17 شهریور 1399
جواد رضایی
در ماه‌های منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی، شیراز در ابتدا وضعیتی داشت که آمریکایی‌ها از آن تعبیر به «جزیره آرامش» می‌کردند، اما با پرشور شدن حرکت انقلابی مردم ایران و افزایش خشونت افراطی نیروهای امنیتی حکومت پهلوی، حادثه‌ای در 27 آبان 1357 در شیراز رخ داد که از آن تعبیر به 17 شهریور شیراز شده است.
اولین اشاره به این حادثه در گزارش سیاسسی ـ امنیتی 19 نوامبر [28 آبان] آمریکایی‌ها شده است. آمریکایی‌ها در مورد این جزیره آرامش می‌نویسند: «شیراز که در هفته‌های گذشته مانند یک جزیره آرامش به نظر می‌رسید، صبح امروز شاهد خشونت بود. کنسولگری گزارش می‌دهد که نیروهای نظامی پس از دستورات بی‌‌نتیجه به جمعیت چند هزار نفری برای متفرق شدن، به سوی آنان تیراندازی کردند. گزارش شده است که 15 یا 16 نفر مورد اصابت [گلوله] قرار گرفته‌اند ولی تاکنون در مورد تعداد کشته شدگان تأییدیه‌ای در دست نیست.»[1]
در فردای آن روز آمریکایی‌ها اوضاع شهر را به شکلی افراطی آرام توصیف می‌کنند و می‌نویسند: «علیرغم آشوب‌های دیروز، شیراز در بیستم نوامبر آرام است و کنسولگری ما در آنجا گزارش می‌دهد که عملاً همه مدارس ابتدایی در سطح شهر اکنون باز می‌باشند.»[2]
از اسناد بعدی آمریکایی‌ها مشخص است که آنها دست به قضاوت عجولانه‌ای زدند. در سندی به تاریخ اول آذر 57 از تعطیل شدن کامل شیراز در اعتراض به حوادث 27 آبان خبر داده شده است. آمریکایی‌ها در این سند به شرح نسبتاً کامل و جهت‌گیرانه این حادثه می‌پردازند. در ابتدای این سند در مورد تعداد کشته‌شدگان آمده است: «کنسولگری شیراز گزارش می‌دهد که حادثه تیراندازی روز 19 نوامبر که در رسانه‌های بین‌المللی انعکاس یافته بسیار اغراق‌آمیز است. مسئولین حکومت نظامی مدعی هستند یک نفر کشته شده در صورتی که گروه‌های مخالف مدعی‌اند شمار کشته‌شدگان بیش از 200 نفر بوده است. بررسی کنسول از بیمارستان‌ها نشانگر آن است که یک نفر در هنگام ورود به بیمارستان جان سپرده و دو نفر دیگر در اثر جراحات وارده بعداً فوت کردند و حدود 20 تا 30 نفر زخمی به بیمارستان آورده شده بودند. تعدادی از مجروحین هم با ماشین‌های خصوصی از معرکه خارج شده بودند که احتمالاً عده ای از آنها کشته شده‌اند. با این وجود احتمال نمی‌رود که شمار کشته‌شدگانی که از جانب مخالفین ادعا شده، صحت داشته باشد.»
در ادامه، حادثه به این شکل شرح داده می‌شود: «این حادثه هنگامی اتفاق افتاد که جمعیتی در حدود 2000 نفر بعد از مراسم نیایش عید غدیرخم (یک جشن مذهبی) از مسجد خارج شدند. این جمعیت توسط فرد ناشناسی به میدانی در آن حوالی هدایت شد. در آنجا سربازان با آنها به زد و خورد پرداختند. گزارشات در مورد آنچه بعداً اتفاق افتاد با یکدیگر وفق پیدا نمی‌کنند. گویا فرمانده ارتش و رهبر گروه معترض با هم جروبحثی داشته‌اند. ولی به هر حال سربازان آتش گشودند. بعضی معتقدند که سربازان از داخل هلیکوپترها تیراندازی می‌کردند اما کنسول و رابط‌ها این عمل را بعید می‌دانند.»
در قسمت دیگری از این سند نیز آمریکایی‌ها این حادثه را میدان ژاله شیراز می‌دانند و می‌نویسند: «این میدان احتمالاً به میدان ژاله شیراز مبدل خواهد شد. بازار و حدود 50 تا 60 درصد از مغازه‌های دیگر در روز دوشنبه و سه‌شنبه بسته بود. امروز عملاً تمام شهر و مدارس در اعتراض به این حادثه تعطیل است. ادارات دولتی باز است ولی ظاهراً عملکرد واقعی خود را ندارند.»[3]
در دوم آذر، فردای سند قبل، آمریکایی‌ها ادعا می‌کنند در شیراز آرامش کامل برقرار است. در گزارش سفیر آمریکا آمده است: «برخلاف برخی گزارشهای مطبوعاتی، کنسول شیراز گزارش می‌دهد دیروز و امروز در شیراز آرامش کامل برقرار بود. در حالی که دیروز در سومین روز سوگواری برای تظاهرکنندگان که در یک درگیری شدید اوایل هفته جاری، توسط سربازان کشته شده بودند، اغلب مغازه ها بسته بودند، امروز بیشتر آنها مجدداً باز هستند.» در ادامه این سند در مورد وضعیت ناآرام تعدادی از شهرهای استان فارس آمده است: «آشوب هایی در یکی دو شهر کوچکتر استان فارس گزارش شد.»[4]
در سندی دیگری به تاریخ 5 آذر، به همان سبک سند قبلی آورده شده است: «تهران و شیراز علیرغم گزارش روزنامه‌ها در مورد شیراز، در دو شب گذشته آرام بوده اند.»[5]
حادثه 27 آبان شیراز که تعداد کشته و زخمی‌های آن تا 1100 نفر گزارش شده است، بازتاب دیگری در اسناد آمریکایی‌ها نداشته است و آنها با وجود کنسولگری در شیراز به بررسی بیشتر آن نپرداخته‌اند.
پی‌نوشت‌ها:
[1]. اسناد لانه جاسوسی آمریکا: کتاب نهم، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، 1388، ص 340، سند شماره 197، 19 نوامبر 1978- 28 آبان 1357.
[2]. همان، ص 342، سند شماره 198، 20 نوامبر 1978- 29 آبان 1357.
[3]. همان، ص 347، سند شماره 202، 22 نوامبر 1978- 1 آذر 1357.
[4]. همان، صص 350 و 351، سند شماره 204، 23 نوامبر 1978- 2 آذر 1357.
[5]. همان، ص 356، سند شماره 210، 26 نوامبر 1978- 5 آذر 1357.
تعداد بازدید: 1367
