سوم» موسوم شد، سردر حرم امام هشتم(ع) توسط نظامیان روسی به توپ بسته شد و بسیاری از علمای تهران به دار آویخته شدند. در دوره فترت مجلس سوم و چهارم نیز شاهد کودتای رضاخان و نیز تحمیل قرارداد ننگین انگلیسیها (قرارداد معروف 1919) و شهادت عالم مجاهد شیخ محمد خیابانی بود. به همین ترتیب در دوره فترت بین مجلس چهاردهم و پانزدهم نیز شاهد تبعید آیت‌الله کاشانی روحانی متعهد و نماینده مردم تهران در مجلس قزوین و همچنین در دوره فترت بین مجلس بیستم و بیست و یکم نیز شاهد فاجعه 15 خرداد و دستگیری امام خمینی بودیم. اگر چه به استثنای چند دوره در صدر مشروطیت، تمامی دوره‌های مختلف مجلس ایران از عناصر درباری و چهره‌های کاملاً بیگانه از مردم تشکیل شده بودند، اما در عین حال حتی وجود افرادی انگشت‌شمار در مجلس نظیر «مدرس» نیز عاملی در جهت انحلال مجلس توسط شاهان خودخواه برای تحقق نقشه‌های آنان علیه مردم مسلمان ایران بود. منبع: روزنامه جمهوری اسلامی، 8 فروردین 1363 منبع بازنشر: سایت جام‌جم ایام

کاشف‌الغطاء، مجاهد استعمارستیز

چگونگی تاسیس وزارت شوارع و طرق

عملکرد هیچدهمین دوره مجلس شورای ملی

مجلس هجدهم شورای ملی در دوره فعالیت خود از 27 اسفندماه 1332 تا 26 فروردین ماه 1335 جمعا 400 فقره لایحه و قانون در زمینه‌های مختلف به تصویب رساند. مهمترین مصوبات این دوره از فعالیت مجلس شورای ملی موافقتنامه نفت و واگذاری [ حق] استخراج و حمل و فروش آن به کنسرسیوم بین‌المللی، طرح الغای تمام لوایح مصوب کابینه دکتر مصدق ناشی از اختیارات، قانون حقوق معلم در تمام کشور، قانون لایحه تثبیت پشتوانه اسکناس، قانون آمار و سرشماری، اساسنامه شرکت ملی نفت ایران، لایحه قانونی مربوط به اجازه تحصیل اعتبار از کشورهای متحده آمریکای شمالی و انگلستان، قانون منع کشت خشخاش و استعمال تریاک و قانون پرداخت مستمری به وراث افسران و درجه‌داران و هم ردیفان و سایر مستخدمین ارتش که در راه انجام وظیفه کشته شده‌اند، بوده‌اند. پس از کودتای 28 مرداد 1332، دولت و در کانون اصلی آن شخص شاه بیش از پیش قدرتمند شد و دخالت دربار در انتخابات مجلس به صورت چشمگیری افزایش یافت. در این هنگام برای تصویب لایحه کنسرسیوم، مجلسی نظیر مجلس نهم قانونگذاری در دوره رضاشاه که قرارداد شرکت نفت انگلیس را بدون سر و صدا در سال 1312 به تصویب رساند، لازم بود. با این اهداف، انتخابات و در حقیقت انتصابات دوره هجدهم قانونگذاری در زمستان 1332 آغاز شد و هجدهمین دوره مجلس شورای ملی در 27 اسفند 1332 شمسی آغاز به کار کرد. از وقایع مهم این دوره مجلس همچون سه