مقالات

شركت نفت انگليس و ايران چگونه تأسيس شد؟

شركت نفت انگليس و ايران چگونه تأسيس شد؟ سابقه توجه انگليسي‌ها به منابع و ذخاير نفتي ايران بسيار طولاني و به 36 سال قبل از كشف نفت در ايران مي‌رسد. در سال 1872 يك انگليسي به نام «بارون جوليوس دو رويتر» (كه خبرگزاري رويتر را به نام خود بنيان نهاد)(1) امتياز بهره‌برداري از نفت ايران را از ناصرالدين شاه قاجار به دست آورد.(2) اين امتياز در جريان نهضت تنباكو لغو شد. سپس در 1889 ناصرالدين شاه در جريان سومين سفر اروپايي خود امتياز بانك...

ايران عصر پهلوي ارض موعود بهائيان

ايران عصر پهلوي ارض موعود بهائيان يكي از مظاهر اسلام‌زدايي در دوران حاكميت 50 ساله پهلوي‌ها، تقويت روزافزون مذاهب و اديان باطله اعم از اديان منسوخه يا مذاهب ساختگي و بي‌پايه بود. در اين دوران فرقه بهائيت رشد بي‌سابقه‌اي يافت. بهائيان در دوران حاكميت رضاشاه موفق شدند «محافل» و «بيت‌العدل» خود را دائر كنند. آنان فعاليتهاي خود را به ويژه در زمينه‌هاي فرهنگي تعقيب مي‌كردند. مدارس آنان شامل دبستان و متوسطه اعتبار خاصي داشت و...

به خاطر چاپ تصوير چند زن چادري

به خاطر چاپ تصوير چند زن چادري در روز سي‌ام بهمن ماه سال 1355 هجري شمسي، در صفحه شهرستان‌هاي روزنامه اطلاعات، عكسي از مراسم پيشاهنگي در شهرستان شهرضا در استان اصفهان چاپ شد. در اين عكس مربيان پيشاهنگي، زناني چادري بودند كه در حال اداي سلام پيشاهنگي بودند. محمدرضا پهلوي با ديدن اين تصوير، برافروخته شد. او كه همواره در نشريات و مجلات گوناگون دستوري عصر خود، شاهد ترويج بي بند و باري با نوشتن داستان‌هاي مبتذل و چاپ تصاوير آن چناني...

خاطرات مطبوعاتي

خاطرات مطبوعاتي ديدار سپهبد رزم آرا با دكتر فاطمي خاطره‌اي كه از دكتر فاطمي به ياد دارم، ديدار غيرمنتظره‌اي بود كه بامداد يك روز سپهبد رزم آرا از وي در خانه‌اش كرده بود. معمولاً دكتر فاطمي هر روز پيش از صرف صبحانه به نوشتن سرمقاله روزنامه مي‌پرداخت و پس از فراغت از نوشتن سرمقاله به خوردن ناشتايي مي‌پرداخت، چون هنوز ازدواج نكرده بود و تنها زندگي مي‌كرد، من غالباً هر بامداد به ديدارش مي‌رفتم و گاهي اوقات با هم صبحانه...

كمك‌هاي فرهنگي دكتر منوچهر اقبال!

كمك‌هاي فرهنگي دكتر منوچهر اقبال! در بهمن ماه 1347 براي دو هفته استراحت در هتل آبادان بسر مي‌بردم. در آن روزها يك هيأت بازرسي قضايي در آبادان به بازرسي سازمان‌هاي دولتي اشتغال داشت. رئيس اين هيأت، حجازي قاضي شريف دادگستري كه از دوستان من بود، نيز در همان هتل بسر مي‌برد و گاه با يكديگر برخورد و گفتگو داشتيم. يك شب در ميان گفتگوها از نتايج بازرسي از بخش اداري شركت نفت در آبادان سخن گفت و مديريت و نظم كارهاي تقي مصدقي رئيس مناطق...

