19 آذر 1396
سیدرضا فندرسکی
بهبهان از شهرهای تاریخی در جنوب شرقی استان خوزستان است. در این گزارش به رویدادهای انقلابی و مبارزات مردم این شهر علیه حکومت پهلوی، طی سالهای 1356 و 1357 می‌پردازیم.
دوشنبه، نهم آبان 1356، به دعوت هفده تن از روحانیان بهبهان، مجلس ترحیمی به مناسبت درگذشت مشکوک حاج سیدمصطفی خمینی در مسجد سید‌فقیه این شهر برگزار شد. در این مراسم، یک روحانی درباره نقش روحانیت در جامعه سخنرانی کرد.
بیست‌ونهم آذر 1356، در جلسه‌ای با حضور رؤسای کانون‌های رستاخیز در سالن حزب رستاخیز بهبهان، یک دبیر آموزش و پرورش گفت: «مرگ بر کسی که حزب رستاخیز را بنیاد نهاد». سپس ضمن فحاشی نسبت به خاندان سلطنت از مجلس خارج شد. یکی دیگر از حاضران نیز در تأیید وی گفت: «آدم نمی‌داند صبح که از خواب بیدار می‌شود باید بگوید به امید خدا یا به امید آریامهر!»(1)
در عاشورای 1356، مصادف با سی‌ام آذر، یک دانشجو که در میان دسته‌های سینه‌زنی در حمایت از امام‌خمینی شعار می‌داد، دستگیر و تحویل ساواک داده شد. در گزارشی دیگر، ساواک از برگزاری تظاهراتی در این روز خبر داده است.
هجدهم بهمن 1356، یکی از روحانیون در سخنرانی خود در مسجد مصلی، ضمن اشاره به حوادث اخیر قم، چند ماده از قطعنامه 13 ماده‌ای روحانیان قم را که در آن خواستار بازگشت امام خمینی به ایران شده بودند، قرائت کرد. پس از این سخنرانی، هزار نفر از مسجد به خیابان آمده و شعارهایی در حمایت از امام خمینی سردادند و در نهایت با دخالت مأموران امنیتی، متفرق شدند. در مقابل مدرسه علمیه بهبهان نیز تظاهرات مشابهی صورت گرفت. هجده نفر از تظاهرکنندگان در این روز دستگیر شدند و پرونده آنها به دادسرا فرستاده شد.
بیست‌ونهم بهمن، مجلس ترحیمی به مناسبت بزرگداشت شهدای قیام 19 دی قم در بهبهان برگزار گردید. بر اساس گزارش ساواک، یک دانشجوی بهبهانی اظهار داشت که در فروردین سال آینده، یک روحانی برای تبلیغ به نفع امام خمینی از قم به بهبهان خواهد آمد. این دانشجو، ضمن تشویق مردم به تظاهرات، تأکید می‌کند که امام باید به ایران بازگردد و قانون اساسی نیز بر مبنای دستورهای اسلامی تدوین شود.
به مناسبت چهلم شهدای قیام 29 بهمن 1356 تبریز، اکثر مغازه‌های شهر بهبهان در دهم فروردین 1357 تعطیل شد و مراسمی در مسجد مصلّی برگزار شد. در پایان این مراسم، مردم به خیابان آمدند و تظاهرات کردند که با مداخله مأموران شهربانی و ژاندارمری پایان یافت.
روز شانزدهم فروردین 1357، اعلامیه «جبهه مسلمانان» در محوطه هنرستان کوروش بهبهان پخش گردید که در آن به قیام مردم تبریز اشاره شده بود. در گزارش نوزدهم فروردین ساواک، به فعالیت‌های یکی از دبیران آموزش و پرورش اشاره شده است که به روستاهای اطراف بهبهان می‌رفت و مردم را «علیه مصالح مملکت» تحریک می‌کرد. به پیشنهاد ساواک، مقدمات انتقال این دبیر به شهری دیگر فراهم شد.