دوره پیشین مجلس شورای ملی مسئله نفت بود که با افتتاح مجلس و انتصاب نمایندگان فرمایشی، مشکل شاه برای طرح مساله نفت حل شد و موافقتنامه نفت و واگذاری [ امتیاز] استخراج و حمل و فروش آن به کنسرسیوم بین‌المللی در این دوره به تصویب مجلس رسید. از کودتای 28 مرداد به بعد، محمدرضا شاه و دربار به طور موثر در انتخابات مجلس دخالت می‌کردند و با استفاده از شیوه‌های مختلفی همچون بکارگیری نیروهای امنیتی، تعیین و گزینش داوطلبان مورد نظر و حذف نامزدهای مستقل در جریان انتخابات اعمال نفوذ می‌کردند. به طور مشخص از دوره هجدهم مجلس شورای ملی و دوره دوم سنا، دخالت شاه در تعیین و ترکیب نمایندگان مجلس به حدی بود که این مجالس با اعضای یکدست و انتصابی آن خاطره مجالس دوره ششم تا سیزدهم را در ذهن زنده می‌کردند. بیش از نصف وکلای این دوره مجلس برای نخستین بار انتخاب شدند و از وکلای غیر مستعفی دوره هفدهم جز چند نفری که به مخالفت با دولت برخاسته بودند (آیت ا... کاشانی، مکی، دکتر بقایی و علی زهری) ، بقیه دوباره به مجلس بازگشتند. سیدجعفربهبهانی فرزند آیت‌ا... بهبهانی و سید مصطفی کاشانی فرزند آیت‌ا... کاشانی نیز به مجلس هجدهم راه یافته بودند. همچنین اقلیت دوره شانزدهم (مخالفان دکتر محمد مصدق) به پاس همکاری با رژیم برای سرنگونی دولت دکتر مصدق جزو وکلای این دوره قرار گرفته بودند. در مهرماه سال 1334، کمیته 18 نفره مجلسین (شورای ملی و سنا ) با افزایش زمان دوره مجلس از دو سال به چهار سال و نیز افزایش تعداد نمایندگان از 136 به 200 نفر موافقت کرد. بامداد روز سه‌شنبه 23 آبان 1334 سید مصطفی کاشانی نماینده مجلس هجدهم و فرزند آیت‌الله کاشانی درگذشت که روز بعد مجلس ختمی در مسجد سلطانی برای وی ترتیب داده شد اما هنگامی که حسین علاء (نخست‌وزیر وقت) قصد شرکت در این مجلس را داشت، هدف شلیک گلوله قرار گرفت ولی جان سالم به در برد. مجلس شورای ملی در آخرین روزهای عمر خود در جلسه 19 فروردین 1335، بودجه سال 1335 را تصویب کرد. روز یکشنبه 26 فروردین 1335، آخرین جلسه دوره هجدهم مجلس شورای ملی تشکیل شد. در این جلسه ابوالحسن حائری زاده وکیل اول تهران در دوره هجدهم که در دوره نوزدهم به مجلس راه نیافت از آخرین فرصت استفاده و در اعتراض به انتخابات سخنانی ایراد کرد و سپس تشریفات اختتام دوره با قرائت گزارشی از عملکرد مجلس به وسیله سردار فاخر و بیانات تشکرآمیز علاء نخست‌وزیر از همکاری مجلس با دولت به انجام رسید و دوره هجدهم مجلس نیز به کار خود پایان داد. منبع: مرکز پژوهشهای مجلس شورای ملی منبع بازنشر: سایت جام‌جم ایام