شكوائيه جنوبي‌ها از مداخلات انگليس

شكوائيه جنوبي‌ها از مداخلات انگليس تحولات سياسي خليج فارس و نواحي پس كرانه‌اي آن در سال‌هاي بحراني پس از جنگ جهاني اول از اهميت بسياري برخوردار است. اين تحولات منجر به نتايجي گرديد كه منشاء بسياري از رويدادهاي مهم منطقه به حساب مي‌آيند. طي اين ايام كشور ايران شرايط بسيار دشواري را تجربه مي‌كرد. اوضاع نابسامان داخلي، مداخلات قدرت‌هاي استعماري در امور مختلف، سرخوردگي نيروهاي اجتماعي از نتايج انقلاب مشروطيت، چند دستگي...

شغل‌هاي علم

شغل‌هاي علم در رژيم پهلوي دوم، توزيع مسئوليتها و مشاغل نيز مانند ساير جلوه‌هاي اقتصادي و اجتماعي و فرهنگي، ناعادلانه بود. در حالي كه بسياري از تحصيلكردگان و نخبگان كشور، سالها در جستجوي كار بودند، متملقين حكومتي و از جمله درباريان در آن واحد تعداد زيادي شغل در اختيار داشتند به طوري كه از عهده انجام همه كارها و مسئوليتهاي خود برنمي‌آمدند. يكي از اين افراد كه تصريح كرده به دليل تعدد مسئوليتهايش به همه كارها نمي‌رسد...

ثروت‌اندوزي سرمايه‌داران يهودي ايران در اسرائيل

ثروت‌اندوزي سرمايه‌داران يهودي ايران در اسرائيل بي‌شك سرمايه‌داران يهودي كشورهاي مختلف جهان نقش مؤثري در تحكيم و تقويت بنيانهاي اقتصادي و سياسي رژيم صهيونيستي دارند. در 18 ارديبهشت 1349 ساواك در گزارشي به نقل از نمايندگي ايران در اسرائيل مي‌نويسد: عطف به رونوشت نامه 2535 مورخ 7/2/1349 راجع به انتقال سرمايه از ايران به اسرائيل به استحضار مي‌رساند كه صحت موضوع براي اين نمايندگي مورد ترديد نيست[...]. موضوع انتقال سرمايه از ايران به...

نقد كتاب ميلاد زخم

نقد كتاب ميلاد زخم «ميلاد زخم، جنبش جنگل و جمهوري شوروي سوسياليستي ايران» عنوان كتابي است كه نخستين بار در سال 1371 توسط دانشگاه پيتسبورگ در آمريكا منتشر شد و پس از ترجمه آن توسط شهريار خواجيان، در سال 1386 از سوي نشر اختران در تيراژ دو هزار نسخه به چاپ رسيد. نويسنده در پيش‌گفتاري كه نگاشته است، ضمن اشاره به رويدادهاي سياسي روسيه در اوايل دهه 90 ميلادي در اثناي آماده‌سازي متن كتاب و فراهم آمدن شرايط براي دست‌يابي به اسناد موجود...

جايگاه درس تاريخ در فرهنگ عمومي جامعه

جايگاه درس تاريخ در فرهنگ عمومي جامعه فرهنگ عمومي، فضايي است همگاني كه همگان در آن انديشه و احساس مي‌كنند و با يكديگر در تعامل قرار مي‌گيرند. يكي از عناصر اساسي شكل دهنده اين فضاي عمومي، تاريخ است. از آنجا كه تاريخ ميراث مشترك يك ملت است و همگان نسبت بدان احساس پيوند و تعلق دارند، و در همان حال، تاريخ خود در شكل گيري فرهنگ مشترك جامعه نقش اساسي دارد، سهم و جايگاه آن در فرهنگ عمومي جامعه مهم و حائز اهميت است. درس تاريخ و كتاب...

