19 آذر 1401
احمد ساجدی
پرویز ثابتی از مقتدرترین و مرموزترین چهره‌های ساواک بود. او در ۱۳۱۵ در یک خانواده بهایی در سنگسر سمنان متولد شد. وی در ۱۳۳۷ به استخدام ساواک درآمد و در ۱۳۵۲ به جای ناصر مقدم رئیس اداره کل سوم ساواک شد و این سمت را تا پیروزی انقلاب اسلامی و فرار از کشور حفظ کرد. به گفته حسین فردوست: «ساواک در دوران مدیریت ثابتی به اوج بدنامی خود رسید.»[1] ثابتی در آبان ۱۳۵۷ از کشور گریخت. ابتدا به اسرائیل رفت و سپس راهی آمریکا شد و در آنجا اقامت گزید.
پرویز ثابتی معاون نعمت‌الله نصیری رئیس ساواک بود. گرچه ریاست اداره امنیت داخلی (اداره سوم ساواک) را بر عهده داشت ولی عملاً همه کاره بود. حسین فردوست قائم‌مقام ساواک برای اداره این سازمان، با او در ارتباط بود و محمدرضا پهلوی خط مستقیم تماس با او دایرکرده بود و در سازمان ساواک به وی اعتمادی فوق‌العاده داشت.
به موجب یکی از اسناد لانه جاسوسی آمریکا، سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) پرویز ثابتی را یکی از افراد «حلقه داخلی شاه» نامیده است. طبق این سند، «حلقه داخلی شاه را کسانی تشکیل می‌دهند که بیشترین نفوذ را بر او دارند و وفاداری کامل خود را به شاه ابراز می‌دارند - هرچند این کار به خاطر حفظ منافعشان باشد - و هرلحظه شاه به آنها نیاز داشت در کنارش باشند.»[2]
در میان افراد موجود در «حلقه داخلی شاه» پرویز ثابتی روابط نزدیکی با امیرعباس هویدا نخست‌وزیر داشت. آنها هر دو بهایی بودند و این خصوصیت سبب تحکیم ارتباط آنان با یکدیگر می‌شد. در یکی از اسناد لانه جاسوسی در این رابطه می‌خوانیم:
«در هر ارزیابی موقعیت هویدا، اسم پرویز ثابتی هم به میان می‌آید. ثابتی در تمام دوران زندگی بزرگسالی‌اش روابط نزدیکی با هویدا داشته است... ثابتی مسئول بازرسی، اظهارنظر و تصفیه نهایی کاندیداهای مقامات سیاسی بوده است. به همین ترتیب هویدا توانسته سوابق چندین نفر را که پیشینه شبه‌انگیزی داشته‌اند روشن کند.»[3]
هویدا حتی حزب تحت نفوذ خود (حزب ایران نوین) را نیز به تشکیلات امنیتی پرویز ثابتی نزدیک کرده بود. یکی از اسناد لانه جاسوسی در این خصوص چنین می‌گوید:
«حزب ایران نوین یک نهاد عظیم با وسعتی بود که هرگز در ایران شبیه آن وجود نداشته است. جذابیت این حزب برای اعضایش در آن بود که شخص را به سطح بالا می‌رساند. این حزب با توجه به تشکیلات سرتاسری، متصل به ساختارهای قدرت می‌باشد. رابطه نزدیک آن با تشکیلات امنیتی، حوزه قدرت قابل توجهی بود. هویدا خود رابطه نزدیکی با یکی از سران قدرتمند ساواک یعنی پرویز ثابتی دارد. از این‌رو حزب هم این توانایی را دارد که اشخاص سابقه‌دار در جبهه ملی و حزب توده را در کادر بالای خود نگاه دارد در حالی که روزنامه‌نگاران یا دیگران با همین سوابق اخراج می‌شوند.»[4]
پرویز ثابتی در خرداد ۱۳۵۷ و پس از آنکه ناصر مقدم جانشین نعمت‌الله نصیری در مقام ریاست ساواک گردید از مقام خود برکنار شد. نام او همراه با نام تعداد زیادی از چهره‌های مشهور و بدنام ساواک برای اخراج در اختیار شاه قرار گرفت. این رویداد در یکی از اسناد لانه جاسوسی این‌گونه بازتاب یافت:
«دولت تصفیه و پاکسازی در ساواک را اعلام کرد. پرویز ثابتی که به خاطر حضورش در تلویزیون و دفاع از سازمان امنیت مشهور است، همراه با ۳۳ نفر دیگر که منفصل یا مجبور به بازنشسته شدن هستند، از جمله پاکسازی‌شدگان می‌باشند. این ۳۴ نفر وقتی ناصر مقدم جانشین نصیری شد تصفیه شدند.»[5]