چهره بی پرده روسای ساواک

اولین رئیس ساواک، تیمور بختیار بود. تیمور بختیار پس از کودتای 28 مرداد ، هزاران نفر را تحت عنوان جرایم گوناگون بازداشت و شکنجه کرد و افراد زیادی را به علل مختلف و گاه واهی ، احضار و حبس کرد و هر صدای مخالفی را خاموش ساخت . فرح پهلوی در کتاب خود در مورد بختیار می‌نویسد: "بختیار به‌ خاطر روحیه ایلیاتی و کوهی خود بسیار خشن بود و دست ‌بزن هم داشت به‌طوری‌که در خیابان‌ها و معابر، مردم را بی‌دلیل کتک می‌زد. یک ‌بار، یک راننده تاکسی را به بهانه اینکه جلوی ماشین او پیچیده است، از اتومبیل بیرون کشیده، و آن‌قدر توی گوش آن بد‌بخت زده‌ بود که راننده تاکسی، شنوایی هر دو گوشش را از دست داده ‌بود." جیمز بیل (محقق آمریکایی) در مورد تحولاتی که در ریاست ساواک پس از برکناری تیمور بختیار به ‌وجود ‌آمد، می‌گوید: "سوء‌ قصد به حسنعلی منصور، نخست‌وزیر، [در بهمن‌ماه 1343] بلافاصله منجر به تغییرات عمده در سازمان‌های امنیتی و پلیس کشور گردید. شاه تصمیم گرفت که سپهبد نعمت‌الله نصیری را به ‌جای حسن پاکروان به‌عنوان رئیس ساواک منصوب کند. قبلاً پاکروان که مردی میانه‌رو و آرام بود، جانشین تیمور بختیار بی‌رحم و خشن شده ‌بود. اما جانشینی نصیری به ‌جای پاکروان، نمایانگر بازگشت به روزهای بختیار و حتی بدتر از آن بود. نصیری یک افسر کاملاً بی‌رحم و وحشی بود که در سال 1953 (1332) هنگامی‌که نیروهای سلطنت‌ طلب را علیه مصدق رهبری نمود، وفاداری و اخلاص خود نسبت به شاه را ثابت کرده ‌بود. نصیری دوره‌ای از کنترل پلیس مخفی را آغاز کرد که او را به یکی از منفور‌ترین و مخوف‌ترین مقامات در ایران تبدیل کرد." در یک سند "سرّی" سفارت آمریکا در تهران، به ‌تاریخ دوم ‌فوریه 1965 (سیزدهم بهمن 1343) در مورد تیمسار نصیری چنین آمده: "تیمسار نعمت‌الله نصیری در 8 ژانویه 1965 به‌ جای حسن پاکروان، رئیس سازمان اطلاعات و امنیت کشور شد. نصیری (رئیس سابق شهربانی کشور) به‌عنوان افسری بی‌رحم و کارا، ولی بی ‌فکر که وفادار و فداکار نسبت به شاه است، مشهور می‌باشد." آیت‌الله خلخالی نیز در مورد نصیری می‌گوید: "نصیری بسیار کثیف و زن‌باز و شراب‌خوار و زمین‌خوار بود. همه این مطالب را تیمسار جعفر قلی‌صدری [رئیس شهربانی کل کشور در رژیم شاه] پس از دستگیری، با دلیل و مدرک بیان می‌داشت." نصیری در‌سال 1357 به دلیل وقایع دوران انقلاب، از ریاست ساواک برکنار شد و به ‌جای وی سپهبد ناصر مقدم منصوب گردید. تیمسار منوچهر هاشمی (مدیرکل ضدجاسوسی ساواک) در مورد چگونگی انتخاب مقدم برای ریاست ساواک، اظهار می‌دارد که این انتخاب طبق توصیه آمریکایی‌ها انجام شده ‌است. وی می گوید که یک روز ارتشبد نصیری اظهار ‌داشت: "آمریکایی‌ها از طریق اردشیر زاهدی پیغام داده ‌بودند که سپهبد مقدم مناسب‌ترین افسر برای ریاست سازمان اطلاعات و امنیت کشور است. لذا این انتخاب طبق نظر آنها انجام گرفته ‌است." سپهبد ناصر مقدم، در ‌آذر ‌1357، طی ملاقاتی با شاه، پیشنهاد کرد توسط یک پزشک از نیروهای ساواک که در فرانسه اقامت دارد، امام‌خمینی با تزریق مواد سمی به قتل برسد، اما حاضران در جلسه، عواقب چنین اقدامی را برای رژیم پهلوی سخت خطرناک ارزیابی کردند و بدین ‌ترتیب طرح