عمليات مداخله در طبس

عمليات مداخله در طبس اشغال لانه جاسوسي آمريكا در ايران، توسط «دانشجويان مسلمان پيرو خط امام» در 13 آبان 1358، واشنگتن را به چاره‌جويي و عكس‌العمل وادار كرد. دانيل كرين، نماينده كنگره آمريكا، در اين رابطه گفت: «من به كارتر اصرار كرده‌ام كه ناو هواپيمابر آمريكايي را به خليج فارس بفرستد تا نشان دهد عمو سام جدي است.»(1) جان كانالي، نامزد رياست جمهوري حزب جمهوري‌خواه، گفت: «اشغال سفارت بايد با عكس‌العمل شديد دولت آمريكا روبرو...

نفوذ بهائيت و صهيونيسم در عصر پهلوي دوم

نفوذ بهائيت و صهيونيسم در عصر پهلوي دوم حضور و نفوذ بهائي‌ها در مراكز مهم و حساس برنامه‌ريزي و سياستگزاري ايران در عصر پهلوي و نيز روابط گسترده و بسيار نزديك رژيم پهلوي با دولت اسرائيل؛ دولت و سلطنت را به حامي بي‌چون و چراي آنها تبديل كرده بود. از سوي ديگر، اين حضور و نفوذ، موجب شده بود تا آنها در بسياري از امور حساس در عرصه‌هاي گوناگون، در مسير برنامه‌ها و اهداف خود، نقش و دخالت خزنده و پنهان داشته باشند. گزارش رئيس شهرباني...

دردسر فرح پهلوي!

دردسر فرح پهلوي! روزنامه ديلي اكسپرس در صفحه سوم شماره 11 دسامبر 1975 (21 آذر 1354) در گزارشي به بررسي مشكل خاندان سلطنتي از جمله فرح پهلوي در تهيه هديه براي جشن پانزدهمين سال تولد رضا پهلوي پرداخته است. اين روزنامه در گزارش خود تحت عنوان «پسري كه همه چيز دارد» چنين مي‌نويسد: مشكل چه چيز خريدن براي نزديكترين و عزيزترين افراد به عنوان هديه ايده‌آل انسان را به آشفتگي سوق مي‌دهد. اما بياييد در اين فصل شادي‌بخش درباره خانواده...

شكار شكارچي در شكارگاه

شكار شكارچي در شكارگاه تيمور بختيار اولين رئيس ساواك در 1293 در يكي از ايلات بختياري در اصفهان متولد شد، او مدارج نظامي را طي كرد و پس از كودتاي 28 مرداد 1332 فرماندار نظامي تهران شد. در اسفند 1335 به رياست سازمان جديدالتأسيس ساواك منصوب شد. از 1336 در كابينه‌هاي اقبال، شريف‌امامي و اميني، معاون نخست‌وزير و رئيس ساواك بود. وي كه همواره سوداي احراز قدرت مطلقه را در كشور داشت، در 1337 طي سفري به آمريكا به كرميت روزولت و آلن دالس رئيس سيا...

فراماسون‌هاي دربار به روايت اردشير زاهدي

فراماسون‌هاي دربار به روايت اردشير زاهدي اردشير زاهدي معروف‌ترين سفير دربار پهلوي در آمريكا، در كتاب خاطرات خود به گوشه‌اي از مفاسد درباريان در قالب معرفي كلوپهاي فراماسونري در ايران قبل از انقلاب، اشاره كرده است. در كتاب زاهدي چنين مي‌خوانيم: يكي از وقايع عجيب، انتشار كتاب‌هاي افشاگرانه معروف به فراموشخانه (فراماسونري) در اوايل سال 1348 بود كه ايران را تكان داد و موجي از حيرت در محافل سياسي و اجتماعي آن روز كشور به وجود...

