19 بهمن 1398
الهام صالح
بیست سال نخست انقلاب اسلامی، دوره‌ای پر فراز و نشیب و قابل تأمل به شمار می‌رود. همین دلایل کافی است تا اتفاقات و رویدادهای این دو دهه از خلال خاطرات و تحلیل‌ها مورد بررسی قرار بگیرد. کتاب «انقلاب رو به جلو» به همین منظور تدوین شده است. این کتاب که کتابی در حوزه تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی محسوب می‌شود، حاصل گفت‌وگوهایی است که جواد کامور بخشایش با «سیدمرتضی نبوی» در بازه زمانی سال 1391 تا 1396 انجام داده و انتشارات موزه دفاع مقدس در سال 1397 با 476 صفحه چاپ و منتشر کرده است. سیدمرتضی نبوی، بین سال‌های 1360 تا 1364 وزیر پست و تلگراف و تلفن بود. نمایندگی مردم تهران در دوره‌های چهارم و پنجم مجلس شورای اسلامی را بر عهده داشت و یکی از اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام از بدو تأسیس تاکنون است.
تدوین کتاب «انقلاب رو به جلو» همان‌طور که در مقدمه آن اشاره شده، با دیگر متن‌های تاریخ شفاهی و خاطره، اندکی تفاوت دارد، به این معنی که گفت‌وگوها نه فقط با هدف تدوین خاطرات، بلکه با هدف روایت‌های مصاحبه‌شونده از بیست سال حیات جمهوری اسلامی انجام گرفته است. همچنین می‌توان کتاب «انقلاب رو به جلو» را به نوعی دیدگاه‌ها و مواضع سیدمرتضی نبوی قلمداد کرد که در میان آنها، به بیان دیدگاه‌ها و مواضع سیاسی هم‌فکرانش نیز می‌پردازد.
«انقلاب رو به جلو»، دارای 10 فصل است که اسامی برخی از این فصل‌ها عبارتند از: «مروری بر پیشینه انقلاب اسلامی»، «ماهیت انقلاب اسلامی»، «حزب جمهوری اسلامی از اوج تا فرود»، «از حزب تا سپاه»، «دولت سازندگی»، «دولت اصلاحات» و «نظرگاه‌ها».
در فصل اول کتاب، پیشینه انقلاب اسلامی مرور می‌شود. این مرور از سال 1342 که نقطه عطف مبارزه نیروهای مذهبی با حکومت پهلوی است، آغاز می‌شود. در همین دوره و پس از فوت آیت‌الله العظمی سید‌حسین بروجردی و آغاز مرجعیت امام خمینی، ایشان ابتدا به نصیحت شاه می‌پردازند، پس از کاپیتولاسیون، نصیحت‌های ایشان به مبارزه علنی علیه شاه تبدیل می‌شود. در همین فصل درباره برخورد امام خمینی(ره) با حکومت پهلوی چنین نوشته شده است: «برخورد حضرت امام را با رژیم شاه (به لحاظ ظلم و ستمی که شاه روا می‌داشته)، می‌توان این‌گونه تعبیر کرد که امام ظلم را تحمل نمی‌کردند و ضد ظلم هستند، همچنین وابستگی به عنصر بیگانه را نیز تحمل نمی‌کردند. همه اینها مسائلی است که به مرور زمان آشکار می‌شود.»
یکی دیگر از مخالفت‌های امام خمینی با شاه درباره حمایت از اسرائیل بود که در همین فصل به آن اشاره شده است: «از دیگر مسائلی که امام با آن برخورد می‌کردند، مسئله اسرائیل و حمایت شاه از آن رژیم بود. شاه با دریافت فانتوم‌هایی از آمریکا، مأموریت یافته بود که از رژیم اسرائیل حمایت و پشتیبانی کند. در آن زمان جرم مخالفت با اسرائیل از جرم مخالفت با شاه سنگین‌تر بود، لذا یکی از مخالفت‌های امام با شاه در جریان اسرائیل بود.»
در همین فصل این موضوع مورد توجه قرار گرفته است که استراتژی‌های داخلی، منطقه‌ای و جهانی امام چه بوده است: «استراتژی داخلی این بود که شاه باید برود، در منطقه بیان می‌کردند که اسرائیل باید محو شود و در سطح جهانی هم خطر اصلی را آمریکا گوشزد می‌کردند.»