مقدم، مسکوت ماند. کارگزاران استعمار و طراحان ساواک، از همان ابتدای کار کوشیدند افسران غیر‌مسلمان را به این سازمان انتقال دهند و از وجود آنان در راه تحقق اهداف خود بهره بگیرند. از آنجا‌ که در ارتش ایران افسران یهودی وجود نداشتند، مسئولان امور کوشیدند تا به ‌جای آنان از افسران بهائی - که قرابت فکری و رفتاری مشابه با یهودیان صهیونیست داشتند و همچون صهیونیست‌های یهودی کینه‌ای کور و آشتی‌ناپذیر با مسلمانان ابراز می‌کردند - در این سازمان و در برخورد با مبارزان مسلمان، سود جویند. به همین دلیل بود که برخی از مدیران ارشد و میانی ساواک را بهائیان تشکیل می‌دادند. یکی از معروف‌ترین چهره‌های بهائی ساواک، پرویز ثابتی بود. وی ریاست اداره کل سوم ساواک یا همان امنیت داخلی را برعهده‌ داشت که مسئول مستقیم برخورد با مبارزین و مخالفین رژیم شاه، دستگیری و زندان و شکنجه آنان بود. در این دوره است که می‌بینیم روحانیون مبارزی مانند آیت‌الله سعیدی به‌ خاطر اعتراض به سرمایه‌داران آمریکایی دستگیر و در زیر شکنجه‌های وحشیانه ساواک به شهادت می‌رسند. نفرت از گروه‌های مبارز مسلمان و به‌ویژه روحانیت مبارز، در این دوره، در اوج خود قرار دارد. یکی‌دیگر از شکنجه‌گران بهائی ساواک، سرهنگ زیبائی نام داشت. علی‌رغم آنکه فردوست ادعا می‌کند که پس‌از ورود به ساواک و اطلاع از شهرت سرهنگ‌ زیبائی در شکنجه زندانیان، وی را از ساواک اخراج کرده، اما در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی مکانی منسوب به سرهنگ زیبایی کشف شد که درآن انواع و اقسام ابزارهای شکنجه وجود داشت. تا قبل ‌از ‌سال 1350، کمیته ‌مشترکی برای مبارزه با مخالفین رژیم شاه وجود نداشت. شهربانی و ساواک هر‌کدام برای خود کار می‌کردند و جداگانه تعقیب و مراقبت و دستگیر می‌کردند. حتی ضد اطلاعات ارتش هم برای خودش کارهایی انجام می‌داد. پیش می‌آمد که گاهی بر سر سوژه‌ای، هم شهربانی کار می‌کرد و هم ساواک. این رویه اختلالاتی را پیش آورده‌بود. تا این که به دستور شاه در مورخه 4/1/1350کمیته ‌مشترک ضدخرابکاری در محل شهربانی تشکیل شد و دو کمیته‌ای که ساواک به‌منظور تعقیب مبارزین و گروه‌های مسلح تشکیل داده ‌بود، منحل و کلیه نیروها و امکانات آن در اختیار کمیته‌ مشترک قرار گرفت و مقرر شد کلیه سرنخ‌های اطلاعاتی و عملیاتی ساواک، اطلاعات شهر‌بانی، پلیس تهران، اکیپ‌های کمیته و سایر مراجع رژیم ، در اختیار کمیته ‌مشترک ضدخرابکاری قرار ‌گیرد. مسئولیت کمیته مشترک بر ‌عهده سپهبد ‌صدری (رئیس شهربانی وقت) قرار ‌گرفت و مسئولیت ستاد آن بر عهده پرویز ثابتی (مدیرکل امنیت داخلی ساواک) قرار داده ‌شد. با وجودی‌ که جایگاه سازمانی رئیس کمیته‌مشترک در حد معاون اداره کل سوم (امنیت داخلی) ساواک بود، لکن به دلیل اهمیت و حساسیت کمیته ‌مشترک، چارت سازمانی و وظایف و اختیارات و حکم ریاست آن توسط شخص شاه تصویب و صادر می‌شد. شدت سرکوب و اختناق اعمال ‌شده توسط کمیته‌ مشترک به‌ آنجا می‌رسد که بنا به اعتراف فرح پهلوی، حتی یک دانش‌آموز را نیز به جرم خواندن یک کتاب، شکنجه کرده و به قتل می‌رساند. منبع: روزنامه کیهان – شماره 20680 – دوشنبه 16 دی 1392- صفحه 6 منبع بازنشر: سایت جام‌جم ایام