كندوكاو در جمهوري رضاخان

كندوكاو در جمهوري رضاخان جنبش جمهوريخواهي يكي از مهم‌ترين تلاشهاي روشنفكران و تجددگرايان هوادار رضاخان براي تغيير نظام سياسي مشروطه به نفع رضاخان و رياست جمهوري وي بود كه با هدف تمركز سياسي و ايجاد حاكميتي مقتدر و مدرن صورت مي‌گرفت. نطفه‌هاي اين حركت را بايد در سال‌هاي پس از جنگ جهاني اول جستجو كرد. اين انديشه تا حد زيادي محصول ناكارآمدي نهضت مشروطيت در تحقق بخشيدن به آرمان‌هايش بود. نهضتي كه با وجود جانفشاني‌ها و تحمل...

يك سند

يك سند سند زير تلگراف «لرد چلمز فورد» نايب‌السلطنه انگليسي هند(1) به آقاي «ادوين مونتاگ» وزير امور هندوستان در كابينه انگليس است كه در 22 ژانويه 1921 (دوم بهمن 1299) مخابره شده است. توضيح اين كه اين تاريخ يك ماه قبل از كودتاي رضاخان (سوم اسفند 1299) بوده و روسها متعاقب انقلاب بلشويكي نيروهاي خود را از ايران خارج كرده‌اند. همچنين «استاروزلسكي» فرمانده روسي قزاق‌ها تحت فشار انگليسي‌ها بركنار و از ايران اخراج شده (آبان 1299) و كابينه اول...

سعي كنيد تا سر در لجن فرو نرويد!

سعي كنيد تا سر در لجن فرو نرويد! رضاشاه در آغاز سلطنت خود سعي داشت شخصيتهايي را كه ممكن بود در آينده با وي به مخالفت برخيزند، به نحوي فريب دهد و آنها را با خود همراه سازد. يكي از افرادي كه با شاه شدن او مخالفت مي‌ورزيد، دكتر مصدق بود. رضاشاه در سال 1305 شمسي سعي كرد كه او را در كابينه نخست‌وزير خود مستوفي‌الممالك وارد كند؛ اما مصدق كه مي‌‌دانست رضاشاه ديكتاتوري بيش نيست و وزارت در حكومت او به معناي از دست دادن شخصيت و آزادي است،...

نقد كتاب خاطرات بزرگ علوي

نقد كتاب خاطرات بزرگ علوي «خاطرات بزرگ علوي» عنوان كتابي است كه ابتدا در 1376 در اروپا و سپس يك سال بعد در ايران توسط انتشارات دنياي كتاب منتشر شد. اين كتاب حاصل مصاحبه با «بزرگ علوي» و ضبط خاطرات شفاهي ايشان طي 29 جلسه گفت و شنود بوده است. بزرگ علوي در سال 1283 شمسي (1904 ميلادي) به دنيا آمد. پدرش ابوالحسن كه در سير فعاليتهاي مشروطه‌خواهانه سالها در پاريس و برلين به سر برده بود در سال 1302 دو پسر خود (مرتضي و آقا بزرگ) را نيز به آلمان...

همايش بزرگ تاريخ‌نگاري انقلاب اسلامي

همايش بزرگ تاريخ‌نگاري انقلاب اسلامي به مناسبت سي‌امين سالگرد پيروزي انقلاب اسلامي به همت «خانه كتاب» همايش بزرگي تحت‌عنوان «تاريخ‌نگاري انقلاب اسلامي» در هفته اول ارديبهشت ماه 1388 برگزار مي‌شود. محورهاي همايش عبارت است از : الف) ـ مباحث نظري تاريخ‌نگاري انقلاب اسلامي ـ زمينه‌ها: چارچوب‌ها و مفاهيم نظري تاريخ‌نگاري انقلاب اسلامي ـ جريان‌شناسي تاريخ‌نگاري انقلاب اسلامي ـ تطورات تاريخ‌نگاري انقلاب اسلامي ـ...