به مناسبت چهلم شهدای شهرهای یزد، جهرم و اهواز، اکثر مغازه‌های بهبهان در نوزدهم اردیبهشت تعطیل بود و پنج‌هزار نفر از مردم در محل امامزاده حیدر این شهر اجتماع کردند. پس از این مراسم مردم در خیابان‌ها تظاهرات برپا کردند. به گفته ساواک تظاهرکنندگان، قصد آتش زدن پمپ بنزین را داشتند که با تیراندازی مأموران، متفرق شدند.
در بیست‌وششم اردیبهشت، روحانیان بهبهان، تلگرافی برای آیت‌الله سید محمدکاظم شریعتمداری و سیدمحمدرضا گلپایگانی مخابره کردند و حمله مأموران را به منزل مراجع محکوم نمودند و پشتیبانی خود را از آنان اعلام کردند.(2)
به مناسبت بزرگداشت قیام پانزده خرداد 1342، کلیه مغازه‌های شهر بهبهان در روز پانزدهم خرداد 1357 تعطیل شد. همچنین به مناسبت چهلمین روز حوادث قم و کازرون، تقریباً همه مغازه‌های این شهر در بیست‌وهفتم خرداد، تعطیل بود.
در ادامه فعالیت‌های روحانیان بهبهان، سه نفر از آنان به نام‌های محمدحسن مدرس، عبدالباقی اثنی‌عشر و سیدنصرالله آیتی مقدم در دهم تیر به یاسوج رفته و با سیدحبیب‌الله طاهری، روحانی تبعیدی در این شهر، ملاقات کردند.
به مناسبت درگذشت شیخ‌احمد کافی، مجلس ختمی در ششم مرداد با حضور دوهزار نفر در مسجد سبزه‌پوشان بهبهان برگزار شد. پس از این مراسم، عده‌ای که بیشتر آنان را دانش‌آموزان تشکیل می‌دادند، تظاهرات برگزار کردند. این تظاهرات، هیچ تلفات و بازداشتی در پی نداشت.(3)
در بیست‌وسوم مرداد، عده‌ای از مردم بهبهان که ساواک تعداد آنها را هشتصد نفر ذکر می‌کند از منزل یکی از روحانیان انقلابی خارج شده و تظاهرات کردند؛ سرانجام این تظاهرات با دخالت مأموران و جلوگیری از سخنرانی یکی از روحانیان، پایان یافت. عصر آن روز نیز اجتماعات پراکنده‌ای در شهر شکل گرفت که منجر به درگیری بین مردم و مأموران شد. در نتیجه این درگیری‌ها یک نفر به نام کرم جوانمردی به شهادت رسید و چهار نفر مجروح شدند. مأموران انتظامی با کمک نیروهای ارتشی، هشت نفر را نیز دستگیر کردند. اواخر شب نیز گروهی از مردم اجتماع کردند. پیکر شهید کرم جوانمردی همان شب مخفیانه و با حضور مأموران و خانواده‌اش دفن شد. روز بعد، کلیه مغازه‌های شهر تعطیل شد و مجلس ترحیمی در مسجد معماران بهبهان با حضور دوهزار نفر از مردم برگزار شد که به دنبال آن، مردم در خیابان‌ها راهپیمایی کردند.
در همین ایام، ساواک در نظر داشت تا درباره محمدحسین مجتهدی(4) و محمدحسین موسوی بلادی(5)، از روحانیان انقلابی بهبهان که در تحریک مردم نقش داشتند، تصمیم‌گیری کند. همچنین در اعتراض به وقایع اخیر بهبهان، روحانیان اهواز با صدور اطلاعیه‌ای، عزای عمومی اعلام کردند.
در پی حوادث روزهای اخیر، بازار بهبهان در بیست‌وششم مرداد نیز تعطیل شد و دسته‌های کوچک جوانان در نقاط مختلف شهر تظاهرات کردند.
به مناسبت یادبود شهید کرم جوانمردی، مراسمی در سوم شهریور بر مزار آن شهید برگزار شد. در این اجتماع، مردم شعار سرداده و اعلامیه‌ای با امضای پانزده روحانی بهبهان توزیع کردند که در آن به شهادت دو نفر از مردم و دستگیری سه نفر از روحانیان اعتراض شده بود.