تقویم یهودی، مبنای تاریخ شاهنشاهی

ز برجسته‌ترین تحرکات یهودی و صهیونیستی در تاریخ معاصر ایران، برپایی جشن‌های 2500 ساله شاهنشاهی شیراز، در سال 1350 شمسی / 1971 میلادی است. صرف‌نظر از چگونگی زمینه‌سازی‌ها، اقدامات و توجیهات درباره برگزاری مراسم موسوم به جشن‌های 2500 ساله شاهنشاهی و به علاوه، صرف هزینه‌های هنگفت و نیز مفاسد فراوان این مراسم، به طور خلاصه می‌توان گفت؛ طراحی و اجرای این برنامه به تمامی از سوی مجامع صهیونیستی و اسرائیلی بود. در افشای ماهیت این جشن، مثل همة موارد مشابه بیش و پیش از هرکس، حضرت امام خمینی(س) پرچمدار نهضت اسلامی بود که مردم مسلمان ایران را نسبت به ماهیت و اهداف برگزارکنندگان این مراسم هشیار و آگاه نمود: «... اطراف مملکت ایران در این مصیبت گرفتار هستند و میلیون‌ها تومان خرج جشن شاهنشاهی می‌شود. از قراری که یک جایی نوشته بود، برای جشن خود شهر تهران 80 میلیون تومان اختصاص داده شده است؛ این راجع به خود شهر است. کارشناس‌های اسرائیل برای این تشریفات دعوت شدند به طوری که خبر شدم و نوشتند به من، کارشناس‌های اسرائیلی مشغول به پا داشتن این جشن هستند و این تشریفات را آنها دارند درست می‌کنند. این اسرائیل که دشمن اسلام است و الآن در حال جنگ با اسلام است...(1)» امام خمینی ضمن نکوهیدن فسادگری‌های شاه و افشای توطئه صهیونیست‌ها، به سران کشورهای اسلامی هشدار دادند: «... به این ممالک اسلامی بگویید که نروید به این جشنی که اسرائیل دارد بساط جشنش را به پا می‌کند یا درست می‌کند؛ کارشناس‌های اسرائیل در اطراف شیراز دارند بساط جشن را درست می‌کنند. در این جشنی که کارشناس‌های اسرائیل دارند این عمل را می‌کنند، نروید...(2)» برخلاف آنچه که برای محمدرضاشاه و سران و دولتمداران رژیم پهلوی توجیه و القا کرده بودند و علی‌رغم تبلیغات ادعایی دربار پهلوی مبنی بر بزرگداشت 2500 سال سلطنت و پادشاهی در کشور ایران، واقعیت این بود که جشن‌های 2500 ساله، صرفاً با هدف نکوداشت خاطره و تاریخ عزیمت یهودیان از بابل به ایران و بیت‌المقدس در زمان کورش، در سال 539 قبل از میلاد بود. آن‌گونه که بعدها آشکار شد، محافل یهودی – صهیونیستی در سال 1340 شمسی/1961م، طرح و تمایل به برپایی این جشن را اعلام کرده بودند. در سال 1961، اسرائیلی‌ها تصمیم گرفتند تا به منظور یادبود آزادی و رهایی ملت یهود از اسارتش در بابل، کنگره‌ای با شرکت تاریخ‌نویسان برگزار نمایند. می‌دانیم که بخت‌النصر دوم، پادشاه بابل، پس از آنکه اورشلیم را فتح کرد، اسرائیلی‌ها را به اسارت به بابل برد. اسارت آنها در بین‌النهرین، مدت چهل سال به طول انجامید،‌ یعنی تا زمانی که کورش بزرگ، شاه پارس، بابل را در سال 539 پیش از میلاد به تصرف خود درآورد. در این تاریخ بود که او ملت یهود را به اورشلیم بازگردایند و دستور بازسازی معبدشان را صادر نمود. تاریخ‌نویسان و شرق‌شناسان ایرانی هم به این اجلاس اسرائیلیان دعوت شدند. مشاور فرهنگی دربار که از گرایش‌های جاه‌طلبانه شاه مطلع بود، [از شاه] درخواست ملاقات کرد. در این ملاقات، تاریخ‌شناس معروفی که متأسفانه با تمام دانش خود از شخصیتی ضعیف و نفوذپذیر برخوردار است، او را همراهی می‌کرد و نظریه زیر را ارائه نمود: به جای آنکه بگذاریم اسرائیلی‌ها این بزرگداشت را منحصر به آزادی یهودیان از بابل، نمایند، چرا تأکید را بر ارزشهای والای کورش کبیر، شاه هخامنشی قرار ندهیم و به سلطنت رسیدن او را به عنوان یکی از زمان‌های پرعظمت عهد عتیق جلوه ندهیم، تا به این ترتیب نشان دهیم که سلطنت در ایران منشایی اصلی و تاریخی دارد؟ این پیشنهاد به نظر شاه خیلی جالب آمد.(3) در آن زمان، بر اساس محاسبه کانون‌های صهیونیستی، سال 539 قبل از میلاد به عنوان مبدأ، با سال 1961 میلادی (1340 شمسی) جمع شده و رقم 2500 به دست آمده بود. بعضی دیگر عقیده دارند که چون کانون‌های مزبور موفق به برگزاری جشن‌ها در سال 1340ش/1961 نشدند، لذا ده سال بعد یعنی سال 1971م/1350ش، به برپایی این مراسم اقدام کردند. بر این اساس، آنها سال 1971 (1350شمسی) را با سال 529 قبل از میلاد، که تقریباً همزمان با آغاز پادشاهی کورش بود جمع و رقم 2500 را به دست دادند. در یک اثر تحقیقی نیز در این باره چنین تصریح و تأکید شده است: داستان آزادی یهود به دست کورش در تورات نقل شده و جشن‌های 2500 ساله که محمدرضا پهلوی راه انداخته بود در واقع به خرج ملت ایران و به خاطر بزرگداشت این واقعة تاریخی محبوب یهودی‌ها و با رهبری و برنامه‌ریزی صهیونیست‌ها بود.(4) محافل یهودی و صهیونیستی نیز در این باره اعترافات جالب توجهی داشتند که در این نوشتار، فقط به یک نمونه از آنها بسنده شده است. لطف‌الله حی یکی از سران انجمن کلیمیان تهران، نمایندة مجلس شورای ملی، از مشاهیر و معاریف فراماسون و عضو برجسته تشکیلات صهیونیسم که ریاست «شورای یهودیان ایران» در «شورای مرکزی جشن‌های 2500 ساله» را عهده‌دار بود، در مهرماه 1349، طی اطلاعیه‌ای در میان جامعه یهود ایران، در این باره چنین نوشت: این جشن‌ها در حقیقت یادبود اولین اعلامیه حقوق بشری در 25 قرن قبل است. همان اعلامیه‌ای که به فرمان کورش کبیر شاهنشاه بزرگ ایران در آزادی ملت یهود از اسارت بابل و آبادی خانه خدا و معبد دوم در اورشلیم صادر شد و نه تنها به منزله لوحه زرینی در بزرگی روحی و عظمت فکر انسانی شاهنشاهی ایران در تاریخ بشریت به یادگار مانده و هنوز هم می‌درخشد بلکه مادة تاریخ 2500 ساله جامعه یهودیان ایران شد. در حقیقت اعلامیه کورش کبیر ابتدای سکونت یهودیان ایران در ادوار عزرا و نحمیا و زر و بابل در این دیار مقدس به شمار می‌آید. فی‌الواقع جشن‌های سال آینده برای یهودیان ایران جنبة جشن 2500 ساله تاریخ ما [یهودیان] در ایران است. از این حقایق مهمتر آن که این جشن‌ها در عهد سلطنت پرافتخار پدر تاجدار و انسان بزرگ قرن ما شاهنشاه آریامهر که به حق نزد یهودیان جهان کورش ثانی لقب گرفته است انجام می‌گیرد. به همین منظور از مدت‌ها قبل از طرف شورای مرکزی جشن‌های شاهنشاهی با شرکت گروهی از سرشناسان و افراد بصیر جامعه یهود، شورای یهودیان ایران وابسته به شورای مرکزی جشن‌های شاهنشاهی تشکیل و با مطالعه مستمر و عمیق و مشاورات لازم برنامه اجرایی جامعه ما [یهودی‌ها] را در این باره تهیه نمود [... که] شامل اقدامات مفصلی در زمینه‌های فرهنگی – بهداشتی جشن‌ها و مشارکت جوامع مختلف یهودیان جهان است به موقع خود به اطلاع همگان خواهد رسید تا هر خانواده یهودی ایرانی سهم خود را در آن ادا نماید. به هر صورت محافل یهودی صهیونیستی با برگزاری جشن‌های مزبور، و تغییر تاریخ و تقویم هجری شمسی ایران به تاریخ ظاهراً شاهنشاهی و در واقع «تاریخ و تقویم یهود ایران» سعی در تعقیب مقاصد خود کردند که با پیروزی انقلاب اسلامی و سقوط سلطنت پهلوی توطئة آنها نقش بر آب شد. پی‌نوشت‌ها - 1صحیفه نور، ج 1: ص 167؛ سخنرانی 6 خرداد 1350. -2 همان. -3 احسان نراقی: از کاخ شاه تا زندان اوین؛ ترجمه سعید آذری؛ مؤسسه خدمات فرهنگی رسا؛ چاپ اول، 1372؛ ص 59. -4شمس‌الدین رحمانی؛ لولای سه قاره؛ چاپ اول، 1371؛ حوزه هنری: ص 49. منبع: پژوهه صهیونیت منبع بازنشر: سایت جام‌جم ایام