شاه و لابي يهود

شاه و لابي يهود اقليتهاي يهودي در جهان غرب به شدت در حكومت‌هاي خود مؤثرند و به خصوص اين نفوذ در آمريكا بسيار شديد است. لذا نمي‌توان اسرائيل را يك كشور تحت سلطه آمريكا و غرب تلقي كرد بلكه در واقع اين جهان غرب است كه تحت نفوذ اسرائيل مي‌باشد.1 از سويي اسرائيل پايگاه اصلي غرب در خاورميانه به شمار مي‌رفت و براي آمريكا كشور پول‌سازي محسوب مي‌شد. صرف وجود اسرائيل سبب مي‌گرديد تا كشورهاي عربي و ثروتمند منطقه، دلارهاي نفتي خود را...

تأثير گفتار و نوشتار در تدوين تاريخ كتبي

تأثير گفتار و نوشتار در تدوين تاريخ كتبي اشاره: مقاله حاضر از جمله مقالاتي است كه در اولين سمينار تخصصي تاريخ شفاهي در ارديبهشت 1383 در دانشگاه اصفهان، ارائه شد. ساير مقالات اين همايش در شماره‌هاي قبلي مجله الكترونيكي «دوران» تقديم خوانندگان گرامي گرديد. اين بحث كه آيا گفتار اصالت دارد يا نوشتار، به عبارت ديگر آيا زبان در گفتار بهتر مي‌تواند متجلي شود يا در نوشتار؟ به طور غيرمستقيم به بحث تاريخ شفاهي مرتبط است. پاسخ به اين...

بهائي‌ها، زرتشتي‌ها و يهودي‌ها در دوران رضاشاه

بهائي‌ها، زرتشتي‌ها و يهودي‌ها در دوران رضاشاه در دوره رضاشاه پهلوي در حالي كه شعاير اسلامي مورد بي‌اعتنايي قرار مي‌گرفت و روحانيون از هر سو تحت فشار بودند، وضع اقليت‌هاي مذهبي در اين دوره به مراتب بهتر از اكثريت مسلمانان بود. بنابر نوشتة تاريخ كمبريج «در مقابل علما كه در ايران جديد، منزلت و اقتدارشان آشكارا كاهش يافته بود، اقليت‌هاي مذهبي... از اهميت بيشتر و فرصت‌هاي بهتر براي پيشرفت اقتصادي برخوردار شده بودند كه...

بيگانگي شاه و مردم از نگاه «پارسونز»

بيگانگي شاه و مردم از نگاه «پارسونز» سابقه رژيم شاه در مسايل مربوط به حقوق بشر بد بود. بازداشت‌هاي خودسرانه، زنداني كردن افراد بدون محاكمه، شكنجه و اعدام سريع و آزار و تعقيب دانشجويان و كارگران مخالف و ناراضي يك امر عادي به شمار مي‌آمد. حكومت استبدادي شاه و فشار و اختناق حاكم بر ايران موجب عدم رضايت و گسترش موج مخالفت در ميان روشنفكران و دانشجويان ايراني گرديده و با توسعه دانشگاهها و مدارس عالي و افزايش تعداد دانشجويان اين...

تأملي در نامه عباس مسعودي به اسدالله علم

تأملي در نامه عباس مسعودي به اسدالله علم بسياري از رجال عصر پهلوي در برابر شاه و اطرافيانش داراي ضعف شخصيتي و چاكر مآبي بوده و سخنان و مكاتباتشان با دربار محمدرضا پهلوي با تملق و مجيزگويي توأم بوده است. عباس مسعودي بنيانگذار روزنامه اطلاعات كه از سال 1314 به بعد شش دوره نمايندة مجلس شوراي ملي، چهار دوره سناتور انتخابي و دو دوره سناتور انتصابي تهران بود يكي از همين اشخاص بود كه در اواخر عمر مورد بي مهري قرار گرفت و يكي از دلايل آن...