روز سیزدهم شهریور، مردم پس از اجتماع بر مزار شهید یدالله گرامی، در خیابان‌های بهبهان راهپیمایی کردند. تظاهرکنندگان بلندگو، سنج و پارچه‌های سفید و مشکی در دست داشتند که بر روی آنها شعارهایی مانند «استقلال، آزادی، حکومت اسلامی» نوشته شده بود.(6)
کلیه مغازه‌های بهبهان در شانزدهم شهریور تعطیل بود. سه‌هزار نفر از مردم با شعارهای «استقلال، آزادی» و «ایران کشور ماست، خمینی رهبر ماست» تظاهرات کردند. تظاهرکنندگان با دیدن رئیس شهربانی بهبهان، وی را روی دست بلند کرده و حلقه‌های گل بر گردنش انداختند. گروهی از مردم نیز بین مأموران شیرینی و میوه توزیع کردند.(7)
همچنین در این روز، گروهی از مردم در خیابان سعدی اجتماع کردند و یکی از روحانیان برای آنان سخنرانی کرد؛ وی در سخنان خود، خواستار آزادی سه نفر از روحانیان بازداشت شده بهبهان شد. دو روز بعد، عده‌ای از جوانان قصد راهپیمایی داشتند که یکی از روحانیان، آنان را از این کار بازداشت. روحانیان بهبهان تصمیم گرفتند بازار و مغازه‌های این شهر به مدت دو روز تعطیل شود؛ این تصمیم در نوزدهم شهریور عملی شد.
در ظهر بیستم شهریور، افرادی ناشناس، بمب دست‌سازی به سمت کلانتری شماره 2 بهبهان پرتاب کردند که باعث آسیب دیوار کلانتری شد. مأموران، شش نفر از جوانانی که در آن منطقه تردد داشتند، دستگیر کردند.
سوم مهر 1357، جمعیتی در حدود ده‌هزار نفر، به مناسبت چهلم یکی از شهدای بهبهان در مسجد امامزاده شافضل اجتماع کردند. یکی از وعاظ پس از سخنرانی انقلابی، با پوشیدن لباس مبدل، از مسجد خارج شد؛ پس از وی، صاحب کارخانه آلومینیوم‌سازی بهبهان سخنرانی کرد و ضمن حمایت از امام خمینی، اعلامیه ایشان را قرائت کرد.
سه نفر از روحانیان انقلابی بهبهان که در ماه رمضان دستگیر شده بودند در پانزدهم مهر به بهبهان بازگشته و با استقبال ده‌هزار نفری مردم روبرو شدند. به مناسبت ورود این روحانیان، بازار و کلیه مغازه‌های شهر تعطیل شد و مردم سوار بر خودرو، ضمن سردادن شعار، تا پانزده کیلومتری شهر به استقبال آنان رفتند.
از این روز، کارکنان سازمان تعاون روستایی بهبهان، مانند بسیاری از شهرهای دیگر، دست از کار کشیده و اعتصاب کردند.(8)
دو روز بعد، چند مدرسه در بهبهان تعطیل شد. از نوزدهم مهر نیز کارگران کارخانه سیمان بهبهان به اعتصاب‌کنندگان پیوستند. در بیست‌وپنجم مهر، دانش‌آموزان دختر و پسر تظاهرات گسترده‌ای برگزار کردند که منجر به تیراندازی مأموران گردید. از بیست‌وهفتم مهر، کارگران شهرداری بهبهان نیز اعتصاب کردند.
در چهارم آبان، بهبهان شاهد تظاهرات و درگیری‌های وسیع بین مردم و مأموران بود؛ حادثه زمانی آغاز شد که یک مأمور، دوچرخه‌سواری را با خودرو زیر گرفت. با ورود مردم به صحنه، خودرو این مأمور به آهن‌پاره‌ای تبدیل شد. مأموران شهربانی سر رسیدند و درگیری‌ها آغاز شد. در نتیجه تیراندازی‌ها، ده نفر از مردم زخمی شدند که حال سه نفر وخیم اعلام شد.(9)
روز بعد نیز تظاهرات مشابهی روی داد. همچنین گفته شد گروهی به مسجد بزرگ بهبهان حمله کرده و قصد تخریب آن را داشتند. (10)
روز ششم آبان، به دنبال برگزاری تظاهرات، کسبه و بازاریان، مغازه‌های خود را تعطیل کردند. در پی این اقدام، طی مذاکره فرماندار بهبهان با علما و روحانیان، دو نفر از علما از مردم خواستند مغازه‌های خود را باز کنند.