خستگی‌ دوگل در شیراز

ژنرال دوگل رئیس جمهور اسبق فرانسه در 24 مهر 1342 برای دیداری 4 روزه از ایران در رأس هیأتی به تهران آمد.دو گل که دهها خبرنگار و عکاس فرانسوی‌،او را همراهی می‌کرد، در روز 27 مهر با برنامه‌ریزی دولت ایران از شیراز نیز بازدید کرد. مسافرت یک روزه دیدار از شیراز شامل گردش در اتومبیل روباز در شهر، افتتاح یک کارخانه، بازدید از تخت جمشید و چندبرنامه دیگر برای رئیس ‌جمهور کهنسال فرانسه که بیش از هفتاد سال از عمرش می‌گذشت، غیر قابل تحمل بود. از این رو او با ترفندی توانست خود را از زیر بار یکی از خسته‌کننده‌ترین برنامه‌ها‌ی مراسم نجات دهد. بهتر است ماجرا را در گزارش «ادوارد سابلیه» خبرنگار روزنامه لوموند که در آن سفر همراه هیأت دوگل در شیراز بود، دنبال کنیم. «سابلیه» در لوموند می‌نویسد: مسافرت سال 1963 ژنرال دوگل به ایران یکی از سفرهای فراموش نشدنی او است. ژنرال پس از دو روز مهمانی در تهران که ساعاتش اشغال و پر بود و طبعاً این ساعات طاقت‌فرسا [و بدون استراحت] متناسب با سن و سالش نبود، با هواپیما از تهران وارد شیراز شد. در شیراز که نزدیک تخت‌جمشید واقع است، به میان جمعیت رفت و با مردم کوچه و بازار این شهر که برای استقبال و تماشایش در دو طرف خیابان صف کشیده بودند از نزدیک تماس گرفت و ساعاتی را در زیر آفتاب سوزان با آنها گذراند.آنگاه زیر همین آفتاب برای افتتاح کارخانه‌ای در همان شهر شیراز سوار اتومبیل روباز شد و به آنجا رفت و در آنجا نیز مدت دو ساعت در زیر آفتاب بسر برد. ژنرال دوگل آن دو ساعت را با ادب و متانت تحمل کرد و آنگاه او را به تخت جمشید بردند. رئیس جمهور فرانسه و همراهانش ـ‌که من نیز جزو آنها بودم ـ‌ بعد‌از ظهر به تخت‌جمشید ـ که در یک دشت آفتابی قرار داشت ـ‌ رسیدند. اما در آنجا قرار بود مدیر امور آثار تاریخی، به زبان فرانسه نطق مفصلی بکند. وی در پشت تریبون قرار گرفت. از حجم صفحاتی که در دست داشت معلوم بود که سخنرانی‌اش طولانی خواهد بود و همه ما در این فکر بودیم که ژنرال دوگل،‌آن پیرمرد هفتاد و هفت هشت ساله، چگونه می‌تواند آ‌ن سخنرانی مفصل را تحمل بکند. سخنران شروع به خواندن متن کرد: ‌حضرت رئیس‌جمهوری، خانمها، آقایان! من می‌خواهم تاریخ این مکان تاریخی را برایتان بگویم. تخت‌جمشید از آثار پرارزش عصر .... مهمانان همه زیر گوشی به هم می‌گفتند معلوم می‌شود ما باید چند هزار سال تاریخ را در اینجا گوش کنیم. فکر اینکه گوینده می‌خواهد تاریخ تخت‌جمشید را بگوید،‌آن هم تاریخ چند‌هزار ساله، ما را نگران کرد. واقعاً در آن آفتاب سوزان، گوش دادن به شرح وقایع چند‌هزار سال تاریخ، یک کشور خارجی عذابی وحشتناک بود! کاش شما هم آنجا بودید و چهره‌ی ناراضی ژنرال را می‌دیدید. او در آن موقع به استراحت نیاز داشت و شدیداً ناراحت بود. هنوز چند دقیقه از سخنرانی مدیر امور آثار تاریخی نگذشته بود که وی گفت: ... لیکن قبل از آنکه وارد اصل موضوع و تاریخ این محل تاریخی بشوم، بگذارید به عرض میهمانان گرامی برسانم که اسکندر مقدونی در سال 326 قبل از میلاد به ایران لشکر کشید و این بنای باشکوه تاریخی را آتش زد و ... ژنرال دوگل که حوصله شنیدن تاریخچه طولانی تخت‌جمشید را نداشت با موقع‌شناسی و زرنگی تامی که مخصوص خودش بود،‌ ناگهان کلام سخنران را قطع کرد و برخاست و گفت: بسیار خوب، برویم ببینیم از آن آتش‌سوزی چه باقی مانده است؟ و سپس برای بازدید از ستونها و آثار باقیمانده از آن قصر باشکوه تاریخی به راه افتاد. وی با این کار نه تنها خودش، بلکه ما و عده‌ی بسیاری را از شنیدن آن سخنرانی طولانی در زیر آفتاب خلاص کرد.» منبع: اطلاعات سال 1351، ص 91، گزارش «خاطرات کوچک از خبرنگاران بزرگ» منبع بازنشر: سایت جام‌جم ایام