رازهاي جنگ ظفار

رازهاي جنگ ظفار چهل دو سال پيش بود كه در روزنامه كيهان مشغول كار شدم. چند سالي گذشت تا اينكه به‌عنوان خبرنگار حوادث، همراه با خبرنگاران نشريات مختلف به ظفار اعزام شديم تا از جنگ شورشيان با دولت عمان گزارش‌هايي تهيه كنيم. جنگ نيمه چريكي عجيب و وحشتناكي در سرزمين ظفار در گرفته بود كه طي آن هر روز صدها جوان ايراني هم به خاك و خون مي‌غلتيدند. قضيه از اين قرار بود كه شورشيان ظفار، با كمك تسليحاتي دولت ماركسيستي ـ مائوئيستي يمن...

خاطرات مطبوعاتي

خاطرات مطبوعاتي ماجراي پالتوي پوست 25 هزار دلاري اشرف پهلوي يكي از پرهياهوترين خبرهايي بود كه دو هفته پيش از ترور محمد مسعود، در روزنامه «مرد امروز» در صفحة دوم شمارة 136 مورخ دهم بهمن ماه 1326 به چاپ رسيده بود. برخي افراد ترور مسعود را ناشي از چاپ اين مطلب مي‌دانستند كه به دست عوامل اشرف پهلوي به قتل رسيده است. اما جريان نحوه چاپ اين خبر در روزنامه بدين قرار بود: روز سه‌شنبه ششم بهمن ماه ساعت شش بعدازظهر هنگامي كه در دفتر كارم در...

اولين همه‌پرسي انقلاب

اولين همه‌پرسي انقلاب اولين همه‌پرسي در ايران پس از انقلاب اسلامي بسياري از ناظران مسائل ايران را مبهوت و افكار عمومي جهان را تحت‌تاثير قرار داد زيرا تا پيش از آن اين‌گونه القا مي‌شد كه شكل حكومت آينده ايران براساس اجبارهاي ديني و قدرت متمركز روحانيون رهبري‌كننده انقلاب تعيين خواهد شد و اگرچه مردم انقلاب اسلامي را به راه انداخته‌اند، اسلام به‌عنوان يك ايدئولوژي ديني سهمي براي مشاركت سياسي مردم قائل نخواهد بود. اما...

نقد كتاب «خاطرات يك شورشي ايراني»

نقد كتاب «خاطرات يك شورشي ايراني» كتاب « خاطرات يك شورشي ايراني » به قلم مسعود بني صدر در تابستان سال 1384در پاريس و در شمارگان 500 نسخه به بازار كتاب عرضه شد . اين كتاب نخست به زبان انگليسي به رشته تحرير درآمد و سپس توسط آقاي فرهاد مهدوي به فارسي ترجمه شد . كتاب داراي 516 صفحه و توسط انتشارات خاوران طبع و منتشر شده است . مسعود بني‌صدر نويسنده كتاب در سال 1332 در تهران متولد شد. وي پس از پايان تحصيلات ابتدايي و متوسطه، در سال 1350 وارد...

از انقلاب روسيه تا كودتاي رضاخان

از انقلاب روسيه تا كودتاي رضاخان انقلاب بلشويكي در روسيه و پس از آن، برافتادن قاجايه و برآمدن رضاخان در ايران، هر يك به نوبة‌ خود سبب دگرگونيهاي اساسي در روابط ميان دو كشور شد. روسية تزاري، دشمن اصلي استقلال و تماميت ارضي ايران، در مارس 1917/اسفند 1295 سقوط كرد و زمام امور به دست حكومت افتاد. سرنگوني دولت تزاري و تشكيل حكومت موقت، بارقة اميدي بر دل مليون و آزادي‌خواهان ايران تاباند و آنان را دلخوش كرد كه ديگر دوران تركتازيهاي...

...

102

...