ثابتی در آبان 1357 به شاه پیشنهاد داد ۱۵۰۰ نفر از بلندپایگان نظام که مسبب بسیاری از نارضایتی‌ها در جامعه هستند دستگیر و مجازات شوند تا هم سلطنت بماند و هم انقلاب فروکش کند. او درخواست کرده بود مخالفان، با شدت سرکوب شوند و وعده کرده بود که با اجرای این سیاست، به زودی ناآرامی‌ها فروکش خواهد کرد.[6] این طرح با تغییراتی در همان ماه به اجرا درآمد. روز ۱۵ آبان ۱۳۵۷ عده‌ای از بلندپایگان و مقامات عالی‌رتبه دولتی که عهده‌دار مشاغل مهم بودند در حرکتی نمایشی و با هدف فرونشاندن انقلاب اسلامی توسط دولت ازهاری بازداشت شدند. یک روز پیش از این(14 آبان) خروج نصیری و ثابتی (ارائه دهنده طرح) از کشور ممنوع شده بود و طبق یکی از اسناد لانه جاسوسی آمریکا «آنها تا هنگام پاسخ به اتهاماتشان در رابطه با تصدی طولانی‌شان در ساواک نمی‌توانند از کشور خارج شوند و مقامات قضایی پاسپورت آنها را نیز توقیف کرده‌اند.»[7] اما دو روز بعد وقتی سفارت آمریکا در تهران گزارش محرمانه این دستگیری‌ها را برای وزارت امور خارجه آمریکا ارسال کرد، تصریح کرد که «پرویز ثابتی مقام عالی رتبه ساواک نیز در فهرست کسانی بود که باید دستگیر می‌شدند. اما وی از کشور فرار کرده است.»[8] واقعیت این بود که پرویز ثابتی روز اول آبان 1357 با نام مستعار «عالیخانی» و با یک هواپیمای مسافری به مقصد رم، ژنو، لندن از کشور فرار کرده بود.[9]
ثابتی در دوران انقلاب اسلامی علاوه بر نقشی که در سرکوب مردم ایفا کرد، در به راه انداختن تظاهرات به نفع حکومت شاه نیز نقش اساسی داشت. یک سند لانه جاسوسی در این رابطه به نقل از سولیوان سفیر آمریکا چنین می‌گوید:
«... همین منبع به مشاور سیاسی ما گفته بود: پرویز ثابتی زمانی که هنوز جزو مقامات بلندپایه ساواک بود گفته بود که عازم کردستان است. هنوز چیزی از ادای این مطلب نگذشته بود که به طرفداری از شاه تظاهرات و البته حملاتی در آنجا آغاز گردید...»[10]
پرویز ثابتی نیز مانند بسیاری از رجال و کارگزاران کشوری و لشکری پهلوی میلیون‌ها دلار نقد از کشور خارج کرد. او دارایی‌های غیر منقول خود را نیز فروخته بود. یکی از اسناد لانه جاسوسی به نقل از «انجمن کارمندان بانک مرکزی ایران» می‌نویسد:
«نام پرویز ثابتی در فهرست کسانی قرار دارد که به خروج ارز از کشور به حساب‌های خود در بانک‌های سوئیس، فرانسه و آمریکا اشتغال دارند.»[11]
پی‌نوشت‌ها:
[1]. مظفر شاهدی، ساواک، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، بهار 1386، ص 831.
[2]. اسناد لانه جاسوسی، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، ج 1، کتاب «نخبگان و تقسیم قدرت در ایران»، سازمان مرکزی اطلاعات جاسوسی، نویسنده: «ارنست.آر.اونی.»، فوریه 1976، مبحث «پادشاه، دودمان او و دربار»، ص ۲۴۹ – 250.
[3]. اسناد لانه جاسوسی، همان، گزارش محرمانه سفارت آمریکا در تهران به وزارت خارجه آن کشور، ۱۰ جولای ۱۹۷۵ موضوع: «تک حزبی در ایران»، گزارش کنگره حزب رستاخیز، ص ۲۸۶.
[4]. همان، گزارش محرمانه سفارت آمریکا در تهران به وزارت امور خارجه آمریکا، آوریل ۱۹۷۵، مبحث «مراکز قدرت»، گزارش: سیستم حزبی، ص ۲۹۲.
[5]. اسناد لانه جاسوسی، همان، ج 9، سند شماره ۱۱۵: گزارش محرمانه سولیوان سفیر آمریکا به وزارت امور خارجه آن کشور، ۳۰ اکتبر ۱۹۷۸ (8 آبان ۱۳۵۷)، ص ۲۵۵.
[6]. مظفر شاهدی، همان، ص 831.
[7]. اسناد لانه جاسوسی، همان، ج 9، گزارش محرمانه سفارت آمریکا در تهران به وزارت امور خارجه آن کشور، ۵ نوامبر ۱۹۷۸ (۱۴ آبان ۱۳۵۷)، سند شماره ۱۲۶، ص ۲۷۷.
[8]. همان، گزارش محرمانه سفارت آمریکا در تهران به وزارت امور خارجه آن کشور، ۸ نوامبر ۱۹۷۸ (۱۷ آبان ۱۳۵۷)، سند شماره ۱۴۹، ص ۳۰۵.
[9]. «پرویز ثابتی از کشور گریخت»، بایگانی اسناد در سایت مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
[10]. اسناد لانه جاسوسی، همان، ج 7، سند شماره ۳، ۵ نوامبر ۱۹۷۸ (۱۴ آبان ۱۳۵۷)، ص ۱۶.
[11]. اسناد لانه جاسوسی، همان، ج 9، گزارش سولیوان سفیر آمریکا در تهران به وزارت امور خارجه آمریکا، ۲۹ نوامبر ۱۹۷۸ (8 آذر ۱۳۵۷)، سند شماره ۲۲۳، موضوع: «لیست کارکنان بانک مرکزی ایران در مورد خروج سرمایه‌ها»، ص 401.
تعداد بازدید: 757