ماجرای دعوای همسران آقای نخست وزیر بر سرِ ارثیه

پس از مرگ حسنعلی منصور، دعوا بر سر تصاحب پول های دزدی شده و چپاول کرده او از اموال عمومی، بین پدر (منصورالملک) و همسران او بالا گرفت، که گزارشِ زیر گوشه ای از آن ماجرا را نقل کرده است، یادآوری این نکته ضروری است که یکی از طرف های دعوا رجبعلی منصور است که در برآوردی که در سال 1337 از ثروت وی، به عمل آمده، فردی بسیار متمول که در حدود 50 میلیون تومان ثروت دارد، معرفی شده است: شماره: 111/ 302 تاریخ: 28/ 4/ 44 «اخیراً بین بیوه مرحوم منصور نخست وزیر فقید و آقای رجبعلی منصور بزرگ خاندان منصور بر سر تصاحب پول های که در زمان نخست وزیری مرحوم منصور به حساب شخصی ایشان در یکی از بانک های سوئیس ریخته شده اختلافاتی بروز نموده و در حالی که همسر مرحوم منصور مدعی گردیده که کلیه موجودی این حساب متعلق به وی و فرزندانش می باشد آقای رجبعلی منصور این موجودی را متعلق به تمام خانواده ی منصور می داند و دامنه ی این اختلاف تا آن جا کشیده شده که بیوهی منصور در سوئیس وکیلی برای خود تعیین نموده است. علت دیگری که همسر مرحوم منصور تاکنون موفق به دادن انحصار وراثت نگردیده آن است که مرحوم منصور 5 ماه قبل از سوءقصد، بانو آهی یکی از کارمندان شرکت بیمه را محرمانه به عقد خود درآورده و اکنون این بانو هم مدعی حق السهم خود از نقدینه و ماترک مرحوم منصور می باشد و چون اخیراً پی برده که مرحوم منصور پول هایی در یکی از بانک های سوئیس داشته که بر سر تصاحب آن بین همسر اول منصور و آقای رجبعلی منصور اختلافی بروز نموده، لذا هر دو را تهدید نموده که اگر سهم او را ندهند با مراجعه به مراجع رسمی و ارائه ی عقدنامه ی خویش و همچنین جنینی که در رحم دارد تقاضای سهم الارث خواهد نمود. روی این اصل آقای هویدا نخستوزیر، به منظور حفظ آبروی مرحوم منصور پادرمیانی نموده و از آقای رجبعلی منصور تقاضا می کند که برای تعیین تکلیف بانو آهی به ایران بیایند و ابتدا بانوی مزبور را راضی و ساکت نموده و سپس به حل اختلاف بین خود و عروس بزرگش بپردازد و سفر اخیر رجبعلی منصور سفیر کبیر ایران در دفتر اروپایی جامعه ی ملل به تهران برای همین منظور بوده است.» منابع: 1-حسین فردوست، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، ج1، تهران: اطلاعات، 1388. *اتفاقات تاریخی به روایت اسناد ساواک، تهران: وزارت اطلاعات، 1386. منبع:قدس منبع بازنشر: سایت جام‌جم ایام

اولین "سپهبد" ایران: احمد امیراحمدی

احمد آقاخان (امیراحمدی) فرزند ” سرتیپ تقی آقا“ در سال 1267 خورشیدی در تهران متولد شد و در سن شش سالگی به مدرسه ”افتتاحیه“ واقع در محله سنگلج تهران و سپس به مدرسه ” تربیت“ رفت. چون فرزند افسر قزاقخانه بود در مدرسه قزاقخانه که در آن موقع به دست روسها اداره می‌شد، به ادامه تحصیل پرداخت. در سن چهارده سالگی به فوج گارد سوار قزاق انتقال یافت و با درجه گروهبان دومی، وکیل‌باشی (قائم‌مقام)...

...

مقالات

ساده‌زیستی؛ شاخصه‌ی مهم رهبری امام خمینی (ره) - میزانی برای رهبری در جامعه اسلامی

حکومت رضاشاه؛ مطلقه‌ی نوساز یا دولت سلطانی؟ - نگاهی به مجادله نظری درباره ی نوع دولت پهلوی اول

آمریکایی‌ها چه شناختی از رهبری امام (ره) داشتند؟ - بررسی نوع نگاه آمریکا به رهبر مبارزات انقلاب اسلامی

آیا انگلیسی‌ها می‌پذیرند کودتای رضاخان انگلیسی بود؟ - کودتای سوم اسفند 1299 به روایت انگلستان

چگونگی تاسیس ساواک

واردات شکر !

چرا دولت سید ضیاء «کابینه سیاه» لقب گرفت؟

سوارکاران بی رحم به روایت جمال‌زاده

چگونه رضاخان پای دزدان آمریکایی را به گنجینه های آثار باستانی ایران باز کرد؟

سکه های طلا به جای نقل و نبات !

ریشه یابی تعرض رژیم شاه به فیضیه

انحلال احزاب دولتی رژیم شاه

بگومگوی سیدضیاء و رضاخان و نقش انگلیس

تحریم اقتصادی و اقتصاد مقاومتی در ایران (32-1330)

انعقاد قرارداد استعماری عامل خودکشی افسر عالیرتبه ایرانی

پاسخ‌های حضرت امام به مدعیان انحلال ارتش

مجلس شورا و دوره‌های فترت

کاشف‌الغطاء، مجاهد استعمارستیز

جنوب ایران، جولانگاه نظامیان انگلیسی

تصرف اصفهان در جنگ جهانی اول

روزگاری که تخم‌مرغ یک شاهی بود - آداب و آیین پیشواز نوروزی در روزگار گذشته

مدرس و جمهوری رضاخانی

شیوع آدمخواری در دوران قحطی

چگونگی تاسیس وزارت شوارع و طرق

عملکرد هیچدهمین دوره مجلس شورای ملی

چهره بی پرده روسای ساواک

تقویم یهودی، مبنای تاریخ شاهنشاهی

خستگی‌ دوگل در شیراز

ماجرای دعوای همسران آقای نخست وزیر بر سرِ ارثیه

اولین "سپهبد" ایران: احمد امیراحمدی