فصل دوم کتاب به بررسی ماهیت انقلاب اسلامی می‌پردازد. در این فصل درباره تلاش‌های امام خمینی برای پیشبرد نهضت انقلاب نوشته شده است: «در چنین فضای بسته و خفقانی مبارزات فرهنگی با رهبری امام خمینی ادامه داشت و نهضت امام با یک روند رو به رشدی در حال حرکت بود و ایشان مداوم با سخنرانی و صدور بیانیه و اعلامیه مفاسد رژیم را افشا می‌کردند و به مردم آگاهی می‌دادند. اعلامیه‌ها و بیانیه‌های امام به سرعت در داخل ایران تکثیر و توزیع می‌شد و با آنکه سازمان امنیت حکومت تلاش زیادی برای برچیدن این روند و حرکت انجام می‌داد با این حال چون عامه مردم در آن دخیل بودند حرکت خود به خود تداوم می‌یافت.»
همچنین به تداوم این مبارزات در سال‌های 1355 تا 1357 نیز اشاره شده است: «ادامه این حرکت در سال‌های 1355 و 1356 و 1357 منجر به آغاز یک انقلاب جدی مذهبی به رهبری امام خمینی در ایران شد. با آنکه امام به خارج از کشور تبعید شده بود اما عده‌ای از یاران و شاگردان برجسته ایشان در اقصی‌نقاط کشور این انقلاب را هدایت می‌کردند.»
آغاز اعتصاب‌ها و برگزاری چهلم‌ها از جمله چهلم شهدای قم و چهلم شهدای تبریز، از دیگر مواردی است که در این فصل از آنها به عنوان شکل جدید مبارزه علیه حکومت پهلوی، نام برده می‌شود.
در همین فصل، تسخیر قلوب ارتشیان توسط امام خمینی که به ایجاد یک همدلی بین ارتشیان و ایشان منجر شد، مورد توجه قرار می‌گیرد: «با اوج‌گیری مبارزات مردمی رژیم به این نتیجه رسید که قدرت نظامی‌اش را به رخ مردم بکشد، لذا حکومت نظامی برقرار کرد و تانک‌هایش را به خیابان‌ها آورد. در چنین شرایطی مردم هم به فکر مقابله با اینها افتادند اما امام شیوه دیگری را در پیش گرفت... امام در صحبت‌های خودشان به مردم توصیه اکید و سفارش می‌کردند که با نیروهای مسلح برخورد نداشته باشند. مردم هم به تأسی از امامشان به ارتشی‌ها و نیروهای مسلح گل هدیه می‌دادند.»
در فصل دوم کتاب همچنین موضوعاتی مانند دستاوردهای انقلاب اسلامی در زمینه «توسعه سیاسی»، «پشت سر گذاشتن بحران‌های هویت، مشروعیت، مشارکت و نفوذ»، و «مردم‌سالاری دینی»، به چشم می‌خورد.
«چگونی برخورد با مقامات رژیم پهلوی»، نیز یکی دیگر از مباحث این فصل است: «انقلاب که پیروز شد خیلی‌ها انتظار داشتند مثل همه انقلاب‌ها یک کشتار گسترده و خونین از سران و عوامل رژیم پیشین صورت بگیرد، اما این اتفاق نیفتاد. حضرت امام با هوشمندی کامل به تأسیس نهادهای خاصی از جمله دادگاه انقلاب اقدام کردند و همه چیز را در قالب خاص خودش پیش بردند. دستگیرشده‌ها به دست قانون سپرده شده، محاکمه شدند.»
«تشکیل حزب جمهوری اسلامی و عضوگیری آن»، «چرایی تعطیل حزب»، «پاکسازی مخابرات از منافقین»، «انفجار در دفتر نخست‌وزیری»، «دولت هاشمی رفسنجانی»، «انتخابات مجلس چهارم»، «مجلس پنجم و انتخابات سال 1376»، «مجلس پنجم و دولت آقای خاتمی»، «ارزیابی دولت خاتمی» و «از خصوصی‌سازی تا مفاسد اقتصادی»، برخی از موضوعاتی است که در فصل‌های دیگر کتاب «انقلاب رو به جلو» وجود دارد.
زندگی شخصی و کارنامه علمی، سیاسی و اجتماعی راوی کتاب نیز در فصل پایانی مورد توجه قرار گرفته است.
«مقدمه»، «نمایه»، «کتابنامه» و «عکس‌ها»، دیگر بخش‌های این کتاب را شامل می‌شود.
تعداد بازدید: 832