هزاران نفر از دانش‌آموزان بهبهانی در هفتم آبان در دبیرستان پهلوی، نماز جماعت برگزار کردند. بانک‌های بهبهان تعطیل و تنها مشروب‌فروشی شهر، شبانه به آتش کشیده شد.(11)
در اوایل آبان، کلیه مدارس بهبهان تعطیل بود. در نهم آبان، بیش از دوهزار نفر از دانش‌آموزان دختر، با گرفتن روزه سیاسی در دبیرستان مهستی گرد آمده و پس از شنیدن سخنرانی، نماز جماعت خواندند.
یازدهم آبان نیز دانش‌آموزان دبیرستان‌های پسرانه در دبیرستان پهلوی گرد آمده و روزه سیاسی گرفتند.(12)
روز بعد، بیست‌هزار نفر از مردم پس از تجمع در مسجد بدیعی، راهپیمایی کردند، سپس با اجتماع مقابل مسجد مصلی، نماز ظهر و عصر را اقامه کردند. در پایان راهپیمایی، قطعنامه‌ای در چهار بند قرائت شد که در آن آزادی زندانیان سیاسی، لغو حکومت نظامی، مراجعت امام خمینی به کشور و تشکیل حکومت اسلامی خواسته شده بود.
به مناسبت سومین روز حادثه 13 آبان و کشتار دانش‌آموزان و دانشجویان در دانشگاه تهران، به دعوت حجت‌الاسلام محمدحسین مجتهدی، جمعیتی در حدود بیست‌و‌پنج هزار نفر در یکی از مساجد بهبهان تجمع و سپس در خیابان‌ها تظاهرات کردند.
بر اساس اطلاعات ساواک، در این ایام عده‌ای از جوانان بهبهانی با سلاح سرد، هر شب در خیابان‌های شهر نگهبانی می‌دادند و در صورت برخورد با مأموران انتظامی، آنان را به منزل محمدحسین مجتهدی می‌بردند تا درباره آنها تصمیم‌گیری کند. این اقدام باعث شده که نیروی انتظامی مأموران خود را جمع‌آوری کرده و حفاظت شهر در شب را به آنان بسپارد و این باعث تضعیف روحیه آنان شده است. در هفدهم آبان، شورای تأمین منطقه تصمیم گرفت، طی مذاکره با شیخ مجتهدی به این روند پایان داده شود.
در همین ایام، مغازه‌های بهبهان مزین به عکس‌های امام خمینی و بر دیوارها و معابر عمومی شعارهای انقلابی نوشته شد. همچنین تعدادی از دبیرستان‌های بهبهان توسط دبیران و دانش‌آموزان تغییر نام داده شده و در چند مدرسه، پرچم شاهنشاهی ایران با پرچم سبز منقش به لااله‌الا‌الله تعویض شد.(13)
در بیست‌ویکم آبان، بازار و کلیه مغازه‌های بهبهان و چند شهر دیگر خوزستان تعطیل شد. بیست‌وچهارم آبان نیز کلیه مغازه‌ها تعطیل بود و مردم در چند نقطه شهر تظاهرات کردند و راه‌بندان ایجاد نمودند. در نتیجه تیراندازی مأموران در این روز، یک نفر از تظاهرکنندگان به نام اسدالله دلفریب شهید و دو نفر نیز مجروح شدند. روز بعد، تعطیلی مغازه‌های شهر در اعتراض به روی کار آمدن دولت نظامی همچنان ادامه داشت. در تظاهرات آن روز نیز یک نفر به شهادت رسید و چهار نفر مجروح شدند. (14)
در پی ناآرامی‌های اخیر بهبهان، ساواک پنج نفر از مردم را که از کسبه و فرهنگیان بودند، در اول آذر بازداشت کرد.
سوم آذر، افرادی ناشناس به سوی منزل یکی از مأموران، مواد منفجره پرتاب کردند.
در تظاهرات چهاردهم آذر، دو نفر از تظاهرکنندگان مجروح شدند.
به گفته ساواک، در هفدهم آذر، در تظاهرات صد نفری جوانان بهبهان، دو دانش‌آموز پسر و یک دانش‌آموز دختر در اثر تیراندازی مأموران مجروح شدند.
در اول دی، بر اثر انفجاری در کلانتری شماره 2 بهبهان، قسمتی از ساختمان این کلانتری فرو ریخت.
عصر روز سوم دی، مردم پس از اجتماع در مسجد بدیعی، راهپیمایی کردند. مأموران نیز با پرتاب گاز اشک‌آور و تیراندازی سعی در متفرق کردن جمعیت داشتند.
در پی تیراندازی مأموران در تظاهرات هفتم دی، یک روحانی به شهادت رسید و تعدادی از مردم نیز مجروح شدند. تظاهرات روز بعد، با درگیری‌های بیشتری همراه بود و تظاهرکنندگان با آتش‌زدن لاستیک، راه‌بندان ایجاد کردند. تیراندازی مأموران، یک شهید و سه مجروح بر جای گذاشت، اما روزنامه اطلاعات از سه شهید و سی مجروح در هشتم دی خبر داده است.(15)
به مناسبت شهادت یکی از طلاب بهبهان به نام سیدعلی نورالدین، از صبح نهم آبان، بازار و کلیه مغازه‌های شهر تعطیل و تظاهرات پراکنده‌ای برگزار شد که منجر به شهادت یک نفر به نام ابراهیم ماهی‌زاده گردید.
به گفته ساواک، در دوازدهم دی، نوجوان شانزده سالهای که قصد داشت به سوی مأموران بمب دست‌ساز پرتاب کند، بر اثر انفجار بمب در دستش، به شهادت رسید.
پس از اعلام تعطیلی و عزای عمومی هجدهم دی از سوی امام‌خمینی و چند تن از مراجع قم، کلیه مغازه‌های بهبهان تعطیل و تظاهراتی پنجاه‌هزار نفری در مخالفت با دولت بختیار برگزار شد. مأموران با تیراندازی به سوی تظاهرکنندگان، 9 نفر را مجروح کردند. روز بعد یک نظامی در بهبهان به قتل رسید.(16) در بیست‌وسوم دی 1357 هم دو تن از افسران شهربانی بهبهان در اثر حمله مسلحانه مجروح شدند.(17)
پی‌نوشت‌ها:
1- انقلاب‌اسلامی به روایت اسناد ساواک، ج اول، سند ص 289
2- همان، ج پنجم، سند ص 475
3- روزنامه رستاخیز، شمـ 978، ص 4
4- محمدحسین مجتهدی، نماینده دوره اول مجلس خبرگان رهبری که در سال 1391 درگذشت.
5- محمدحسین موسوی بلادی از شاگردان امام‌خمینی(ره) و مدیر حوزه علمیه امام‌صادق(ع) بهبهان که در سال 1392 درگذشت.
6- روزنامه رستاخیز، شمـ 1006، صص 1و4
7- روزنامه کیهان، شمـ 10558، ص 2
8- روزنامه رستاخیز، شمـ 1033، ص 1
9- همان، شمـ 1048، صص 4و18
10- روزنامه اطلاعات، شمـ 15744، ص 18
11- همان، شمـ 15746، ص 18
12- روزنامه آیندگان، شمـ 3254، ص 2
13- انقلاب‌اسلامی به روایت اسناد ساواک، ج پانزدهم، سند ص 395
14- اطلاعات «ضمیمه»، شمـ 16622، ص 3
15- همان
16- روزنامه آیندگان، شمـ 3260، ص 12
17- روزنامه کیهان، شمـ 10612، ص 7
منابع:
انقلاب‌اسلامی به روایت اسناد ساواک، دوره 25 جلدی، ناشر: مرکز بررسی اسناد تاریخی، تهران، 1377ش
روزنامه آیندگان
روزنامه اطلاعات
روزنامه رستاخیز
روزنامه کیهان
تعداد بازدید: 2655
